Rządowy projekt ustawy budżetowej na rok 2013

Aneks 1. Wykaz używanych skrótów i słowniczek pojęć
A. Wykaz skrótów

ATM – średnia zapadalność (average time to maturity)
ATR – average time to refixing
BGK – Bank Gospodarstwa Krajowego
CDS – Credit Default Swap
CPI – indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych (consumer price index)
DSPW – Dealerzy Skarbowych Papierów Wartościowych
EBC – Europejski Bank Centralny
EDP – procedura nadmiernego deficytu (Excessive Deficit Procedure)
EFSF – Europejski Instrument Stabilnosci Finansowej (the European Financial Stability Facility)
FED – System Rezerwy Federalnej w USA (the Federal Reserve System)
FUS – Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
GG – sektor instytucji rządowych i samorządowych (general government)
JST – jednostki samorządu terytorialnego
KFD – Krajowy Fundusz Drogowy
MIF – Międzynarodowe Instytucje Finansowe
NBP – Narodowy Bank Polski
OFE – otwarte fundusze emerytalne
PKB – produkt krajowy brutto
SFP – sektor finansów publicznych
SP – Skarb Państwa
SPW – skarbowe papiery wartościowe
SPZOZ – samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
UE – Unia Europejska
VAT – podatek od wartości dodanej (value added tax)
ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych

B. Słowniczek pojęć
ATR (od ang. average time to refixing) - miara ryzyka stopy procentowej związanego z długiem
publicznym. ATR interpretowane jest jako wyrażona w latach średnia długość okresu, na jaki
koszty obsługi długu są ustalone. Im większy jest udział instrumentów krótkoterminowych i o
zmiennym oprocentowaniu, tym wyższe ryzyko stopy procentowej i niższe ATR. ATR został
wprowadzony w 2005 r. jako uzupełniająca w stosunku do duration miara ryzyka stopy
procentowej, obejmująca zarówno dług o nominale indeksowanym jak i nieindeksowanym. ATR
długu SP liczone jest wg wzoru:
∑
1
rNZ
tNS
NI I
r + ∑
t + ∑
j
0
∈
12
r R
∈
t T
∈
ATR =
j J
∑

NZ
NS
NI I
r + ∑
t + ∑
j
0
∈
r R
∈
t T
∈
j J
gdzie:
r – termin płatności najbliższego ustalonego kuponu dla instrumentów o oprocentowaniu zmiennym,
t – termin zapadalności dla instrumentów o oprocentowaniu stałym,
j – termin zapadalności dla instrumentów o nominale indeksowanym inflacją,
R – zbiór wszystkich terminów płatności najbliższego ustalonego kuponu dla instrumentów o oprocentowaniu
zmiennym,
T – zbiór wszystkich terminów zapadalności dla instrumentów o oprocentowaniu stałym,
J – zbiór wszystkich terminów zapadalności dla instrumentów o nominale indeksowanym inflacją,
NZr – wyrażony w złotych nominał dla instrumentów o oprocentowaniu zmiennym,
NSt – wyrażony w złotych nominał dla instrumentów o oprocentowaniu stałym,

46
NIj – nominał (niezindeksowany) dla instrumentów o nominale indeksowanym inflacją,
I0 – bieżący wskaźnik indeksacji dla nominału obligacji inflacyjnych.
ATM (ang. average time to maturity) por. średnia zapadalność.
Benchmark
1. (emisja) duża wartościowo emisja SPW, posiadająca płynny rynek wtórny. Rynkowa wycena
emisji benchmarkowej stanowi punkt odniesienia dla poziomu stóp procentowych w danym
segmencie zapadalności.
2. (portfel) docelowa charakterystyka portfela długu publicznego, stanowiąca portfel
odniesienia dla portfela istniejącego i wyznaczająca kierunek zarządzania długiem
publicznym. Na charakterystykę portfela odniesienia składać się mogą udziały
poszczególnych walut, sposobów oprocentowania i typów instrumentów, jak również
wartości syntetycznych wskaźników, będących najczęściej miarami ryzyka, np. średnia
zapadalność czy duration.
Buy/sell back – transakcja, na którą składają się dwie umowy: kupna oraz sprzedaży papierów
wartościowych, po cenie ustalonej z góry w dniu sprzedaży tych papierów.
Dealerzy Skarbowych Papierów Wartościowych (DSPW) – wyłoniona w konkursie grupa
instytucji (banków), posiadająca określone prawa i obowiązki związane z uczestnictwem w
pierwotnym i wtórnym rynku SPW. Dealerzy są pośrednikami między emitentem a innymi
podmiotami w obrocie SPW i mają wyłączny dostęp do rynku pierwotnego.
Dług potencjalny – zobowiązania nie będące długiem publicznym, które po zajściu określonego
zdarzenia mogą przyczynić się do powstania długu publicznego. Klasycznym przykładem długu
potencjalnego są zobowiązania niewymagalne z tytułu gwarancji i poręczeń udzielonych przez
jednostki sektora finansów publicznych. W przypadku wykonania gwarancji lub poręczenia
zobowiązania z ich tytułu stają się wymagalne i powiększają wydatki podmiotu udzielającego
gwarancję, tym samym zwiększając potrzeby pożyczkowe i dług publiczny.
Duration– miara wrażliwości kosztów obsługi długu na zmiany stóp procentowych, a więc
miara ryzyka stopy procentowej związanego z długiem publicznym. Duration interpretowana
jest jako wyrażona w latach średnia długość okresu dostosowania kosztów obsługi długu do
zmiany poziomu stop procentowych. Im wyższy jest poziom stóp procentowych oraz większy
udział instrumentów krótkoterminowych i o zmiennym oprocentowaniu, tym wyższe ryzyko
stopy procentowej i niższa duration. Duration długu SP w danej walucie liczone jest wg wzoru:


∑
CFZ
sCFS
r ∑
s
 +
s
s
s
r∈R 
 ∈
s S
1
1
r (
+ i
i
s )
∑

∈
s S ( + s )

Duration =

∑ CFZ
CFS
s
+
s
s
s
∈
s S (1 + i
1 i
s )
∑
∈
s S ( + s )
gdzie:
s – termin przepływu z tytułu SPW (odsetki lub nominał),
S – zbiór wszystkich terminów przepływów z tytułu SPW (odsetki lub nominał),
r – termin płatności najbliższego ustalonego kuponu dla instrumentów o oprocentowaniu zmiennym,
R – zbiór wszystkich terminów płatności najbliższego, ustalonego kuponu dla instrumentów o oprocentowaniu
zmiennym,
S|r - zbiór wszystkich terminów przepływów dla takich obligacji o oprocentowaniu zmiennym, których
najbliższy ustalony termin wykupu wynosi r,
CFZs - wartość nominalna przepływu dla instrumentów o oprocentowaniu zmiennym i terminie s,
CFSs - wartość nominalna przepływu dla instrumentów o oprocentowaniu stałym i terminie s,
is – zerokuponowa stopa procentowa dla terminu s.
Duration całego długu SP stanowi średnia ważona odpowiednich wskaźników duration dla
każdej z walut, gdzie wagami są wartości rynkowe zadłużenia w poszczególnych walutach.

47
Instrumenty pochodne – instrumenty finansowe, których wartość zależy od wartości innych
aktywów, zwanych instrumentami bazowymi. Ich zadaniem jest zmiana profilu ryzyka stron
dokonujących transakcji na instrumentach pochodnych, tj. zabezpieczenia przed ryzykiem,
zamiany ryzyka jednego rodzaju na inne lub zamiany kosztu na ryzyko (zmniejszenie kosztu za
cenę wyższego ryzyka). Przykładami instrumentów pochodnych najczęściej występującymi w
zarządzaniu długiem publicznym są swap oraz opcja.
Kryterium miejsca emisji – kryterium podziału długu publicznego na krajowy i zagraniczny,
zgodnie z którym dług krajowy to dług wyemitowany na rynku krajowym.
Kryterium rezydenta - kryterium podziału długu publicznego na krajowy i zagraniczny, zgodnie
z którym dług krajowy to dług będący w posiadaniu inwestorów krajowych (tj. mających
miejsce zamieszkania lub siedzibę w Polsce).
Opcja – prawo (lecz nie obowiązek) kupna albo sprzedaży określonego aktywa po ustalonej
cenie, do którego respektowania zobowiązuje się wystawca opcji wobec posiadacza opcji. Opcje
mogą być samodzielnymi instrumentami finansowymi lub być wbudowane w inne instrumenty,
np. opcja przedstawienia SP obligacji oszczędnościowych do przedterminowego wykupu.
Private placement – emisja adresowana do wybranej grupy inwestorów lub wybranego
inwestora.
Ryzyko kredytowe - wiąże się z niebezpieczeństwem, że druga strona transakcji nie wywiąże się,
w całości lub w części, ze swojego zobowiązania. Ryzyko powstaje w wyniku transakcji,
których przedmiotem są należności. Dla zarządzającego długiem tak jest w przypadku
stosowania instrumentów pochodnych, w szczególności typu swap. Ryzyko kredytowe
występuje również w przypadku zarządzania płynnymi aktywami, np. poprzez dokonywanie
lokat w bankach i nabywanie papierów wartościowych.
Zarządzanie ryzykiem kredytowym odbywa się głównie poprzez dobór partnerów
charakteryzujących się wysoką wiarygodnością kredytową (ocena kredytowa - rating) oraz
ustalenie limitów kwot zaangażowania uzależnionych od wiarygodności kredytowej partnera
oraz rodzaju przeprowadzanej transakcji.
Ryzyko kursowe - wynika z istnienia w ramach długu SP instrumentów nominowanych i
rozliczanych w walutach obcych. Ryzyko kursowe przejawia się wrażliwością poziomu długu i
kosztów jego obsługi na zmiany kursu walutowego, co jest konsekwencją obowiązującego w
Polsce płynnego kursu walutowego. Aprecjacja lub deprecjacja złotego wobec danej waluty
obcej powoduje proporcjonalny spadek lub wzrost wyrażonych w złotych: zadłużenia w tej
walucie i kosztów jego obsługi.
Ryzyko operacyjne – ryzyko wynikające z niebezpieczeństwa, że koszty związane z
zarządzaniem długiem lub poziom pozostałych rodzajów ryzyka ulegną zwiększeniu w wyniku
nieadekwatnej do zakresu zadań infrastruktury oraz organizacji i kontroli zarządzania długiem.
Ryzyko operacyjne jest najtrudniej mierzalnym spośród rodzajów ryzyka.
Ograniczaniu ryzyka operacyjnego sprzyja integracja zarządzania długiem publicznym w jednej
jednostce organizacyjnej, której struktura, infrastruktura i procedury dostosowane są do
sprawnego działania zarówno w administracji państwowej jak i na rynku finansowym.
Ryzyko płynności budżetu państwa - ryzyko utraty przez budżet państwa zdolności do
regulowania bieżących zobowiązań oraz terminowej realizacji wydatków budżetowych.
Ograniczanie tego ryzyka wymaga, by budżet państwa miał dostęp do odpowiednio dużego
zasobu płynnych środków finansowych, pozwalających na uniezależnienie od przejściowych
zjawisk kryzysowych, uniemożliwiających lub utrudniających pozyskiwanie środków
pożyczkowych z rynku finansowego po racjonalnym koszcie.
Zarządzanie tym ryzykiem polega z jednej strony na dążeniu do utrzymywania bezpiecznej
rezerwy na możliwie najmniejszym poziomie (poprzez doskonalenie procesu planowania i
monitorowania płynności budżetu państwa), z drugiej strony na zarządzaniu płynnymi aktywami

48
tak, by generowały one dochody budżetowe rekompensujące w jak największym stopniu koszty
związane z utrzymywaniem określonego, bezpiecznego poziomu płynności.
Ryzyko stopy procentowej - ryzyko zmiany wielkości płatności z tytułu obsługi długu,
wynikające ze zmian wysokości stóp procentowych. Jego źródłem jest konieczność
refinansowania zapadającego w przyszłości długu po nieznanych stopach procentowych oraz
zmienność wysokości płatności kuponowych od długu o oprocentowaniu zmiennym.
Ryzyko refinansowania - wiąże się z emisją długu w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych
państwa związanych z wykupem istniejącego zadłużenia. Ryzyko dotyczy zarówno samej
zdolności wykupu zapadającego długu, jak i warunków, na których jest on refinansowany (w
tym w szczególności kosztów obsługi generowanych przez nowo emitowany dług). Im wyższa
jest płatność z tytułu wykupu zapadającego długu i im bliższy jest jej termin, tym większe
ryzyko związane z jego refinansowaniem. Na wielkość ryzyka refinansowania wpływa wielkość
długu publicznego oraz jego struktura zapadalności. Do ograniczenia ryzyka refinansowania
przyczynia się wydłużenie okresu zapadalności długu oraz równomierne rozłożenie wykupów w
czasie.
Spread - różnica występująca pomiędzy rentownościami dwóch instrumentów dłużnych. W
węższym znaczeniu spread kredytowy (inaczej marża kredytowa) to różnica pomiędzy
rentownościami dwóch instrumentów o identycznych lub bardzo zbliżonych parametrach, w tym
w szczególności terminie zapadalności, wyemitowanych przez różnych emitentów. Spread jest
często rozumiany jako różnica pomiędzy rentownością instrumentu obarczonego ryzykiem
kredytowym i instrumentu uznawanego za wolny od ryzyka kredytowego lub o najniższym
ryzyku w danej klasie.
Swap - wymiana strumieni płatności o z góry ustalonym sposobie ustalania ich wartości,
następująca między stronami umowy. Swap jest instrumentem finansowym należącym do tzw.
instrumentów pochodnych. Swap może być samodzielnym instrumentem finansowym lub
towarzyszyć innym instrumentom.
Średnia zapadalność (także ATM od ang. average time to maturity) – miara ryzyka
refinansowania długu publicznego. Średnia zapadalność to wyrażona w latach średnia długość
okresu, po którym wyemitowany dług zostanie wykupiony. Im odleglejsze są terminy wykupu
długu, tym niższe jest ryzyko jego refinansowania i tym wyższa średnia zapadalność. Średnia
zapadalność długu SP liczona jest wg wzoru:
∑tN It0
∈
ATM = t T
∑

N I
t
0
∈
t T
gdzie:
t – termin zapadalności,
T – zbiór wszystkich terminów zapadalności (tj. płatności nominału),
Nt – wyrażony w złotych nominał płatny w chwili t,
I0 – bieżący wskaźnik indeksacji nominału (dla długu innego niż obligacje indeksowane I0 =1).

49
Aneks 2. Regulacje prawne dotyczące długu publicznego w Polsce i UE
Tabela 1. Dług publiczny – podstawowe regulacje prawne
Regulacje polskie
Regulacje UE
1. Konstytucja RP
1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i
poziom długu publicznego, obok ograniczeń dotyczących
poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy
deficytu, stanowi kryterium, w oparciu o które Komisja
dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB (art.
bada przestrzeganie dyscypliny budżetowej w państwach
216 ust. 5);
członkowskich (art. 126) - określa tzw. procedurę
nadmiernego deficytu (Excessive Deficit Procedure - EDP);
2. Ustawa o finansach publicznych
2. Protokół w sprawie procedury stosowanej w wypadku
nadmiernego deficytu, stanowiący załącznik do Traktatu o Unii
regulacje dotyczące państwowego długu publicznego:
Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
definicje, podstawowe zasady zaciągania państwowego
długu publicznego i zarządzania długiem oraz procedury
definicja długu oraz wartość bazowa relacji długu
ostrożnościowe i sanacyjne dotyczące limitów zadłużenia;
publicznego do PKB określona na poziomie 60%;
definicja sektora finansów publicznych.
3. Rozporządzenie o stosowaniu Protokołu w sprawie procedury
dotyczącej nadmiernego deficytu, stanowiącego załącznik do
Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską
definicje długu publicznego, z wyszczególnieniem tytułów
dłużnych;
4. Rozporządzenie statystyczne European System of Accounts
(ESA 95)
definicja poszczególnych kategorii zobowiązań
finansowych;
definicja sektora general government.
Tabela 2. Limity określone w ustawie o finansach publicznych dotyczące zaciągania długu publicznego
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
I.
Procedury dotyczące limitów na relację państwowego długu publicznego do PKB
1) jeśli relacja w roku x jest większa od 50%, a nie większa od 55% PKB:
a) relacja deficytu budżetu państwa do jego dochodów w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej
na rok x+2 nie może być wyższa niż w roku x+1;
2) jeśli relacja w roku x jest większa od 55%, a mniejsza od 60% PKB:
a) przyjmuje się brak deficytu lub poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa w uchwalanym przez Radę
Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2 zapewniający spadek relacji długu Skarbu Państwa do PKB
w stosunku do relacji ogłoszonej dla roku x;
b) deficyt budżetowy JST pomniejszony o nadwyżkę budżetową z lat ubiegłych oraz wolne środki w uchwale budżetowej na
rok x+2 może wynikać jedynie z wydatków związanych z realizacją zadań współfinansowanych ze środków pochodzących
z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA;
c) w uchwalanym przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na rok x+2:
nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,
waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w roku budżetowym
x+1,
wprowadzony jest zakaz udzielania nowych pożyczek i kredytów z budżetu państwa,
wzrost wydatków Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału
Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Rady
Sądownictwa, sądownictwa powszechnego oraz wojewódzkich sądów administracyjnych, Rzecznika Praw
Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu,
Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej Inspekcji Pracy nie może być wyższy niż w administracji rządowej;
d) Rada Ministrów przeprowadza przegląd:
wydatków budżetu państwa finansowanych środkami pochodzącymi z kredytów zagranicznych,
programów wieloletnich;
e) Rada Ministrów przedstawia program sanacyjny, mający zapewnić spadek relacji państwowego długu publicznego do
PKB;
f) Rada Ministrów dokonuje przeglądu obowiązujących przepisów w celu przedstawienia propozycji rozwiązań prawnych
mających wpływ ma poziom dochodów budżetu państwa, w tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i
usług,

50