Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów

przedsądowym. Sytuacja, kiedy zaangażowanie pełnomocników w mediację nie
znajduje odzwierciedlenia w honorarium zasądzanym w postaci kosztów zastępstwa
procesowego, nie stanowi dla nich zachęty do proponowania mediacji jako sposobu
rozwiązania sporu. Zmiana ma skłonić adwokatów i radców prawnych do
proponowania mediacji i innych pozasądowych metod jako sposobu rozwiązania sporu
również przed wszczęciem procesu. Proponowane są także odpowiednie zmiany
w art. 109 § 2 zdanie drugie k.p.c., a także w § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej
przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490) oraz w § 2
ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461).
5)
Stały mediator
W art. 1832 § 3a k.p.c. proponuje się wyodrębnienie spośród mediatorów w sprawach
cywilnych, dla których wymogi zostały określone w art. 1832 § 1i 2 k.p.c., kręgu osób,
które mogą być stałymi mediatorami. Stałym mediatorem będzie mogła zostać osoba
fizyczna, która spełnia warunki opisane w art. 1832 § 1i 2 k.p.c., a ponadto posiada
wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji, ukończyła 26. rok życia, zna
język polski, nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo oraz nie jest
przeciwko niej prowadzone postępowanie o takie przestępstwo, a także została wpisana
na listę stałych mediatorów. Wpisu na listę stałych mediatorów dokonuje prezes sądu
okręgowego. Ustawowe określenie wymagań wobec stałych mediatorów kładzie nacisk
na wzmocnienie profesjonalizmu mediatorów, co ma na celu poprawę jakości usług
mediacyjnych.
W związku z propozycją zmiany wymaga art. 1832 § 3 k.p.c. w zakresie usunięcia
określenia „stały mediator” dla oznaczenia mediatorów wpisanych na listy mediatorów
prowadzone przez organizacje pozarządowe w zakresie ich zadań statutowych oraz
uczelnie. Należy jednak podkreślić, że zmiana nie spowoduje ograniczenia uprawnień
organizacji pozarządowych i uczelni w sferze prowadzenia list i tworzenia ośrodków
mediacyjnych. W dalszym ciągu będą one mogły prowadzić listy mediatorów i
przekazywać informacje o listach i ośrodkach mediacyjnych prezesowi sądu
13
okręgowego. Listy pozostaną do dyspozycji sądu oraz zainteresowanych stron, do
których będzie należało pierwszeństwo przy wyborze mediatora.
Ze względu na to, że sądy kierują strony do mediacji, istnieje obowiązek państwa do
zagwarantowania stronom najwyższej jakości usług świadczonych przez
profesjonalnych mediatorów. Wysokie kompetencje mediatorów będą pozytywnie
wpływać na efektywność mediacji oraz ocenę wykonywanych usług mediacyjnych
przez różne środowiska. Cele te zostaną zrealizowane zarówno przez wprowadzenie
warunków, które powinni spełniać mediatorzy, jak i możliwości ich weryfikacji.
Zadanie prowadzenia list stałych mediatorów zostanie powierzone prezesom sądów
okręgowych. Analogiczne zadania prezesi wykonują już, prowadząc wykazy instytucji i
osób uprawnionych do prowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych i
nieletnich.
Regulacja wpisuje się w założenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
2008/52/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach
cywilnych i handlowych dotyczące zapewnienia odpowiedniej jakości mediacji (art. 4)
oraz informacji o mediacji dla ogółu społeczeństwa (art. 9). Wprowadzenie przepisów
regulujących prowadzenie list stałych mediatorów przez prezesów sądów okręgowych
umożliwi podniesienie stopnia zaufania sędziów oraz stron postępowania do
mediatorów oraz ułatwi wybór mediatora.
6)
Wzmocnienie zasady bezstronności mediatora
Proponuje się podkreślenie zasady bezstronności mediatora w toku postępowania
poprzez nałożenie na mediatora obowiązku niezwłocznego ujawnienia stronom
wszystkich okoliczności, które mogłyby wywołać wątpliwość co do jego bezstronności
w sprawie (art. 1833 § 2 k.p.c.). Projektowane rozwiązanie wzmocni przekonanie stron,
że mediator nie pozostaje w konflikcie interesów z żadną ze stron, co przyczyni się do
jego większej wiarygodności oraz zwiększy szanse na zakończenie postępowania
mediacyjnego poprzez zawarcie ugody. Zmiana wpłynie pozytywnie na społeczny
odbiór mediacji i jej transparentność.
7)
Metoda postępowania mediacyjnego
W nowym art. 1833a k.p.c. zaproponowano przepis wskazujący możliwość prowadzenia
mediacji z wykorzystaniem różnych metod zmierzających do polubownego rozwiązania
sporu, w tym dopuszczający przedstawienie przez mediatora stronom, na ich zgodny
14
wniosek i przy akceptacji mediatora dla tej metody mediacji, możliwych sposobów
rozwiązania sporu w sytuacji, gdy strony nie mogą samodzielnie dojść do
porozumienia. Podkreślono, że przedstawione przez mediatora propozycje nie są
wiążące dla stron. Decyzja co do wyboru sposobu rozwiązania sporu oraz co do
zawarcia ugody o określonej treści należy do stron. Proponowana zmiana zwiększy
skuteczność postępowań mediacyjnych i liczbę ugód zawieranych w ich toku,
szczególnie w sporach, w których strony występują bez profesjonalnego pełnomocnika.
Wniosek o pomoc mediatora w wypracowaniu polubownego rozwiązania sporu przez
strony, a następnie akceptacja przedstawionej propozycji, pozostanie wyłącznym
uprawnieniem stron. Regulacja podkreśla rolę mediatora polegającą w pierwszym
rzędzie na wspieraniu stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych. Wobec
braku sformalizowania procedury mediacji w obecnie obowiązujących przepisach
istniały wątpliwości, czy na wniosek stron lub widząc niepowodzenia w samodzielnym
dojściu stron do porozumienia, mediator może wyjaśnić stronom ich sytuację prawną,
przedstawić alternatywne rozwiązania lub zaproponować pod dyskusję różne warianty
rozwiązania sporu. Proponowana nowelizacja taką możliwość wyraźnie dopuszcza w
ramach otwartej formuły mediacji, ale jedynie na zgodny wniosek stron oraz przy
akceptacji mediatora, a także dopiero wówczas, gdy strony nie zdołają samodzielnie
wypracować warunków ugody. Mediator nie może nakazać stronom zakończenia sporu
w jakikolwiek konkretny sposób. Nie może także wywierać na strony nacisku. Strony
natomiast powinny otrzymać jak najpełniejszą informację w sprawie, aby mogły podjąć
w pełni świadomą i satysfakcjonującą je decyzję. Mediatorowi nie zostaje narzucony
obowiązek prowadzenia mediacji z wykorzystaniem metody opisanej w propozycji. Od
jego woli zależy, czy taką formułę zdecyduje się zaproponować stronom. Mediacja
pozostaje cały czas dobrowolnym procesem, a ewentualnie przedstawione stronom
przez mediatora propozycje nie są w żadnym stopniu wiążące dla stron, które
samodzielnie podejmują decyzję co do warunków porozumienia. Zaakcentowanie
możliwości korzystania z ewaluatywnego typu mediacji posłuży uświadomieniu, że
istnieją różne metody rozwiązywania konfliktów, które należy dopasować do specyfiki
konkretnej sprawy oraz rodzaju sprawy, uwzględniając różne potrzeby stron w
mediacjach cywilnych, rodzinnych i gospodarczych. Celem nowelizacji jest
podniesienie skuteczności mediacji.
15
Propozycja uwzględnia dominującą obecnie tendencję do szerokiego określania granic
znaczeniowych pojęcia „mediacja”, czego wyrazem jest definicja zawarta w art. 3 lit. a
dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z 21 maja 2008 r. w sprawie
niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych. Dopuszcza ona typ
mediacji wyróżniany jako mediacja ewaluatywna, która zakłada, że mediator nie tylko
kontroluje przebieg mediacji, ale pomaga stronom w ocenie słabych i mocnych
aspektów ich sprawy, ich sytuacji prawnej, proponuje sposoby rozwiązania sporu (zob.
ogólnie L. Ryskin, Understanding Mediators Orientation, Strategies and Techniques: A
Grid For the Perplexed, Harvard Negotiation Law Review 1996, Vol. 1 s. 32, cyt. za
Mediacje Teoria i praktyka, red. E. Gmurzyńska i R. Morek, Oficyna Wolters Kluwer
Business, Warszawa 2009, s. 111).
8)
Wzmocnienie zasady poufności mediacji
W art. 1834 § 2 k.p.c. rozszerzono krąg osób, które obowiązane są do zachowania
w tajemnicy faktów, o których dowiedziały się w związku z postępowaniem
mediacyjnym. Obecnie obowiązek ten dotyczy jedynie mediatora. W mediacji, za zgodą
stron i w porozumieniu z mediatorem, mogą brać udział również osoby trzecie:
adwokaci, radcy prawni, nieprofesjonalni pełnomocnicy stron, członkowie rodziny,
pracownicy przedsiębiorcy, eksperci. Obecnie do obowiązku zachowania w tajemnicy
faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji, zobowiązany
jest jedynie mediator. Adwokatów i radców prawnych wiąże obowiązek zachowania
tajemnicy zawodowej. Objęcie obowiązkiem zachowania tajemnicy mediacji innych
osób biorących udział w mediacji, w tym również stron, stanowić będzie wzmocnienie
zasady poufności mediacji, a w konsekwencji podniesie poziom zaufania do mediacji.
9)
Przedawnienie
Propozycja zmiany w art. 1836 k.p.c. ma na celu umożliwienie wierzycielowi, który
zawarł umowę o mediację lub doręczył wniosek o wszczęcie mediacji mediatorowi
stałemu, uniknięcia przedawnienia roszczenia w sytuacji, w której składa wniosek o
przeprowadzenie mediacji, ale do wszczęcia mediacji ostatecznie nie dochodzi ze
względu na brak zgody drugiej strony lub mediatora, tzn. z powodu okoliczności, na
które wierzyciel nie ma wpływu. Przewidywane jest dodanie w art. 1836 § 3 k.p.c.
przepisu stanowiącego, że w odniesieniu do roszczenia, które było objęte wnioskiem o
przeprowadzenie mediacji, zostaną zachowane skutki przewidziane dla wszczęcia
16
mediacji, jeżeli w przypadkach, o których mowa w § 2 pkt 1–3 tego artykułu, strona
wytoczy powództwo o to roszczenie w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym
mediator lub druga strona złożyli oświadczenie powodujące, że mediacja nie została
wszczęta, albo od następnego dnia po upływie tygodnia od doręczenia wniosku o
przeprowadzenie mediacji, gdy mediator lub druga strona nie złożyli takiego
oświadczenia.
Zgodnie z art. 123 § 1 pkt 3 k.c. bieg terminu przedawnienia przerywa się m.in. przez
wszczęcie mediacji. Obecna regulacja nie zabezpiecza w sposób satysfakcjonujący
interesu wierzyciela, w sytuacji gdy pomimo doręczenia przez niego wniosku o
przeprowadzenie mediacji drugiej stronie i mediatorowi, mediacja nie zostaje wszczęta
ze względu na brak zgody drugiej strony lub mediatora, tzn. z powodu okoliczności, na
którą wierzyciel nie ma wpływu. Celem zmian jest uatrakcyjnienie sposobu przerwania
biegu przedawnienia przez czynność pozasądową – mediację – a także odciążenie
sądów oraz upowszechnienie mediacji. Obecnie przerwanie biegu przedawnienia przez
wszczęcie mediacji, przewidziane w art. 123 § 1 pkt 3 k.c., nie ma większego
praktycznego znaczenia, ponieważ moment wszczęcia mediacji jest trudny do ustalenia
i nie zależy jedynie od aktywności uprawnionego wierzyciela, ale też od postawy
drugiej strony i mediatora. Art. 1836 § 2 k.p.c. przewiduje sytuacje, w których nie
dochodzi do wszczęcia mediacji mimo czynności podjętych prawidłowo przez
wierzyciela i powoduje niepewność wierzyciela co do jego sytuacji prawnej w
niemożliwym przez niego do przewidzenia czasie. Ten okres braku pewności, czy
nastąpiło wszczęcie mediacji i przerwanie biegu przedawnienia, jest niemożliwy do
precyzyjnego oznaczenia pomimo dbałości wierzyciela o własne interesy. Dlatego w
obawie o przedawnienie roszczenia, wierzyciel wybiera drogę sądową nawet w
sytuacjach, gdy próba polubownego rozwiązania sporu byłaby możliwa. Ma to miejsce
najczęściej w stosunkach gospodarczych, w których przewidziane są krótsze terminy
przedawnienia roszczeń. W propozycji uwzględniono sytuację, gdy pomimo upływu
tygodnia od dnia doręczenia wniosku o mediację mediator lub druga strona pozostaną
bierni i nie złożą oświadczenia powodującego, że mediacja nie zostanie wszczęta.
Wówczas trzymiesięczny termin będzie liczony od następnego dnia po upływie
tygodnia od doręczenia im wniosku o mediację.
Propozycja daje wierzycielowi dodatkowy czas na wystąpienie na drogę sądową, gdy
próba mediacji nie powiedzie się z powodów od niego niezależnych. Termin
17