Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów

przedawnienia nie zostaje przedłużony, ponieważ nie przewiduje się ingerencji w
regulację art. 123 k.c. Jedynie w określonych w propozycji, ograniczonych
przypadkach, zostają zachowane skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji. Jeden z
głównych celów projektu polega na zwiększeniu liczby mediacji pozasądowych.
Korzyść wierzyciela, która polega na uzyskaniu dodatkowych 3 miesięcy na
przygotowanie pozwu, nie jest nadmierna. Uwzględnia istniejące w obecnej regulacji
bariery w wykorzystywaniu wszczęcia mediacji jako instytucji oddziałującej na
przerywanie biegu przedawnienia i jest proporcjonalna do zakładanego celu.
Propozycja zachęca strony do zawierania klauzul mediacyjnych, a także dokonywania
wyboru mediatorów z listy stałych mediatorów. Założeniem jest większa pewność co do
braku odmowy przeprowadzenia mediacji przez mediatora stałego. Mediator ad hoc
może odmówić prowadzenia mediacji w ciągu tygodnia od doręczenia mu wniosku
o mediację, z każdej przyczyny, której nie musi ujawnić (art. 1836 § 2 pkt 2 i 3 k.p.c.).
Z kolei stały mediator może odmówić prowadzenia mediacji tylko z ważnych powodów
i powody odmowy musi podać stronom, zgodnie z art. 1832 § 4 k.p.c. Istotne dla
wykazania przerwania biegu terminu przedawnienia jest również ustalenie chwili
wszczęcia mediacji, co będzie łatwiejsze, gdy wierzyciel będzie dysponował aktualnym
adresem stałego mediatora, dostępnym na liście mediatorów. Strony mogą również
zawrzeć umowę o mediację ze wskazaniem mediatora spoza listy, zachowają wówczas
korzystne skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji.
10)
Moment skierowania do mediacji
W obecnym stanie prawnym, zgodnie z art. 1838 § 1 k.p.c. strony mogą zostać
skierowane do mediacji jedynie do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego
na rozprawę. Art. 1838 § 2 k.p.c. przewiduje, że sąd może skierować strony do mediacji
tylko raz w toku postępowania. Proponowana zmiana uelastycznia i poszerza
możliwość skierowania stron do mediacji przez sąd. Sąd będzie mógł skierować strony
do mediacji na każdym etapie postępowania, a także więcej niż jeden raz w toku
postępowania. Rozszerzenie regulacji obecnie obowiązującej w art. 1838 § 1 i 2 k.p.c.
uwzględnia fakt, że często możliwość polubownego zakończenia sporu pojawia się na
dalszym etapie postępowania, np. po przeprowadzeniu określonych dowodów. Zmiana
umożliwi sądowi podjęcie racjonalnej decyzji uwzględniającej okoliczności konkretnej
sprawy. Do mediacji strony będą kierowane w sytuacji, gdy sprzyjało to będzie
18
ugodowemu załatwieniu sprawy. Elastyczność chwili, w której sąd będzie decydował o
skierowaniu stron do mediacji, zwiększy szanse na zakończenie sporu w sposób
polubowny. W rezultacie postępowanie sądowe ulegnie skróceniu.
Obecne brzmienie art. 1838 § 2 k.p.c. budzi wątpliwości i trudności interpretacyjne.
Zaproponowana zmiana konkretyzuje formę złożenia oświadczenia o braku zgody na
mediację. Ma na celu uniknięcie biernej postawy strony, która odmawia poddania się
mediacji, lecz nie informuje o tym sądu ani strony przeciwnej, powodując przedłużanie
się postępowania. Zmobilizowanie strony, która odmawia poddania się mediacji, do
złożenia stosownego oświadczenia w przewidzianym w terminie tygodniowym
przyczyni się do usprawnienia postępowania sądowego, w przypadku gdy do mediacji
nie dojdzie. Oświadczenie może zostać zgłoszone ustnie do protokołu posiedzenia, na
którym sąd ogłosił postanowienie o skierowaniu do mediacji, lub później w piśmie
procesowym.
W obecnym stanie prawnym sąd nie może skierować stron do mediacji w postępowaniu
nakazowym i upominawczym. W postępowaniu upominawczym ograniczenie dotyczy
jedynie etapu sprawy przed skutecznym wniesieniem sprzeciwu, ponieważ z tą chwilą
nakaz zapłaty traci moc, a sprawa toczy się już w zwykłym trybie. W postępowaniu
nakazowym nie ma możliwości podjęcia mediacji ze skierowania sądu w toku całego
postępowania, chociaż w części spraw prowadzonych w postępowaniu nakazowym
zawarcie ugody po wniesieniu zarzutów jest możliwe. Zmiana proponowana w art. 1838
§ 3 k.p.c. (zawierająca modyfikację obecnego § 4) umożliwi kierowanie stron do
mediacji przez sąd w sprawach nakazowych, po skutecznym wniesieniu zarzutów.
Przepis ma także na celu utrzymanie dotychczasowej możliwości kierowania spraw do
mediacji, które były rozpoznawane w postępowaniu upominawczym i w których
skutecznie wniesiono sprzeciw. Sędzia uzyska większą swobodę przy podejmowaniu
decyzji o kierowaniu stron do mediacji, jeżeli po przeanalizowaniu okoliczności sprawy
uzna to za celowe.
11)
Spotkanie informacyjne
W art. 1838 § 4 k.p.c. przewiduje się wprowadzenie nowego rozwiązania polegającego
na możliwości nakazania stronom udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym
polubownych metod rozwiązywania sporów, w szczególności mediacji, przed
wyznaczeniem pierwszego posiedzenia przeznaczonego na rozprawę. Spotkanie może
19
prowadzić sędzia, referendarz sądowy, stały mediator, asystent sędziego lub urzędnik
sądowy. W przypadku nieuzasadnionej nieobecności strony na spotkaniu
informacyjnym sąd będzie miał możliwość obciążenia jej kosztami nakazanego przez
sąd osobistego stawiennictwa strony przeciwnej w orzeczeniu kończącym postępowanie
w sprawie (art. 1838 § 6 k.p.c).
Instytucja spotkania informacyjnego została przewidziana w dyrektywie Parlamentu
Europejskiego i Rady 2008/52/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów
mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (art. 5 ust. 1). Spotkanie stanowi
dodatkową formę zachęcania do mediacji lub wyboru innego rodzaju metody
pozasądowego rozwiązania sporu poprzez informowanie poza rozprawą
o możliwościach i korzyściach związanych z polubownymi metodami rozwiązywania
sporów. Sposób przeprowadzania spotkań informacyjnych może być zróżnicowany
i zależeć od indywidualnych możliwości organizacyjnych w poszczególnych sądach.
Spotkania informacyjne będą mogli prowadzić odpowiednio przeszkoleni sędziowie,
referendarze sądowi, asystenci sędziego, a także wyznaczeni urzędnicy sądowi. Nie ma
przy tym przeszkód, aby byli to inni sędziowie niż referenci w sprawie. Spotkania mogą
być również prowadzone przez stałych mediatorów, o ile zgodzą się poprowadzić je
nieodpłatnie. Osoby wpisane na listę stałych mediatorów, których wiedza i umiejętności
będą podlegały weryfikacji, zapewnią odpowiednią jakość udzielanych informacji.
Decyzja, z którymi indywidualnymi mediatorami lub ośrodkami mediacyjnymi
nawiązać współpracę, aby zagwarantować wysoki poziom prowadzonych spotkań i
rzetelność udzielanych informacji, będzie należała do prezesa właściwego sądu.
Spotkania informacyjne prowadzone przez mediatorów mogłyby odbywać się w ramach
dyżurów mediacyjnych. Już dzisiaj dyżury mediatorów odbywają się w niektórych
sądach na podstawie porozumień zawartych pomiędzy działającymi lokalnie ośrodkami
mediacyjnymi i prezesami właściwych sądów, przy aktywnym wsparciu koordynatorów
ds. mediacji. Współpraca sądów i mediatorów na szczeblu lokalnym nie tylko
przyczynia się do upowszechniania wiedzy o mediacji, ale również sprzyja budowaniu
zaufania wśród sędziów i stron sporu co do jakości pracy mediatorów, co przekłada się
na podejmowanie decyzji o stosowaniu mediacji. Ośrodki mediacyjne uzyskają
bezpośrednią możliwość upowszechniania idei mediacji, a także informowania o swojej
działalności, strony natomiast rzetelną i wyczerpującą informację o mediacji,
pochodzącą bezpośrednio od mediatora. W przypadkach sporów konsumenckich
20
prowadzący spotkanie będzie mógł informować również o możliwości rozwiązania
sporu przez notyfikowane podmioty, zapisane w rejestrze prowadzonym przez Prezesa
UOKiK, które będą prowadziły pozasądowe rozwiązywanie sporów konsumenckich na
podstawie ustawy implementującej dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady
2013/11/UE z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania
sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy
2009/22/WE (dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich) (Dz. Urz. UE L
165 z 18.06.2013, s. 63). Nie ma przeszkód, aby organizowane były również grupowe
spotkania informacyjne, w których mogłyby uczestniczyć strony więcej niż jednej
sprawy.
Kwestie organizacyjne związane z prowadzeniem spotkań informacyjnych zostaną
uregulowane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. –
Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 259) w taki
sposób, aby pozostawić sądom możliwie szeroką swobodę w tym zakresie.
Celem właściwie przeprowadzonego spotkania informacyjnego jest przekonanie stron
do wyboru polubownego sposobu rozwiązania sporu, w szczególności mediacji. Gdy
w wyniku mediacji strony zawrą ugodę, postępowanie sądowe zostanie umorzone.
W rezultacie nie będzie potrzeby wyznaczania rozprawy i merytorycznego
rozstrzygania sprawy, a postępowanie sądowe ulegnie skróceniu.
12) Ocena celowości skorzystania przez strony z mediacji – posiedzenie niejawne
Kolejną istotną zmianę w przepisach o kierowaniu stron do mediacji stanowi
zaproponowane w art. 1838 § 5 k.p.c. rozwiązanie polegające na podkreśleniu
obowiązku sędziego do dokonania wszechstronnej analizy, na wstępnym etapie
postępowania, przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania sprawy, czy
sprawa ma szanse na polubowne rozwiązanie, oraz ustalenia celowości skierowania
sprawy do mediacji. W celu realizacji tego obowiązku wprowadza się możliwość
wyznaczenia przed terminem pierwszej rozprawy posiedzenia niejawnego z udziałem
stron w celu wysłuchania stron i dokonania oceny, czy sprawa nadaje się do mediacji,
przed podjęciem decyzji, czy strony należy skierować do mediacji.
Propozycja eksponuje sędziowski obowiązek dokonania, w każdym indywidualnym
przypadku, wszechstronnej oceny, czy sprawa nadaje się do mediacji i czy mediacja
może pomóc stronom w polubownym rozwiązaniu sporu. Analiza taka powinna zostać
21
dokonana przede wszystkim na wstępnym etapie postępowania, przed przystąpieniem
do merytorycznego rozpoznania sprawy. Po dokonaniu oceny konkretnej sprawy
przewodniczący zadecyduje, czy bardziej celowe będzie wezwanie stron do udziału w
spotkaniu informacyjnym dotyczącym mediacji, wezwanie stron na posiedzenie
niejawne czy wyznaczenie rozprawy. Na posiedzeniu sędzia będzie miał możliwość
dokonania bardziej uzasadnionej oceny czy spór, ze względu na okoliczności sprawy,
charakter roszczeń, złożoność przedmiotu sprawy, stan faktyczny i postawę stron, ma
szansę na polubowne rozwiązanie. Dodatkowo sędzia uzyska możliwość osobistego
zachęcenia stron do mediacji i udzielenia bezpośrednich informacji o korzyściach
związanych z mediacją, zgodnie z obowiązkiem wynikającym z art. 10 k.p.c. oraz 210
§ 22 k.p.c. W przypadku gdy strony oświadczą wolę przystąpienia do mediacji, sąd
wyznaczy mediatora i skieruje sprawę do mediacji.
Praktyka wskazuje, że skuteczność skierowań do mediacji sądowej na posiedzeniu
niejawnym bez udziału stron jest niższa niż po osobistym kontakcie sędziego ze
stronami. Propozycja kreuje nowe rozwiązanie w postaci posiedzenia niejawnego z
udziałem stron, które jest przeznaczone specjalnie na rozważenie celowości
zastosowania mediacji.
Proponowane rozwiązanie eksponuje konieczność sędziowskiej inicjatywy związanej z
mediacją, a zarazem znaczenie mediacji jako pożądanego sposobu rozwiązania sporu.
Aktywizuje sąd w jej wykorzystywaniu, jednak bez tworzenia sztywnych regulacji.
Pozwoli na efektywne wykorzystanie okresu oczekiwania na wyznaczenie pierwszej
rozprawy.
Art. 1838 § 6 k.p.c. przewiduje możliwość zastosowania sankcji za nieuzasadnione
niestawiennictwo w spotkaniu informacyjnym oraz na posiedzeniu niejawnym w
postaci obciążenia strony kosztami stawiennictwa strony przeciwnej. To rozwiązanie
skłoni strony do podporządkowania się wezwaniu do osobistego stawiennictwa.
Przyczyni się do osiągnięcia zakładanego celu, czyli przekonania stron do polubownego
rozwiązania sprawy, co będzie możliwe jedynie wówczas, gdy strony przybędą na
spotkanie lub posiedzenie.
13) Wybór mediatora
Zgodnie z art. 1839 k.p.c. w obecnym brzmieniu, kierując strony do mediacji, sąd
wyznacza mediatora, jednakże strony mogą wybrać innego mediatora. Zgodnie z
22