Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów

zaproponowanymi zmianami (art. 1839 § 1 k.p.c.) dopiero w sytuacji, gdy strony nie
uzgodnią osoby mediatora, sąd kierując strony do mediacji, wyznaczy mediatora
mającego odpowiednią wiedzę i umiejętności praktyczne w sprawach danego rodzaju,
biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności stałych mediatorów.
Zaakcentowanie pierwszeństwa woli stron przy wyborze mediatora podkreśli aktywną
rolę stron w zakresie kształtowania procedury i przebiegu mediacji oraz ułatwi
realizację celu, jakim jest satysfakcja z ugodowego rozwiązania sporu. Porozumienie
stron konfliktu w kwestii wyboru osoby mediatora będzie stanowiło pierwszy krok w
stronę pojednania oraz podkreśli znaczenie woli stron i ich samodzielności, co będzie
miało znaczenie również przy kształtowaniu treści ugody. W sytuacji gdy na liście
stałych mediatorów nie będzie mediatora wykwalifikowanego w sprawach danego
rodzaju (np. w sporach o roboty budowlane, w procesach inwestycyjnych, w sprawach
konsumenckich, rodzinnych), sąd będzie miał możliwość wyboru odpowiedniego
mediatora spoza listy, mając na uwadze cel, jakim jest skuteczne przeprowadzenie
postępowania mediacyjnego. W przypadku sporów konsumenckich, sąd będzie mógł
poinformować strony o możliwości rozwiązania sporu przez wyspecjalizowane
podmioty notyfikowane i rejestrowane przez Urząd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów. Ostateczna decyzja co do akceptacji osoby mediatora będzie należała do
stron.
14) Zasady zapoznawania się mediatora z aktami
Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 1839 k.p.c. zdanie drugie, sąd może upoważnić
mediatora do zapoznania się z aktami sprawy, co wiąże się z koniecznością wydania
przez sąd postanowienia upoważniającego mediatora do zapoznania się z aktami i
przedłuża postępowanie mediacyjne. W celu ułatwienia i przyspieszenia postępowania
proponuje się odwrócenie powyższej zasady w ten sposób, że po przystąpieniu stron do
mediacji mediator automatycznie uzyska prawo do zapoznania się z aktami, które
jednak będzie mogło zostać wyłączone ze względu na wolę stron (art. 1839 § 2 k.p.c.).
Skonkretyzowana została forma i termin złożenia oświadczenia o braku zgody na
zapoznanie się z aktami, co pozwoli mediatorowi na ustalenie, kiedy może przystąpić
do czytania akt, natomiast stronom zagwarantuje odpowiedni termin do wyrażenia
ewentualnego sprzeciwu.
23
Znajomość okoliczności sprawy przez mediatora jest czynnikiem budującym zaufanie
do jego kompetencji, a także uwiarygodniającym go wobec stron i pełnomocników.
Zapoznanie się z aktami ułatwi mediatorowi prawidłowe sformułowanie treści ugody w
taki sposób, żeby zakres ugody pokrywał się z przedmiotem sporu, a ugoda nadawała
się do wykonania. Przyjęcie zasady, aby prawo mediatora do zapoznania się z aktami
mogło zostać wyłączone dopiero na skutek sprzeciwu stron, uwzględnia postulaty
zgłaszane przez praktyków, którzy wskazywali na fakt, że strony oczekują od mediatora
znajomości okoliczności sprawy, natomiast konieczność uzyskania zgody stron i
wydania przez sąd postanowienia upoważniającego mediatora do zapoznania się z
aktami przedłuża postępowanie mediacyjne. Mediator będzie mógł przeglądać akta w
sądzie, akta nie będą mu przesyłane.
15) Komunikacja mediator – strony
W obecnych przepisach brak jest regulacji umożliwiającej mediatorowi szybkie
skomunikowanie się ze stronami i ich pełnomocnikami w celu wyznaczenia terminu
posiedzenia mediacyjnego. W związku z powyższym w art. 1839 § 3 k.p.c. proponuje
się wprowadzenie przepisu, zgodnie z którym, kierując sprawę do mediacji, sąd
niezwłocznie przekazuje mediatorowi dane kontaktowe stron i pełnomocników, czyli
numery telefonów i adresy poczty elektronicznej, o ile je posiada. Regulacja w tym
zakresie umożliwi mediatorowi niezwłoczny kontakt ze stronami. Ma na celu jak
najszybsze przeprowadzenie postępowania mediacyjnego.
16) Czas mediacji
Zmiana art. 18310 § 1 k.p.c. przedłuża czas trwania mediacji na okres do 3 miesięcy. Na
zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów termin na przeprowadzenie
mediacji może zostać przedłużony, ale jedynie wówczas, gdy będzie to sprzyjało
ugodowemu załatwieniu sprawy. Nowelizacja uwzględnia realny czas trwania mediacji,
który średnio wynosi około 40 dni. Dotychczasowy termin jednego miesiąca jest w
większości spraw niewystarczający dla skutecznego przeprowadzenia mediacji. W
każdym przypadku przed upływem terminu obie strony są zobowiązane do złożenia
wniosku o przedłużenie mediacji, czego często nie czynią. Zmiana ma na celu
urealnienie czasu trwania mediacji, z uwzględnieniem stopnia złożoności sprawy i
innych istotnych okoliczności. W razie potrzeby, na zgodny wniosek stron lub z innych
ważnych powodów, pierwotnie wyznaczony termin będzie mógł zostać przedłużony
24
przez sąd. Podejmowanie decyzji w tym przedmiocie przez sąd zapewni kontrolę
terminów mediacji. Możliwość przedłużenia ustawowego terminu zostanie ograniczona
jedynie do sytuacji, gdy będzie to sprzyjało porozumieniu stron.
Propozycja dotycząca niewliczania czasu mediacji do ogólnego czasu trwania
postępowania sądowego ma na celu zachęcenie sędziów do kierowania spraw do
mediacji poprzez to, że czas mediacji nie będzie negatywnie wpływał na ocenę ich
pracy. Propozycja jest zbieżna z rozwiązaniem przyjętym w art. 23a § 2 Kodeksu
postępowania karnego, zgodnie z którym okresu postępowania mediacyjnego nie wlicza
się do czasu trwania postępowania przygotowawczego.
17) Ograniczenie obowiązku mediatora do składania protokołu mediacji pozasądowej
Obecnie obowiązujący przepis art. 18313 § 1 k.p.c. zobowiązuje mediatora do składania
protokołu z każdej mediacji pozasądowej, w wyniku której została zawarta ugoda –
nawet w sytuacji, gdy strony nie wnoszą o zatwierdzenie ugody, ponieważ dobrowolnie
ją wykonały i nie są zainteresowane kontaktem z sądem. Proponowana zmiana
ogranicza obowiązek mediatora do składania protokołu mediacji pozasądowej jedynie
do przypadków, gdy strona wystąpi do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie ugody. Nowa
regulacja odciąży sądy i ułatwi pracę mediatorów. Uwzględnia również postulaty
praktyków wskazujących, że obowiązek składania protokołu mediacji pozasądowej w
sądzie może być przez strony postrzegany jako naruszający zasadę poufności mediacji.
18) Obowiązek poinformowania sądu o działaniach związanych z polubownym
rozwiązaniem sporu na etapie przesądowym
Proponuje się wprowadzenie dodatkowego warunku formalnego pozwu polegającego
na nałożeniu na powoda obowiązku podania w pozwie informacji, czy strony podjęły
próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, ewentualnie
wyjaśnienia okoliczności, które stały na przeszkodzie takim próbom, poprzez dodanie
pkt 3 w art. 187 § 1 k.p.c.
Podstawowym celem nowego rozwiązania jest podniesienie wśród obywateli
świadomości istnienia mediacji i innych metod pozasądowego rozwiązywania sporów
poprzez wyraźne wskazanie stronom konfliktu, że przed skierowaniem sprawy do sądu
powinny podjąć próbę rozwiązania sporu w drodze polubownej, zachęcenie i skłonienie
ich do skorzystania z takiej alternatywy. W każdej sprawie powód przed złożeniem
pozwu powinien zweryfikować, czy w powstałym sporze jest możliwe ugodowe
25
rozwiązanie sporu. Oczekiwanym efektem nowelizacji jest utrwalenie w społeczeństwie
przekonania, że skierowanie sprawy do sądu powinno zostać poprzedzone próbą
rozwiązania konfliktu za pomocą mediacji lub przy użyciu innego rodzaju polubownej
metody rozwiązania sporu. Jeżeli takiej próby zaniechano, powód ma obowiązek
wyjaśnienia przyczyn rezygnacji. W projekcie przyjęto założenie o celowości
wspierania mediacji jako metody rozwiązywania sporów cywilnych drogą rozwiązań
„miękkich”, tj. takich, które mają skłaniać strony do korzystania z mediacji i
aktywizować sąd w jej wykorzystywaniu, jednak bez tworzenia sztywnych regulacji o
charakterze przymuszającym. Zgodnie z tym założeniem brak informacji o działaniach
związanych z polubownym rozwiązaniem sporu na etapie przesądowym nie zostanie
obarczony sankcją zwrotu pozwu. Ponieważ brak informacji o skorzystaniu z
polubownych metod rozwiązania sporu nie uniemożliwia nadania sprawie dalszego
biegu, przewodniczący nie będzie wzywał powoda do uzupełnienia braków formalnych
pozwu, a także nie będzie mógł zastosować sankcji zwrotu pozwu – zgodnie z
brzmieniem przepisu art. 130 § 1 k.p.c.
Informacja zawarta w pozwie ułatwi sędziemu dokonanie wstępnej oceny, czy sprawa
może zostać skierowana do mediacji w toku postępowania sądowego. Brak podjęcia
próby polubownego rozwiązania sporu lub informacji na ten temat w pozwie może mieć
wpływ na postępowanie na dalszych etapach, np. na podjęcie przez sędziego decyzji o
wezwaniu stron na spotkanie informacyjne lub posiedzenie niejawne w celu oceny, czy
sprawa nadaje się do mediacji.
Obowiązek będzie dotyczył powoda wnoszącego pozew, a także, na podstawie art. 511
§ 1 k.p.c., wnioskodawcy w postępowaniu nieprocesowym w sprawach, w których
zawarcie ugody jest dopuszczalne.
Propozycja opracowana została na wzór niemieckiego rozwiązania zawartego w § 253
ust. 3 ZPO, wprowadzonego ustawą w sprawie promowania mediacji i innych procedur
pozasądowego rozstrzygania sporów z dnia 21 lipca 2012 r. (Bundesgesetzblatt I,
s. 1577).
19) Obowiązek informacyjny sądu
Proponowana zmiana przepisu polega na rozszerzeniu treści art. 210 k.p.c. poprzez
dodanie § 22. Wprowadza obowiązek pouczania stron przez sąd z urzędu na początku
pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę o możliwości ugodowego
26
załatwienia sporu, w szczególności w drodze mediacji. Dla szerszego stosowania
mediacji wydaje się pożądane, żeby to właśnie sąd na mocy swojego autorytetu
nakłaniał strony do ugodowego załatwienia sprawy, również w drodze mediacji, a także
szerzej informował o korzyściach związanych z mediacją, takich jak poufność,
szybkość postępowania, obniżenie kosztów sądowych oraz możliwość wykorzystania
zatwierdzonej przez sąd ugody jako tytułu wykonawczego w przypadku braku realizacji
porozumienia przez strony. Informacja udzielana bezpośrednio przez sąd na wstępnym
etapie prowadzonego postępowania sądowego będzie stanowiła impuls do
zweryfikowania stanowisk w zakresie możliwości polubownego rozwiązania sporu.
Informacje przekazywane stronom o korzyściach mediacji początkowo będą miały
przede wszystkim charakter edukacyjny, a w dalszej perspektywie przyczynią się do
zwiększenia liczby postępowań mediacyjnych. Sądy mogą i powinny odgrywać istotną
rolę w zakresie promowania kultury polubownego rozwiązywania sporów, toteż
wzmocnienie obowiązku sądów w tym zakresie jest niezmiernie istotne.
20) Wzmocnienie zasady bezstronności i niezależności arbitra
Przewiduje się zmianę w art. 1174 § 1 k.p.c. polegającą na wzbogaceniu jego treści
poprzez nałożenie na osobę powołaną na arbitra obowiązku do złożenia na piśmie
każdej ze stron i pozostałym arbitrom oświadczenia o swojej bezstronności i
niezależności w sprawie.
Proponowane rozwiązanie, które jest wzorowane na regulaminach stałych sądów
polubownych, zwiększy zaufanie stron do arbitrów. Ponadto obowiązek ten wprowadzi
wyższy standard postępowania w stosunku do arbitrów, zobowiązując ich do
analizowania swojej bezstronności i niezależności, a tym samym zapobiegnie toczeniu
się postępowań arbitrażowych w sytuacji tzw. konfliktu interesów.
21) Skrócenie terminu na wniesienie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego
Skrócenie terminu na wniesienie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego z
obecnego terminu trzech miesięcy do dwóch miesięcy (art. 1208 § 1 k.p.c.) ograniczy
czas, w którym istnieje niepewność co do losów rozstrzygnięcia sądu polubownego.
Termin trzymiesięczny na wniesienie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego jest
zbyt długi, zwłaszcza w porównaniu z przewidzianym w k.p.c. dwumiesięcznym
terminem na wniesienie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.
27