Poselski projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie

Warszawa, 24 stycznia 2012 r.
BAS-WAPEiM-166/12


Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna
w sprawie stwierdzenia – w trybie art. 95a ust. 3 Regulaminu Sejmu – czy
poselski projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie (przedstawiciel
wnioskodawców: poseł Halina Szymiec-Raczyńska) jest projektem ustawy
wykonującej prawo Unii Europejskiej


Przedmiotem przedłożonego projektu ustawy o świadomym
rodzicielstwie jest uregulowanie spraw związanych z prawem do informacji,
edukacji, poradnictwa i środków umożliwiających podejmowanie decyzji w
zakresie świadomego rodzicielstwa, czyli swobodnego decydowania o
posiadaniu dzieci, ich liczbie oraz planowaniu ich narodzin w wybranych przez
rodziców odstępstwach czasu (art. 1 w zw. z art. 2 pkt 3 projektu ustawy).
Projekt ustawy formułuje dwa prawa każdej osoby: do samostanowienia w
dziedzinie rozrodczości w warunkach umożliwiających świadome decydowanie
o rodzicielstwie (art. 3 ust. 1) oraz do informacji, edukacji, poradnictwa i
środków umożliwiających korzystanie z prawa do świadomego rodzicielstwa
(art. 3 ust. 2). Kolejne przepisy ustawy mają zapewnić realizację tych praw,
poprzez nałożenie szeregu obowiązków na organy administracji rządowej i
samorządowej, w tym związanych z opieką nad kobietą będącą w ciąży (art. 5),
wprowadzenia do programów nauczania szkolnego przedmiotu „wiedza o
seksualności człowieka” (art. 6), zapewnienia dostępności metod i środków
zapobiegania ciąży (art. 7), zapewnienia dostępności do procedury medycznie
wspomaganej prokreacji (art. 8) oraz zagwarantowania prawa do przerwania
ciąży w określonych sytuacjach (art. 9 i 10).
Projekt przewiduje nowelizację: ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o
zawodach lekarza i lekarza dentysty (t. j. Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 ze
zm.), ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 533
ze zm.) oraz ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z
2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zmianami). Projekt ustawy zakłada również
uchylenie art. 2 w ustawie z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka
(Dz. U. z 2000 r. Nr 6, poz. 69 ze zm.) oraz całej ustawy z dnia 7 stycznia 1993
r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży (Dz. U. Nr 17, poz. 78 ze zmianami).

Przedmiot projektu ustawy nie jest objęty wiążącym prawem Unii
Europejskiej.

Projekt ustawy o świadomym rodzicielstwie nie jest projektem ustawy
wykonującej prawo Unii Europejskiej.



Szef Kancelarii Sejmu




Lech Czapla


2

Warszawa, dnia 23 kwietnia 2012 r.


S D NAJWY SZY
BIURO STUDIÓW i ANALIZ
Pl. Krasińskich 2/4/6, 00-951 Warszawa


BSA I – 021 – 41/12

OPINIA O PROJEKCIE USTAWY „O WIADOMYM RODZICIELSTWIE”,
WNIESIONYM PRZEZ GRUP POSŁÓW NA SEJM RP KLUBU POSELSKIEGO
„RUCH PALIKOTA”

UWAGI OGÓLNE
1. Obowiązująca ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie
płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalno ci przerywania cią y (Dz. U. nr 17, poz.
78, ze zm.), została sformułowana w oparciu o prze wiadczenie, e „życie jest
fundamentalnym dobrem człowieka, a troska o życie i zdrowie należy do
podstawowych obowiązków państwa, społeczeństwa i obywatela”, za decyzje
o posiadaniu dzieci powinny być podejmowane w sposób odpowiedzialny, między
innymi, dzięki dostępowi do informacji, edukacji, poradnictwa i innych rodków.
Artykuł 1 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach
dopuszczalno ci przerywania cią y (w brzmieniu nadanym mu przez ustawę z dnia
30 sierpnia 1996 r., Dz. U. nr 139, poz. 646) przewiduje, i prawo do ycia podlega
ochronie równie w fazie prenatalnej1, za art. 2 ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r.,
o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. nr 6, poz. 69, ze zm.), stanowi, e „dzieckiem jest
każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności”, co potwierdza
podmiotowy status nasciturusa.

1 Pierwotnie tekst tego przepisu był następujący: „1. Ka da istota ludzka ma od chwili poczęcia
przyrodzone prawo do ycia. 2. ycie i zdrowie dziecka od chwili jego poczęcia pozostają pod ochroną
prawa”, Dz. U. 1993 nr 17, poz. 78.

1
Trybunał Konstytucyjny przyjął, e „(..) ycie człowieka, w tym ycie dziecka
poczętego, stanowi warto ć konstytucyjną (..) ustawa zwykła nie mo e prowadzić do
swoistej cezury i zawieszenia obowiązywania norm konstytucyjnych (..) Stąd te
sprzeczne z normami konstytucyjnymi jest stanowienie przez ustawodawcę zwykłego
wszelkich takich regulacji, które prowadziłyby jedynie do warunkowego
obowiązywania gwarancji konstytucyjnych”2. Wszelkie wątpliwo ci co do ochrony
ycia ludzkiego powinny być rozstrzygane na rzecz tej ochrony — in dubio pro vita
humana3.
Opiniowany projekt przewiduje utratę mocy przez ustawę z dnia 7 stycznia 1993 r.
oraz uchylenie art. 2 ustawy o rzeczniku Praw Dziecka. Został skonstruowany
w oparciu o zasadniczo odmienną koncepcję, której wyrazem są zdefiniowane w nim
pojęcia „świadome rodzicielstwo” i „prawa reprodukcyjne”. Zgodnie z ich ujęciem
zaproponowanym w projekcie ustawy warto cią nadrzędną jest wolno ć jednostki,
za osoba ludzka w okresie poprzedzającym urodzenie podlega bardzo ograniczonej
ochronie, będącej – jak mo na sądzić – jedynie „skutkiem ubocznym” ochrony
cię arnej kobiety przed negatywnymi konsekwencjami przerwania cią y trwającej
dłu ej ni 12 tygodni.
W uzasadnieniu dotyczącym art. 8 projektu ustawy znalazło się stwierdzenie, i
„embrion nie jest podmiotem praw”. Twórcy projektu ustawy zapewne mieli
wiadomo ć, e to twierdzenie nie jest zasadne w aktualnie obowiązującym systemie
polskiego prawa, o czym wiadczy brzmienie art. 15 projektu (uchylenie art. 2 ustawy
o Rzeczniku Praw Dziecka) oraz propozycje zmian terminologicznych w przepisach
kodeksu karnego chroniących ycie i zdrowie dziecka poczętego.
Problematyka, którą reguluje projekt ustawy budzi (nie tylko w Polsce) bardzo
powa ne kontrowersje4, bowiem realizacja tzw. „praw reprodukcyjnych” zakłada

2 Z uzasadnienia orzeczenia TK z 28 maja 1997 r., K 26/96, OTK ZU 1997, nr 2, poz. 19.
3 Wyrok TK z 7 stycznia 2004 r., sygn. akt K 14/03, OTK ZU 2004, nr 1, poz. 1.
4 Celowe wydaje się przypomnienie, e zarówno przyjęcie pierwotnego tekstu ustawy z 7 stycznia
1993 r. „O planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalno ci przerywania
cią y”, jak i jego modyfikacje, były wynikiem kompromisu oraz układu sił politycznych w parlamencie.
wiadczą o tym, między innymi, wyniki głosowania nad wszystkim projektami ustaw wnoszonych do
Sejmu RP kolejnych kadencji, począwszy od poselskiego projektu ustawy „O ochronie prawnej
dziecka poczętego” (druk nr 190 wniesiony do Sejmu I kadencji 25 marca 1992 r.). Za przyjęciem tego
projektu głosowało 213 posłów, 171 było przeciw, 29 wstrzymało się. Poselski projekt nowelizacji

2
mo liwo ć głębokich ingerencji medycznych w sferę prokreacji oraz pozostawia
przerwanie cią y (w szczególno ci w pierwszym okresie jej trwania) do suwerennej
decyzji cię arnej kobiety.
Zwa ywszy na skrajne poglądy w kwestiach dopuszczalno ci ingerencji w sferę
prokreacji nie wydaje się mo liwe ustalenie takiego stanu prawnego, który byłby bez
jakichkolwiek wątpliwo ci akceptowany przez wszystkich. Aktualnie obowiązująca
ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego
i warunkach dopuszczalno ci przerywania cią y nie zadawala zwolenników skrajnych
stanowisk, o czym wiadczyło przedstawienie Sejmowi RP VI kadencji dwóch
projektów ustaw zmieniających tę ustawę. Projekt społeczny, zawarty w druku
nr 4222, przewidywał bezwzgl dn ochron ycia i zdrowia dziecka od chwili
jego pocz cia. Poselski projekt ustawy o wiadomym rodzicielstwie (druk nr
4603), liberalizował przesłanki przerwania cią y oraz zawierał szereg rozwiązań
analogicznych do zaproponowanych w opiniowanym projekcie ustawy Klubu
Poselskiego <<Ruch Palikota>>.
Nale y odnotować, i w Sejmie VI kadencji wnioskowano o odrzucenie obu
projektów, co było wyrazem prze wiadczenia o zasadno ci pozostawienia
dotychczasowego stanu prawnego.
Celowe wydaje się przypomnienie, i za kontynuowaniem pracy Sejmu nad
pierwszym z wymienionych projektów (druk nr 4222) i skierowaniem go do komisji
było 261 posłów (155 przeciw). Projekt ten został skierowany do Komisji Polityki
Społecznej i Rodziny oraz do Komisji Zdrowia. Zakończenie kadencji Sejmu
przerwało pracę w komisjach.
Za odrzuceniem poselskiego projektu ustawy o wiadomym rodzicielstwie głosowało
369 posłów, 31 posłów głosowało przeciw odrzuceniu tego projektu, 2 się

wymienionej ustawy (druk nr 1502 Sejmu II kadencji) przewidujący depenalizację przerywania cią y,
wprowadzenie ulg na zakup rodków antykoncepcyjnych, zobowiązanie Ministra Edukacji Narodowej
do ustalenia szczegółowego programu nauczania w zakresie wychowania seksualnego, wniesiony 14
grudnia 1995 r., proponowano odrzucić w pierwszym czytaniu (za jego odrzuceniem głosowało 126
posłów, przeciwko 221, 21 wstrzymało się). Ostatecznie po pracach w komisjach sejmowych i
wprowadzeniu licznych poprawek (sprawozdania z prac w komisjach w drukach Sejmu II kadencji nr
1729 i 1729A) za nowelizacją głosowało 208 posłów, 61 było przeciw, 15 wstrzymało się, a Senat
wnosił o odrzucenie ustawy (druk nr 1925).

3