Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny i ustawy o gospodarce nieruchomościami

kwietnia 1964 – Kodeks cywilny w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą,
istniejące w dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, stanowią własność
przedsiębiorcy, jeżeli poniósł koszty ich budowy. Właściciel tych urządzeń,
który poniósł koszty ich budowy, może żądać, aby przedsiębiorca nabył
własność tych urządzeń za odpowiednim wynagrodzeniem, jeżeli zostały one
przyłączone do sieci wchodzącej w skład przedsiębiorstwa. Z żądaniem
przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca.
2. Przepisów powyższych nie stosuje się w przypadkach, w których strony
ustaliły status prawny urządzeń przesyłowych w umowie.

Art. 4. 1. Służebność gruntowa lub użytkowanie nabyte przez przedsiębiorcę
przed wejściem w życie ustawy uprawniające do wybudowania urządzeń
przesyłowych i korzystania z nieruchomości zgodnie z przeznaczeniem tych
urządzeń staje się z mocy prawa służebnością przesyłu o treści odpowiadającej
rodzajowi tych urządzeń. Gdy służebność przesyłu stanowić będzie w szerszym
zakresie obciążenie nieruchomości niż dotychczas istniejąca służebność
gruntowa, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia.
Jeżeli umowa o ustanowienie użytkowania ograniczała zakres wykonywania
tego prawa, w razie wątpliwości określone w umowie ograniczenie poczytuje się
za kształtujące treść służebności przesyłu.
2. Do potwierdzenia treści służebności przesyłu, powstałej na mocy ust. 1, oraz
ustalenia wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio
przepisy art. 626 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm., chyba że strony

3 Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w: Dz. U. z 1965 r. Nr 15, poz. 113, z 1974 r. Nr 27, poz. 157
i Nr 39, poz. 231, z 1975 r. Nr 45, poz. 234, z 1982 r. Nr 11, poz. 82 i Nr 30, poz. 210, z 1983 r. Nr 5, poz. 33,
z 1984 r. Nr 45, poz. 241 i 242, z 1985 r. Nr 20, poz. 86, z 1987 r. Nr 21, poz. 123, z 1988 r. Nr 41, poz. 324,
z 1989 r. Nr 4, poz. 21 i Nr 33, poz. 175, z 1990 r. Nr 14, poz. 88, Nr 34, poz. 198, Nr 53, poz. 306, Nr 55,
poz. 318 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 7, poz. 24, Nr 22, poz. 92 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 12, poz. 53,
z 1994 r. Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 43, poz. 189, Nr 73, poz. 350
i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 270, Nr 54, poz. 348, Nr 75, poz. 471, Nr 102, poz. 643, Nr 117,
poz. 752, Nr 121, poz. 769 i 770, Nr 133, poz. 882, Nr 139, poz. 934, Nr 140, poz. 940 i Nr 141, poz. 944,
z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 269 i 271, Nr 48,
poz. 552 i 554, Nr 55, poz. 665, Nr 73, poz. 852, Nr 94, poz. 1037, Nr 114, poz. 1191 i 1193 i Nr 122, poz. 1314,
1319 i 1322, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 49, poz. 508, Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071, Nr 123,
poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138, poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26, poz. 265, Nr 74, poz. 676,
Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069 i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271, Nr 219, poz. 1849 i Nr 240,
poz. 2058, z 2003 r. Nr 41, poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535, Nr 109, poz. 1035, Nr 119, poz. 1121,
Nr 130, poz. 1188, Nr 139, poz. 1323, Nr 199, poz. 1939 i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11,
poz. 101, Nr 68, poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93, poz. 891, Nr 121, poz. 1264, Nr 162, poz. 1691, Nr 169,
poz. 1783, Nr 172, poz. 1804, Nr 204, poz. 2091, Nr 210, poz. 2135, Nr 236, poz. 2356 i Nr 237, poz. 2384,
z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 22, poz. 185, Nr 86, poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150,
poz. 1239, Nr 167, poz. 1398, Nr 169, poz. 1413 i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183,
poz. 1538, Nr 264, poz. 2205 i Nr 267, poz. 2258, z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466, Nr 104, poz. 708
i 711, Nr 186, poz. 1379, Nr 208, poz. 1537 i 1540, Nr 226, poz. 1656 i Nr 235, poz. 1699, z 2007 r. Nr 7,
poz. 58, Nr 47, poz. 319, Nr 50, poz. 331, Nr 99, poz. 662, Nr 106, poz. 731, Nr 112, poz. 766 i 769, Nr 115,
poz. 794, Nr 121, poz. 831, Nr 123, poz. 849, Nr 176, poz. 1243, Nr 181, poz. 1287, Nr 192, poz. 1378 i Nr 247,
poz. 1845, z 2008 r. Nr 59, poz. 367, Nr 96, poz. 609 i 619, Nr 110, poz. 706, Nr 116, poz. 731, Nr 119, poz. 772,
Nr 120, poz. 779, Nr 122, poz. 796, Nr 171, poz. 1056, Nr 220, poz. 1431, Nr 228, poz. 1507, Nr 231, poz. 1547
i Nr 234, poz. 1571, z 2009 r. Nr 26, poz. 156, Nr 67, poz. 571, Nr 69, poz. 592 i 593, Nr 131, poz. 1075, Nr 179,
odmiennie ustalą w umowie zawartej w formie aktu notarialnego.

Art. 5. Przepisy art. 3 i 4 stosuje odpowiednio do urządzeń przesyłowych
wzniesionych na gruncie obciążonym prawem użytkowania wieczystego.

Art. 6.1. Przepis art. 124 ustawy, o której mowa w art. 2, w dotychczasowym
brzmieniu stosuje się do postępowań niezakończonych przed wejściem w życie
ustawy, chyba że przedsiębiorca złoży wniosek o rozpatrzenie sprawy na
podstawie tej ustawy.
2. Do niezakończonego postępowania sądowego w sprawie ustanowienia
służebności związanej z urządzeniami przesyłowymi stosuje się przepisy tej
ustawy.

Art. 7. Ustawa wchodzi w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia.



Uzasadnienie
I. Celem proponowanej zmiany jest uporządkowanie przepisów dotyczących
własności urządzeń przesyłowych i związanych z nimi prawami do gruntu.
Obecnie obowiązujące przepisy nie są bowiem kompletne i spójne. Co więcej,
zakres niektórych obowiązujących przepisów jest ujęty za wąsko, co sprawia, że
niektóre stany faktyczne nie są objęte działaniem danego przepisu, mimo iż
powinny być objęte. O takim stanie regulacji dotyczącej urządzeń przesyłowych
świadczą wypowiedzi doktryny oraz judykatury w sprawach dotyczących
urządzeń przesyłowych. Mimo znaczącego dorobku doktryny i judykatury
problematyka prawna urządzeń przesyłowych ciągle nasuwa wiele kontrowersji,
które negatywnie oddziałują na praktyczne stosowanie przepisów dotyczących
służebności przesyłowych. Mówiąc o statusie prawnym urządzeń przesyłowych
trzeba mieć na uwadze dwie podstawowe kwestie: pierwsza – dotyczy własności
urządzeń przesyłowych i druga – dotyczy praw do gruntu, związanych z tymi
urządzeniami, umożliwiającymi ich wybudowanie, przeglądy, konserwację i
naprawy (zwane dalej „prawem do gruntu związanym z urządzeniami
przesyłowymi”).
Jest faktem, że w wielu wypadkach status prawny urządzeń przesyłowych
nie jest do dzisiaj uregulowany. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest m.in. to, że
praktycznie do 2 sierpnia 2008 r. polskie prawo nie znało instytucji służebności

poz. 1395 i Nr 216, poz. 1676, z 2010 r. Nr 3, poz. 13, Nr 7, poz. 45, Nr 40, poz. 229, Nr 108, poz. 684, Nr 109,
poz. 724, Nr 125, poz. 842, Nr 152, poz. 1018, Nr 155, poz. 1037, Nr 182, poz. 1228, Nr 197, poz. 1307, Nr 215,
poz. 1418, Nr 217, poz. 1435 i Nr 241, poz. 1621 oraz z 2011 r. Nr 34, poz. 173, Nr 85, poz. 458, Nr 87,
poz. 482, Nr 92, poz. 531, Nr 112, poz. 654, Nr 129, poz. 735, Nr 138, poz. 806 i 807, Nr 144, poz. 854, Nr 149,
poz. 887, Nr 224, poz. 1342, Nr 233, poz. 1381 i Nr 234, poz. 1391.
4 W dniu 3 sierpnia 2008 r. weszła w życie ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731), która zmieniała m.in. treść art. 49 k.c. oraz dodała do
przepisy art. 3051-3052 k.c. wprowadzające instytucję służebności przesyłu.
przesyłu, a obowiązujące wówczas przepisy w tym zakresie miały przeważnie
administracyjną (władczą) naturę. Jednakże wejście w życie ustawy
wprowadzającej do kodeksu cywilnego przepisy dotyczące służebności przesyłu
nie uporządkowało w pełni spraw związanych z urządzeniami przesyłowymi. Po
pierwsze dlatego, że przepisy nie stanowiły do końca kompletnej i spójnej
regulacji. Po drugie dlatego, że ustawa wprowadzająca do kodeksu cywilnego
przepisy o służebnościach przesyłu nie zawierała przepisów przejściowych,
które uregulowałyby zastane stany faktyczne powiązane z urządzeniami
przesyłowymi już wzniesionymi, często z naruszeniem praw własności
właścicieli gruntów, na których te urządzenia wzniesiono.
Do dnia 2 sierpnia 2008 r. kodeks cywilny do urządzeń przesyłowych
odnosił się w jakimś stopniu tylko w art. 49, stanowiąc, że urządzenia służące
do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego
oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub
budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu. Przepis ten
przesądzał tylko o tym, że urządzenia w nim wymienione nie dzieliły losu
prawnego nieruchomości, tzn. wcale nie musiały stanowić własności właściciela
gruntu. O własności urządzeń wymienionych w art. 49 k.c. przesądzały zatem
przepisy ogólne dotyczące własności rzeczy ruchomych. Urządzenie te stawały
się najczęściej własnością osoby, która je wybudowała, chyba że na mocy umów
ich własność została przeniesiona na rzecz oznaczonego przedsiębiorcy. Stawały
się one własnością przedsiębiorcy, jeżeli urządzenia przesyłowe wybudował ten
przedsiębiorca. Zarówno w przypadku przeniesienia własności urządzeń na
przedsiębiorcę w drodze umowy, jak i w przypadku ich wybudowania przez
przedsiębiorcę własność tych urządzeń przechodziła z chwilą, gdy weszły one w
skład przedsiębiorstwa. Dlatego własnościowy status urządzeń przesyłowych
był zróżnicowany i zależał m.in. od faktu wejścia ich w skład przedsiębiorstwa.
Inny był przed, inny po wejściu ich w skład przedsiębiorstwa. Jednakże samo
wejście urządzeń przesyłowych w skład przedsiębiorstwa nie przesądzało
jeszcze o własności na rzecz przedsiębiorcy, lecz jedynie o tym, że przestawały
one być częścią składową gruntu. Wypada również zauważyć, że i samo pojęcie
„wejścia w skład przedsiębiorstwa” nie było i nie jest jednoznaczne.
Należy – w celu uniknięcia jakichkolwiek wątpliwości – podkreślić, że
art. 49 k.c. odnosił się jedynie do własności wymienionych w nim urządzeń. Nie
odnosił się on natomiast do praw do gruntu, na którym te urządzenia są
wnoszone. Innymi słowy, przepis ten nie miał wpływu na przyznawanie
podmiotowi prawa do cudzego gruntu, które umożliwiało mu wybudowanie na
tym gruncie urządzeń przesyłowych, ich przeglądy, konserwację i naprawianie.
O tym, czy oznaczony podmiot (zwyczaj przedsiębiorca) mógł wznosić
urządzenia przesyłowe na cudzym gruncie, decydował właściciel tych gruntów.
Tylko w przypadku wznoszenia urządzeń w ramach inwestycji stanowiącej cel
publiczny mogło dojść do nadania podmiotowi realizującemu taką inwestycję
odpowiedniego prawa do cudzego gruntu wbrew woli jego właścicieli. Ale o
możliwości władczego (wbrew woli właściciela gruntu) nadania takiego
uprawnienia decydowały inne przepisy niż art. 49 k.c.
Jeżeli chodzi o przepisy regulujące prawo do gruntu związane z
urządzeniami przesyłowymi, czyli prawo inwestora (przedsiębiorcy) do cudzego
gruntu umożliwiające wybudowanie tych urządzeń, ich przeglądy, konserwację i
naprawianie, to trzeba wyróżnić dwa okresy: do dnia 2 sierpnia 2008 r. i po tym
dniu. Do czasu wejścia w życie wyżej wspomnianej nowelizacji kodeksu
cywilnego z 2008 r. kodeks nie zawierał jakichkolwiek regulacji przewidujących
prawo do cudzego gruntu, które powiązane byłoby z urządzeniami
przesyłowymi. W praktyce problem ten rozwiązywano w ten sposób, że
właściciel gruntu, jeżeli była taka jego wola, ustanawiał na rzecz przedsiębiorcy
prawo użytkowania umożliwiające wybudowanie urządzeń, ich przeglądy,
konserwację i naprawę. Niekiedy jednak ustanowiano służebność gruntową na
rzecz przedsiębiorcy, a ściślej na rzecz każdoczesnego właściciela
nieruchomości stanowiącej w chwili ustanawiania tej służebności własność
przedsiębiorcy. Obie te możliwości nasuwały wiele zastrzeżeń natury prawnej.
Akceptowane były tylko dlatego, że nie było innego wyboru poza ingerencją
ustawodawcy. Do nich odnosi się art. 4 projektu ustawy (zob. niżej uw. 12). Po
wejściu w życie ustawy z 2008 r. na rzecz oznaczonego przedsiębiorcy
właściciel gruntu mógł, jeżeli była taka jego wola, ustanawiać odpowiednią
służebność przesyłu. Zasadniczą zmianę wprowadzał jednak art. 3052 k.c.
Przepis ten przyznaje bowiem przedsiębiorcy roszczenie do właściciela
nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu, jeżeli jest ona konieczna
dla właściwego dla właściwego korzystania z urządzeń wymienionych w art. 49
§ 1 k.c. W ten sposób art. 49 k.c. uzyskał od 3 sierpnia 2008 r. pośredni wpływ
na prawa do gruntu związane z urządzeniami przesyłowymi. Jeżeli bowiem
urządzenie zostanie uznane za urządzenie przesyłu w rozumieniu art. 49 § 2 k.c.,
wówczas przedsiębiorstwo może żądać na podstawie art. 3052 k.c.
przymusowego ustanowienia służebności przesyłu.
Nieco inaczej rzecz się miała w przypadku wznoszenia urządzeń
przesyłowych w ramach inwestycji stanowiącej cel publiczny. Wówczas,
zarówno przed 2 sierpnia 2008 r., jak i po tym dniu inwestor mógł uzyskać
prawo do cudzego gruntu umożliwiające wybudowanie urządzeń, ich przeglądy,
konserwację i naprawę na podstawie przepisów wywłaszczeniowych. Chodzi tu
zarówno o klasyczne postępowanie wywłaszczeniowe, jak i wywłaszczenie na
podstawie szczególnego przepisu dotyczącego oznaczonego rodzaju inwestycji.
Takim przepisem jest m.in. art. 124 ustawy o gospodarce nieruchomościami
(Dz.U. z 2010 r., Nr 102, poz. 651 ze zm.), która weszła w życie w dniu
1.01.1998 r., a więc przeszło dziesięć lat przed nowelą kodeksu cywilnego z
2008 r.
Obowiązujący art. 124 ust. 1 u.g.n. stanowi: Starosta, wykonujący zadanie
z zakresu administracji rządowej, może ograniczyć, w drodze decyzji, sposób
korzystania z nieruchomości przez udzielenie zezwolenia na zakładanie i
przeprowadzenie na nieruchomości ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń
służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii
elektrycznej oraz urządzeń łączności publicznej i sygnalizacji, a także innych
podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektów i urządzeń niezbędnych do
korzystania z tych przewodów i urządzeń, jeżeli właściciel lub użytkownik
wieczysty nieruchomości nie wyraża na to zgody. Ograniczenie to następuje
zgodnie z planem miejscowym, a w przypadku braku planu, zgodnie z decyzją o
ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Stosowanie tego przepisu, jak
i jego wcześniejszych odpowiedników również nasuwało trudności, m.in. z tej
przyczyny, że charakter uprawnień przewidzianych w tych przepisach budził
wątpliwości. Nadal nie ma bowiem jasności, czy ustanowione np. na podstawie
art. 124 ust. 1 u.g.n. prawo jest służebnością i jakiego rodzaju, czy też innym
prawem. Ale największą przyczyną rozregulowania stanów prawnych,
powiązanych z urządzeniami przesyłowymi był fakt, że w okresie Polski
Ludowej przedsiębiorstwa państwowe często wznosiły urządzenia przesyłowe
bez uprzedniego uzyskania odpowiedniego prawa do gruntu, czyli z
naruszeniem prawa własności właściciela gruntu. I tak ukształtowany stan
często trwa do dzisiaj i oczekuje na jego uregulowanie.
Innym zagadnieniem jest uzyskanie uprawnienia do cudzego gruntu przez
właściciela sąsiedniej nieruchomości, który chce dom lub inne urządzenia
znajdujące się na jego nieruchomości podłączyć do publicznej sieci przesyłowej,
biegnącej po cudzej nieruchomości (np. chce podłączyć się do publicznej sieci
energetycznej, kanalizacyjnej czy wodociągowej). Jeżeli właściciel sąsiedniej
nieruchomości się na to godzi, strony mogą ustanowić odpowiednią służebność
gruntową. Jeżeli jednak właściciel nieruchomości sąsiedniej nie wyraża zgody,
wówczas pojawia się problem uzyskania niezbędnego prawa do cudzego gruntu.
I w tym wypadku w praktyce problem ten rozwiązuje się, stosując odpowiednio
przepisy dotyczące służebności drogi koniecznej, tj. art. 145 k.c. i właściwe
przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Otwiera to drogę do ustanowienia
koniecznej służebności gruntowej, umożliwiającej ułożenie w cudzym gruncie
rur, przewodów i innych urządzeń w celu podłączenia ich do sieci publicznej
biegnącej po cudzym gruncie. Odpowiednie stosowanie przepisów o służebności
drogi koniecznej do ustanowienia wbrew woli właściciela nieruchomości
koniecznej „służebności gruntowej przesyłu” również budziło wiele
kontrowersji. Ale i w tym przypadku nie było innego wyjścia. Względy
społeczno-gospodarcze, do których sięga się za pomocą wykładni funkcjonalnej
w celu uzasadnienia możliwości stosowania w takich przypadkach art. 145 k.c.,
mają większą wagę niż względy czysto jurydyczne.
Podsumowując powyższe uwagi, należy stwierdzić, że dotychczas
obowiązujące przepisy nie regulują statusu prawnego urządzeń przesyłowych, w
tym praw do gruntów związanych z tymi urządzeniami, w sposób kompletny i
spójny. I to jest powód, by dążyć do uporządkowania regulacji prawnych