Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

zdarzeń kryminalnych motywowanych uprzedzeniami i nienawiścią – przytłaczająca
większość nie jest natomiast zgłaszana. Inne badania wskazywały, że średnio co 14 minut w
Stanach Zjednoczonych popełniane jest przestępstwo z nienawiści. Choć wyniki tych badań i
szacunków wykazują duży rozrzut oraz dotyczą wszystkich przestępstw z nienawiści lub
podobnych im zdarzeń kryminalnych, to potwierdzają, że dane zbierane przez FBI odnośnie
przestępstw z nienawiści przeciw osobom niepełnosprawnym są jedynie szczątkowe.

Przestępstwa z nienawiści do osób niepełnosprawnych (CPS)
Inny obraz wyłania się z raportów brytyjskiej Koronnej Służby Prokuratorskiej (Crown
Prosecution Service), która od 2007 roku prowadzi statystyki przestępstw z nienawiści na tle
niepełnej sprawności. W latach 2007-2008 zgłoszono 279 takich przestępstw (dla
porównania: 1219 przestępstw z nienawiści na tle orientacji seksualnej), natomiast w latach
2008-2009 – 444 takie przestępstwa (przy 1090 przestępstwach z nienawiści na tle orientacji
seksualnej). Wyraźny wzrost zgłoszeń przestępstw z nienawiści na tle niepełnej sprawności w
Wielkiej Brytanii idzie w parze ze wzrostem liczby skazań za takie przestępstwa.
Jak odnotowała Koronna Służba Prokuratorska w swoim ostatnim raporcie (dla okresu 2008-
2009) dotyczącym przestępstw z nienawiści, w grupie czynów na tle niepełnej sprawności:
 45% stanowiły przestępstwa przeciw życiu i zdrowiu,
 11% stanowiły przestępstwa przeciw porządkowi publicznemu,
 12% stanowiły kradzieże,
 7% stanowiły przestępstwa przeciw wolności seksualnej,
 6% stanowiły rozboje,
 5% stanowiły włamania,
 14% stanowiły inne przestępstwa.

Przestępstwa z nienawiści do osób niepełnosprawnych - OBWE
Doroczny raport Biura Demokratycznych Instytucji i Praw Człowieka (ODIHR) Organizacji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie poświęcony przestępstwom z nienawiści w krajach
członkowskich OBWE stwierdza, że w ośmiu krajach rejestruje się przestępstwa na tle
niepełnej sprawności. Są to: Belgia, Cypr, Gruzja, Kanada, Mołdowa, Niemcy, Stany
Zjednoczone i Wielka Brytania. Wskazać należy, że raport ten podaje odmienną od raportu
CPS liczbę przestępstw zgłoszonych w Wielkiej Brytanii – 800 przypadków – dotyczy jednak
zgłoszeń dokonanych policji, a nie Koronnej Służbie Prokuratorskiej. Raport podaje

25
jednocześnie, że w Niemczech w 2008 roku zarejestrowano 47 przestępstw z nienawiści na tle
niepełnej sprawności.
Z danych przedstawionych do raportu ODIHR OBWE przez organizacje pozarządowe
wynikało też:
 że osoby niepełnosprawne są czterokrotnie bardziej narażone na fizyczną napaść, niż
osoby bez niepełnosprawności (dane British Council of Disabled People),
 47% osób niepełnosprawnych poddanych badaniu przeprowadzonemu w Szkocji padło
ofiarą przestępstw z nienawiści względnie otrzymało groźby popełnienia na ich szkodę
takiego przestępstwa (dane organizacji Capability Scotland).

Przestępstwa z nienawiści do osób niepełnosprawnych – specyfika i wnioski
Wyjaśnienia liczby odnotowanych przestępstw z nienawiści na tle niepełnej sprawności -
wyraźnie różnej od liczby innych rodzajów przestępstw z nienawiści – należy szukać w
specyfice tych przestępstw oraz osób pokrzywdzonych. U pokrzywdzonych osób
niepełnosprawnych występuje silny mechanizm powstrzymujący przed zgłoszeniem
przestępstwa popełnionego na ich szkodę, na który składają się nie tylko lęk przed sprawcą i
nieznajomość prawa, ale przede wszystkim przekonanie o bezzasadności skargi ze strony
niepełnosprawnej, poczucie wstydu oraz obawa, że policja zlekceważy zawiadomienie lub
uzna osobę pokrzywdzoną za niewiarygodną. Prawie wszystkie te czynniki silnie wiążą się
niepełnosprawnością osoby pokrzywdzonej lub są przez nią wzmacniane. Przekonanie ofiar w
tym zakresie podzielają sprawcy.
Mechanizm przestępstw z nienawiści wymierzonych w osoby niepełnosprawne dobrze
pokazują to przykłady przestępstw, jakie miały miejsce w Stanach Zjednoczonych. Eric
Krochmaluk, niepełnosprawny umysłowo mężczyzna z Middletown (New Jersey), został
porwany 30 stycznia 1999 roku. Był bity, duszony, przypalany papierosami, krępowany taśmą
klejącą a następnie został porzucony w lesie. Podobny przebieg miała napaść na Justin
Hamiltona, niepełnosprawnego umysłowo mężczyznę z hrabstwa Dakota (Minnesota), który
został wywabiony z domu i uprowadzony 10 października 2008 roku. Przez dwie kolejne
noce był torturowany, w tym przywiązany do drzewa, bity i przypalany papierosami. Ponadto
przywiązano go do motocykla i ciągnięto po ziemi na odcinku 60 metrów. Grożono mu
podpaleniem. Sprawcy mówili między sobą o swojej ofierze jako o „dowodzie rzeczowym”.
Także w tym przypadku pokrzywdzony został porzucony.
W obu przypadkach sprawcy zostali ujęci i skazani za przestępstwa motywowane
uprzedzeniami. Oskarżyciel publiczny zwrócił uwagę, że sprawcy byli przekonani, że – ze

26
względu na niepełną sprawność pokrzywdzonych – sprawa nigdy nie wyjdzie na jaw, a jeśli
nawet do tego dojdzie – nikt nie da wiary słowom pokrzywdzonych. Ważnym elementem
towarzyszącym pierwszemu z omówionych przypadków jest to, że – mimo, że był
nagłośniony oraz mimo wniosków oskarżyciela publicznego w zakresie kwalifikacji czynów
jako przestępstw z nienawiści – nie został on ujęty w statystyce FBI. Pokazuje to, że na obraz
ujawniany w statystyka wpływ mają nie tylko opory osób pokrzywdzonych, ale także
podejście policji oraz prokuratury: kluczowy przy przestępstwach z nienawiści element, jakim
jest cecha wyróżniająca ofiarę, może zostać całkowicie pominięty, a czyn zakwalifikowany
jako „zwykłe” przestępstwo. Siłą rzeczy takie podejście prezentują przede wszystkim policja i
prokuratura w krajach, których prawodawstwo nie przewiduje kategorii przestępstw z
nienawiści na określonym tle – jak w Polsce odnośnie niepełnej sprawności czy orientacji
seksualnej.

Sytuacja kobiet
Jak dokumentują policyjne statystyki, kobiety są ofiarami przestępstw wielokrotnie częściej,
aniżeli mężczyźni. Zarazem kobiety są sprawczyniami przestępstw wielokrotnie rzadziej,
niżeli mężczyźni są ich sprawcami. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje tzw.
przemoc domowa, czyli przestępczość wyodrębniona z uwagi na miejsce popełnienia czynu.
Obraz, jaki pokazują przytoczone poniżej statystyki, jest jednoznaczny: to przede wszystkim
kobiety są pokrzywdzone przez przemoc domową (w niektórych latach stanowiły nawet
ponad połowę wszystkich ujawnionych pokrzywdzonych), a sprawcami są w przytłaczającej
większości mężczyźni.

Liczba ofiar przemocy domowej wg procedury „Niebieskiej Karty”

2005 2006 2007 2008 2009
Liczba ofiar
przemocy
156.788 157.854
130.682
139.747
132.796
domowej
ogółem
w tym:
91.374 91.032
76.162

81.985 79.811
kobiety
w tym:
10.387
10.313
8.556
10.664
11.728
mężczyźni

27
dzieci do lat
37.227
38.233
31.001
31.699
27.502
13
nieletni od
17.800
18.276
14.963
15.399
13.755
13 do 18 lat


1999 2000 2001 2002 2003 2004
Liczba
ofiar
przemocy
96.955 116.644
113.793
127.515
137.299 150.266
domowej
ogółem
w tym:
55.214 67.678
66.991
74.366
80.185 88.388
kobiety
w tym:
4.239 5.606
5.589
7.121
7.527 9.214
mężczyźni
dzieci do
23.929 27.820
26.305
30.073
32.525 35.137
lat 13
nieletni od
13 do 18
13.546 15.540
14.908
15.955
17.062 17.527
lat

Liczba sprawców przemocy domowej
Liczba sprawców
2005 2006 2007 2008 2009
przemocy domowej
Liczba sprawców
przemocy domowej
97.142
96.775
81.743
86.568
81.472
ogółem
w tym: kobiety
4.153
4.074
3.632
3.942
3.926
w tym: mężczyźni 92.776
92.526
77.937

82.425
77.326
nieletni 213
175
170

201
220


1999 2000 2001 2002 2003 2004
Liczba
56.847 70.457
69.138
76.991
83.330 91.920

28
sprawców
przemocy
domowej
ogółem
w tym:
1.838 2.571
2.361
2.903
2.861 3.501
kobiety
w tym:
54.669 67.309
66.376
73.759
80.233 88.180
mężczyźni
nieletni
340 577
401
329
236 239

Tzw. przemoc domowa ma znaczenie szczególne, bo dochodzi do niej w miejscu, które
zwyczajowo powinno stanowić ostoję spokoju i bezpieczeństwa. Sprawcami przemocy
domowej są niemal wyłącznie osoby znane pokrzywdzonym - to ojcowie, bracia, synowie,
mężowie i konkubenci.
Jak można wnioskować z powyższego, motywacja sprawców przestępczości wymierzonej w
kobiety jest specyficzna, ale wpisuje się w motywację występującą w przypadku innych hate
crimes. Sprawcy atakują osoby, które postrzegają jako uległe, po których oczekują
posłuszeństwa i podporządkowania, a jednocześnie słabsze fizycznie i psychiczne, których
opór - jeśli w ogóle wystąpi - będzie łatwo przełamać. Ocena ofiary jako gorszej od sprawcy
(bo - kulturowo - zajmującej niższą pozycję, mniej prestiżową, ograniczoną do ściśle
wybranych ról społecznych), jako „zasługującej” na atak, jako „proszącej” się o atak, jako
„naturalnego celu ataku” następuje zatem na takich samych zasadach, jak w przypadku innych
przestępstw motywowanych uprzedzeniami.
Stereotypy dotyczące kobiet są częścią kulturowego opisu kobiet - tak jak stereotypy
dotyczące innych grup, które doświadczają hate crimes, są częścią kulturowego opisu tych
grup. Wynikają z przynależności do grupy, z posiadania płci, a nie są podyktowane
warunkami indywidualnymi danej osoby. Stereotypy te są podstawą uprzedzeń, czyli
nastawienia wobec całej grupy i wszystkich należących do niej osób (do wszystkich kobiet), a
uprzedzenia są podstawą dyskryminacji i przestępczości. Należy przy tym wyraźnie
podkreślić i zaznaczyć, że przestępczość, której ofiarą padają kobiety, w przeważającym
stopniu nie jest podyktowana tym, że dla sprawców są one jedynie „bezpieczniejszymi”
celami ataku fizycznego czy psychicznego. Nie jest tak, że sprawcy - przed dokonaniem
przestępstwa - analizują, jaka osoba będzie odpowiednią ofiarą i wybierają kobiety, jako
łatwiejsze cele ataku. Nie dochodzi do świadomego wyboru pomiędzy potencjalnymi

29