Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

– 4 –

11) art. 10 otrzymuje brzmienie:
„Art. 10. 1. Organem pomocniczym w Rzeczypospolitej Polskiej właściwym
w sprawie uzyskania kompensaty przez ofiarę czynu zabronionego popełnionego na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest prokurator prowadzący postępowanie
przygotowawcze w sprawie o czyn zabroniony, o którym mowa w art. 2 pkt 1.
2. Organem pomocniczym w Rzeczypospolitej Polskiej właściwym w sprawie
uzyskania kompensaty przez posiadającą miejsce stałego pobytu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej ofiarę czynu zabronionego popełnionego na terytorium
innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej jest prokurator okręgowy, w którego
okręgu osoba uprawniona ma stałe miejsce pobytu.
3. Organ pomocniczy, o którym mowa w ust. 1, udziela osobie uprawnionej
niezbędnych informacji w zakresie możliwości i warunków ubiegania się o kompensatę
przyznawaną przez organ orzekający w Rzeczypospolitej Polskiej, udostępnia wzór
formularza wniosku o przyznanie kompensaty oraz udziela ogólnej pomocy i informacji
co do sposobu wypełnienia wniosku.
4. Organ pomocniczy, o którym mowa w ust. 2, udziela osobie ubiegającej się
o przyznanie kompensaty w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej
niezbędnych informacji w zakresie możliwości i warunków ubiegania się o kompensatę
przyznawaną przez organy orzekające w innych państwach członkowskich Unii
Europejskiej, gdy czyn zabroniony został popełniony na terytorium tych państw,
udostępnia odpowiedni wzór formularza wniosku oraz udziela ogólnej pomocy
i informacji co do sposobu wypełnienia wniosku.”;
12) art. 11 otrzymuje brzmienie:
„Art. 11. W sprawach, w których zapadło orzeczenie o odmowie przyznania
kompensaty, przysługuje prawo wniesienia skargi kasacyjnej.”;
13) uchyla się art. 13;
14) art. 14 otrzymuje brzmienie:
„Art. 14. 1. W razie przyznania osobie uprawnionej kompensaty Skarb Państwa ma
roszczenie zwrotne do sprawcy lub sprawców przestępstwa, na skutek którego ofiara
poniosła śmierć albo doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności
narządu ciała lub rozstroju zdrowia.
– 5 –
2. Sprawcy, o których mowa w ust. 1, ponoszą odpowiedzialność solidarną z tytułu
roszczenia zwrotnego na rzecz Skarbu Państwa.
3. Powództwo dotyczące roszczeń, o których mowa w ust. 1, wytacza
w postępowaniu cywilnym prokurator.”;
15) w art. 15 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
„1. Organ pomocniczy, o którym mowa w art. 10 ust. 2, przyjmuje i niezwłocznie
przekazuje wnioski o kompensatę, wraz z niezbędną dokumentacją, organom
orzekającym w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, wykorzystując
w tym celu formularz opracowany przez Komisję Europejską.”;
16) w art. 16 w ust. 1 wprowadzenie do wyliczenia otrzymuje brzmienie:
„Organ pomocniczy, o którym mowa w art. 10 ust. 2, na wniosek organów orzekających
w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej:”.
Art. 2. W ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.)) w art. 7531:
1)
w § 1 dodaje się pkt 9 w brzmieniu:
„9) przyznanie państwowej kompensaty przysługującej ofiarom niektórych czynów
zabronionych, w części na pokrycie niezbędnych kosztów leczenia, rehabilitacji
lub pogrzebu.”;
2)
§ 2 i 3 otrzymują brzmienie:
„§ 2. W sprawach wymienionych w § 1, z wyjątkiem spraw, o których mowa
w pkt 9, sąd udziela zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy.
§ 3. W sprawach wymienionych w § 1 w pkt 1, 2 i 9 do udzielenia zabezpieczenia
nie jest wymagane uprawdopodobnienie interesu prawnego.”.
Art. 3. Do postępowań w sprawach wniosków o kompensatę złożonych w trybie
przepisów ustawy, o której mowa w art. 1, przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy,
a także w sprawach wypłat oraz zwrotu przyznanych na podstawie tych przepisów
kompensat, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Art. 4. Ustawa wchodzi w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia.

1) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2014 r. poz. 293, 379, 435,
567, 616, 945, 1091, 1161, 1296 i 1585.
U Z A S A D N I E N I E

1. Wyjaśnienie potrzeby i celu ustawy
Przedmiotem niniejszej nowelizacji jest gruntowna przebudowa przepisów ustawy
z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych
przestępstw (Dz. U. Nr 169, poz. 1415, z późn. zm.), której potrzeba wynikła z praktyki
orzeczniczej sądów związanej z realizacją tej ustawy, w zakresie wynikającym z informacji
o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich za rok 2012 wraz z uwagami o stanie
przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela.
W stanowisku skierowanym do Marszałka Senatu RP Rzecznik Praw Obywatelskich
wyraził poważny niepokój, wynikający z obserwacji efektywności wykonywania
przedmiotowej ustawy i stwierdził, że ustawa o państwowej kompensacie przysługującej
ofiarom niektórych przestępstw, nie tylko nie gwarantuje skutecznej pomocy osobom
pokrzywdzonym przestępstwem, ale często powoduje ich wtórną wiktymizację.
W tym stanie rzeczy Rzecznik Praw Obywatelskich zaapelował o rozważenie podjęcia
działań, które spowodowałyby naprawę tego niepożądanego stanu prawnego tak, by prawa
ofiar przestępstw i ich godność były należycie chronione.
Celem poniżej omówionej nowelizacji jest poszerzenie zakresu podmiotowego ustawy,
usunięcie lub zmiana przepisów niejasnych, sprzecznych z wiążącym Polskę prawem
międzynarodowym, dodanie unormowań, które podwyższą maksymalną kwotę kompensaty,
umożliwią domaganie się zaliczki na poczet koniecznych wydatków bieżących, wydłużą
termin do składania wniosku o wypłatę kompensaty, wprowadzą prawo występowania
o wypłatę kompensaty osobie, pod której pieczą pozostaje ofiara przestępstwa oraz poprzez
zmianę właściwości miejscowej organu orzekającego i organu pomocniczego uproszczą
dochodzenie kompensat osobom poszkodowanym przestępstwem.

2. Rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma zostać uregulowana
Analiza przepisów ustawy wykazała, że wiele przepisów ustawy o państwowej
kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw, jest niezgodnych z prawem
unijnym, a wiele wzajemnie ze sobą sprzecznych, do takiego stopnia, że dostęp do
kompensaty państwowej stał się w praktyce iluzoryczny.
– 2 –
Z przedłożonych Senatowi informacji na temat działania ustawy wynika, że sądy
rozpatrzyły (w latach 2006-2013) łącznie 1449 wniosków, przyznając kompensatę w 350
przypadkach, co stanowi 1/5 ogółu załatwionych spraw i oznacza przyznanie średnio 44
kompensaty rocznie.
Przewidywane w ustawie budżetowej m. in. na ten cel środki w wys. 70 mln. zł
wykorzystywane były w 0,2% przewidywanej sumy (w samym 2013 r. było to 0,4%).
Takie efekty realizacji przepisów ustawy wynikają z niedoskonałości przepisów oraz
licznych nieprawidłowości postępowań prowadzonych w tych sprawach. Do
najpoważniejszych słabości rozwiązań przyjętych w ustawie zaliczyć należy:
1)
brak możliwości złożenia wniosku o przyznanie kompensaty przez osobę najbliższą,
w sytuacji, gdy ofiara w wyniku przestępstwa stała się całkowicie niesprawna,
a jednocześnie nie jest ubezwłasnowolniona;
2)
brak możliwości uzyskania zaliczki na pokrycie kosztów związanych z usuwaniem
szkód powstałych wskutek przestępstwa i preferowanie osób zamożnych, poprzez
żądanie uprzedniego wydatkowania kwot i przedstawiania sądowi rachunków już
zrealizowanych świadczeń;
3)
zbyt krótki termin na złożenie wniosku o kompensatę;
4)
zbyt niskie kwoty przyznawanych kompensat i niejednolitość orzekanych kwot
w podobnych przypadkach, co wynikać może z braku taryfikatora świadczeń oraz braku
dolnej granicy kompensaty, w efekcie, bardzo często koszty postępowania znacznie
przekraczają wartość przyznanej kompensaty.

3. Różnice pomiędzy dotychczasowym a przewidywanym stanem prawnym
Projektowana nowelizacja ustawy ma na celu kompleksowe przemodelowanie
poszczególnych przepisów ustawy.
Wiele spośród zaproponowanych rozwiązań ma swoje źródło w aktach prawa
międzynarodowego, które wytyczają drogę pomocy ofiarom przestępstw w ustawodawstwach
krajowych.
Pierwszym z tych aktów prawnych jest Europejska konwencja o kompensacji dla ofiar
przestępstw popełnionych z użyciem przemocy z dnia 24 listopada 1983 r. zwana dalej
„Konwencją”. Niestety do chwili obecnej Polska, będąc członkiem Rady Europy, Konwencji
tej nie ratyfikowała. Konwencja ustanowiła jako podstawową zasadę funkcjonowania
– 3 –
systemu kompensat zasadę jego subsydiarności, czyli uczestniczenia przez państwo w
kompensowaniu ofiar jedynie wówczas, gdy uzyskanie pełnej kompensaty z innych źródeł nie
jest możliwe. Kompensata powinna być wypłacona przez to państwo, na którego terytorium
miało miejsce przestępstwo, bez względu na to czy sprawca może być oskarżony i ukarany.
Kompensata powinna przysługiwać osobom, które doznały poważnego uszkodzenia ciała
albo osobom najbliższym ofiar, które w wyniku przestępstwa poniosły śmierć.
Podobne założenia leżały u podstaw opracowania przez Unię Europejską Dyrektywy
Rady 2004/80/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r (Dz. Urz. UE L 261 z 6.08.2004) odnoszącej się
do kompensaty dla ofiar przestępstw (dalej zwana „Dyrektywą”). Zgodnie z pkt 7 Preambuły
„Dyrektywa ustanawia system współpracy w celu ułatwienia ofiarom przestępstw dostępu do
kompensaty w sytuacjach transgranicznych, który powinien działać na podstawie systemów
Państw Członkowskich dotyczących kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem
przemocy, popełnionych na ich terytoriach. Dlatego też mechanizm kompensaty powinien
istnieć we wszystkich Państwach Członkowskich.”. W dalszym ciągu, w pkt 8 Preambuły
stwierdza się, że większość Państw Członkowskich ustanowiła już system kompensaty
wypełniając swoje zobowiązania na mocy Konwencji. Dyrektywa zobowiązywała te państwa,
które nie miały krajowego systemu kompensacyjnego, do utworzenia go do 1 lipca 2005 r.
Polska należała do tej grupy państw.
Ustawa o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw
(zwana dalej „ustawą o kompensacie”) została uchwalona dnia 7 lipca 2005 r., jednakże
przepisy ustawy mają zastosowanie do przestępstw popełnionych od dnia 1 lipca 2005 r.
Założeniem ustawy było wypełnienie międzynarodowych standardów minimalnych
przewidzianych w Konwencji i Dyrektywie.
Ustawa reguluje kwestie wewnątrzkrajowego mechanizmu kompensacyjnego oraz
kwestie współpracy między państwami unijnymi w transgranicznych sprawach
kompensacyjnych, które dotyczą uzyskiwania kompensat z tytułu doznania uszczerbku
będącego wynikiem przestępstwa popełnionego na terytorium jednego z państw Unii
Europejskiej.
Ponieważ skuteczność dochodzenia kompensat jest znacznie utrudniona ze względu na
skomplikowane wymogi ustawy oraz mocno sformalizowane i długotrwałe postępowanie
proponuje się wprowadzenie szeregu zmian, które powinny pozwolić na rozpoznawanie
spraw bez zbędnej zwłoki i wypłatę wyższych niż do tej pory kwot kompensaty.