Rządowy projekt ustawy o zmianie zakresu obowiązywania Konwencji o prawach dziecka, przyjętej dnia 20 listopada 1989 r. w Nowym Jorku

W wystąpieniach kierowanych do Ministra Edukacji Narodowej, od 2007 r. Rzecznik
ponawia prośby o rozważenie możliwości wycofania zgłoszonych przez Rzeczpospolitą
Polską zastrzeżeń do art. 7 i art. 38 Konwencji o prawach dziecka.
6. W świetle zmian wprowadzonych ustawą z dnia 26 maja 1995 r. o zmianie ustawy –
Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 83, poz. 417) do
ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59,
z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego
(Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264), zaistniała potrzeba zweryfikowania zasadności
dalszego podtrzymywania zastrzeżenia do art. 7 Konwencji o prawach dziecka. Należy
w tym miejscu zaznaczyć, że zastrzeżenie to miało służyć uniknięciu dowolnych
interpretacji warunku realizacji prawa dziecka do poznania swoich rodziców czy
też odczytywania przepisu art. 7 Konwencji z pominięciem, istotnego

z punktu widzenia dobra dziecka, warunku „jeśli to możliwe” („as far as possible”), nie
zaś zanegowaniu treści przepisu. Obecny stan wiedzy społeczeństwa na temat treści
przepisów zawartych w Konwencji o prawach dziecka stanowi gwarancję podejmowania
właściwych działań, umożliwiających dzieciom w Polsce korzystanie z należnych
im praw.
W lutym 2009 r., z inicjatywy Ministra Edukacji Narodowej (odpowiedzialnego

za koordynowanie działań zapewniających realizację praw dziecka w Polsce – decyzja
Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2002 r.), ponownie zostały podjęte
międzyresortowe konsultacje w celu wypracowania ostatecznego stanowiska Polski
w sprawie możliwości wycofania zastrzeżeń do Konwencji o prawach dziecka.
Ministerstwa merytorycznie odpowiedzialne za realizację praw dziecka ujętych w art. 7
i art. 38 Konwencji dokonały oceny przepisów prawa krajowego, w celu stwierdzenia
istnienia warunków zapewniających realizację praw dziecka w tym zakresie.
W 2010 r. powstała międzyresortowa grupa robocza, złożona z przedstawicieli
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Sprawiedliwości,
Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Ministerstwa Pracy
i Polityki Społecznej, Ministerstwa Zdrowia oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej,
której zadaniem było opracowanie projektu wniosku Rzeczypospolitej Polskiej
ws. wycofania zastrzeżeń do art. 7 i art. 38 Konwencji o prawach dziecka i zmiany treści
3


deklaracji do Protokołu fakultatywnego do Konwencji o prawach dziecka w sprawie
angażowania dzieci w konflikty zbrojne.
7. W kwestii wycofania zastrzeżenia do art. 7 Konwencji o prawach dziecka Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Zdrowia i Ministerstwo Edukacji Narodowej
poparły stanowisko Rzecznika Praw Dziecka.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Ministerstwo Sprawiedliwości
zwróciły uwagę na istniejące w polskim porządku prawnym rozwiązania, umożliwiające
przysposobionemu poznanie rodziców naturalnych, przewidziane w ustawie z dnia
29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego, podkreślając jednocześnie
zgodność takiej regulacji prawa krajowego z zaleceniami zawartymi w art. 20 ust. 1 i 3
Europejskiej konwencji o przysposobieniu dzieci z dnia 24 kwietnia 1967 r., która weszła
w życie w stosunku do Polski dnia 22 września 1996 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 99,
poz. 1157).
Ponadto, zgodnie z opinią Komitetu Praw Dziecka wyrażoną w zaleceniu skierowanym do
Luksemburga (CRC/C/15/Add.250, para. 29), państwo powinno zapewnić, „by wszelkie
informacje dotyczące rodziców biologicznych były rejestrowane i przechowywane po to,
by umożliwić dziecku poznanie, jeśli to możliwe i w odpowiednim czasie jego rodziców”.
Polskie regulacje obowiązujące na gruncie ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo
o aktach stanu cywilnego są zgodne z tym wymogiem Komitetu Praw Dziecka,
ponieważ:
 do aktu urodzenia wpisywane są: nazwiska, nazwiska rodowe rodziców, imię/imiona
rodziców, miejsce i data urodzenia rodziców oraz miejsce zamieszkania każdego
z rodziców w chwili urodzenia dziecka (art. 40 ust. 2 pkt 3 ww. ustawy),
 w razie orzeczenia przysposobienia dziecka wpisuje się do aktu urodzenia wzmiankę
dodatkową o przysposobieniu (art. 47 ust. 1 ww. ustawy),
 w razie orzeczenia przysposobienia sporządza się nowy akt urodzenia
przysposobionego, zaś do dotychczasowego aktu urodzenia wpisuje się wzmiankę
o sporządzeniu nowego aktu urodzenia (art. 48 ust. 1 i 3 ww. ustawy),
 przysposobiony, po uzyskaniu pełnoletności, ma prawo żądać udostępnienia księgi
stanu cywilnego w części dotyczącej pierwotnego aktu urodzenia (art. 48 ust. 4 oraz
art. 49 ust. 2a ww. ustawy).
4


Jednocześnie przepisy art. 118 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy uzależniają orzeczenie przysposobienia od zgody przysposabianego, który
ukończył lat trzynaście, a poniżej tego wieku zalecają wysłuchanie przysposabianego
przez sąd, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy
przysposabiany nie jest zdolny do wyrażenia zgody lub z oceny stosunku między
przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się za dziecko
przyspasabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem
przysposabianego.
Należy również zwrócić uwagę, że w praktyce w większości przypadków nie ma
możliwości ukrycia faktu adopcji, a zatajanie przed dzieckiem informacji tak
fundamentalnej i tak osobiście go dotyczącej wiąże się z ryzykiem odrzucenia przez to
dziecko osób przysposabiających. Wśród ekspertów w dziedzinie psychicznego

i emocjonalnego rozwoju dziecka panuje także powszechna opinia, że informację
o adopcji należy przekazać na możliwie wczesnym etapie życia dziecka, do czego
potencjalni rodzice adopcyjni są przygotowywani w ramach specjalistycznych szkoleń.
Wobec powyższego uznano za zasadne i możliwe wycofanie zastrzeżenia do art. 7
Konwencji o prawach dziecka.
8. W wyniku konsultacji, o których mowa w pkt 6 niniejszego uzasadnienia, ustalono,
iż zasadne i możliwe jest wycofanie zastrzeżenia do art. 38 Konwencji.
Jednocześnie, podczas rozpatrywania przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu
18 marca 2010 r. „Informacji Rządu dotyczącej realizacji Konwencji o prawach dziecka,
przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r.,
w dwudziestą rocznicę jej podpisania”, strona rządowa zobowiązała się do zmiany treści
deklaracji złożonej przy ratyfikacji Protokołu fakultatywnego do Konwencji o prawach
dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne, dotyczącej dolnej granicy
wieku wynoszącej 17 lat przy ochotniczym wstępowaniu do Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej.
Protokół fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci
w konflikty zbrojne w art. 3 ust. 1 nakłada na Państwa-Sygnatariuszy obowiązek
podniesienia minimalnego wieku zezwalającego na dobrowolne wstępowanie do
narodowych sił zbrojnych powyżej dotychczas istniejącej granicy piętnastego roku życia,
wskazanej w Konwencji o prawach dziecka. Protokół zabrania rekrutowania osób poniżej
5


osiemnastego roku życia w szeregi armii oraz przewiduje, że osoby poniżej osiemnastego
roku życia nie mogą brać udziału w bezpośrednich działaniach zbrojnych. Wskazuje
również konieczność stworzenia systemu prawnego gwarantującego, że rekrutacja poniżej
osiemnastego roku życia będzie z pewnością dobrowolna, a także zakazuje wszelkiej
rekrutacji poniżej osiemnastego roku życia również przez siły pozarządowe.
Podniesienie dolnej granicy wieku ochotniczego wstępowania do Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej z 17 do 18 lat nastąpiło już w dniu 21 października 2005 r.,
wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy
o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy
o służbie zastępczej (Dz. U. Nr 180, poz. 1496). Z uzasadnienia tej zmiany jasno wynika,
iż została wprowadzona w celu realizacji postanowień Protokołu fakultatywnego do
Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne.
Dnia 1 stycznia 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o zmianie
ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 161, poz. 1278), na podstawie której obowiązek
odbywania zasadniczej służby wojskowej został wykreślony z art. 55 ustawy z dnia
21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 2012 r. poz. 461) spośród form spełniania obowiązku służby wojskowej i nie
jest już realizowany.
Obecnie, zgodnie z art. 55 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, odbywanie zasadniczej służby wojskowej
przez osoby podlegające temu obowiązkowi ma następować tylko w przypadku
zagrożenia bezpieczeństwa państwa, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia możliwości
wykonywania zadań związanych z przeznaczeniem Sił Zbrojnych. Termin rozpoczęcia
i okres trwania obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej, uwzględniając
stopień zagrożenia bezpieczeństwa państwa, ma określać, w drodze rozporządzenia,
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Rady Ministrów. W przypadku
zaistnienia zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wprowadzenia rozporządzeniem
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej obowiązku odbywania zasadniczej służby
wojskowej będą miały zastosowanie następujące regulacje.
Zgodnie z art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkowi służby wojskowej w zakresie określonym
6


w tej ustawie podlegają obywatele polscy, począwszy od dnia, w którym kończą
osiemnaście lat życia, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą pięćdziesiąt lat
życia, a posiadający stopień podoficerski lub oficerski  sześćdziesiąt lat życia.
Ochotnicze odbywanie zasadniczej służby wojskowej regulują przepisy odpowiednio
art. 83 i art. 32 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 83 ust. 1 i 2 do ochotniczego odbycia
zasadniczej służby wojskowej powołuje się osoby podlegające kwalifikacji wojskowej,
które zgłosiły się ochotniczo do jej odbycia, oraz osoby uznane za zdolne do służby
wojskowej, które ukończyły osiemnaście lat życia i zgłosiły się ochotniczo do tej służby.
Zgodnie z art. 32 ust. 1 przywołanej ustawy kwalifikacji wojskowej podlegają mężczyźni,
którzy w danym roku kalendarzowym kończą dziewiętnaście lat życia. Natomiast ust. 4
tego artykułu stwierdza, iż do kwalifikacji wojskowej mogą się stawić również ochotnicy,
w tym kobiety, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą dwadzieścia cztery lata
życia, niezależnie od posiadanych kwalifikacji i wykształcenia, jeżeli ukończyli co
najmniej osiemnaście lat życia.
Przytoczone wyżej regulacje gwarantują, iż na gruncie polskiego ustawodawstwa do
odbycia obowiązkowej i ochotniczej zasadniczej służby wojskowej mogą zostać
powołane wyłącznie osoby, które ukończyły osiemnasty rok życia.
Mając powyższe na uwadze, zasadne jest zarówno wycofanie zastrzeżenia zgłoszonego do
art. 7 i art. 38 Konwencji o prawach dziecka, jak i dokonanie zmiany treści deklaracji do
Protokołu fakultatywnego.
III. Dotychczasowy a projektowany stan prawny
Postanowienia artykułów Konwencji o prawach dziecka oraz Protokołu fakultatywnego
do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne, do
których strona polska zgłosiła zastrzeżenia oraz deklaracje, są realizowane w sposób
określony w przepisach prawa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polskiej, w tym
w szczególności:
1) w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy,
2) w ustawie z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej,
7