Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, sprawy
o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami otwartych funduszy
emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami oraz sprawy ze stosunków między
emerytami lub osobami uposażonymi w rozumieniu przepisów o emeryturach
kapitałowych a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.
Tryb orzekania o niepełnosprawności reguluje ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r.
o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
(Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.), która w art. 6 ust. 1 określa organy
właściwe jako powiatowe i wojewódzkie zespoły do spraw orzekania
o niepełnosprawności. Przepis art. 6 został zmieniony z dniem 1 stycznia 2002 r. przez
art. 3 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej,
ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności
przerywania ciąży, ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych, ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 154,
poz. 1792). W wyniku opisanych zmian przepis art. 476 § 3 k.p.c. wymaga zatem
zmiany poprzez zastąpienie „wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu
niepełnosprawności” określeniem „wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania
o niepełnosprawności”.
Zgodnie z art. 476 § 4 pkt 2 k.p.c. przez organy rentowe rozumie się kolejowe jednostki
organizacyjne. Stosownie do art. 117 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, z późn. zm.) Zakład
Ubezpieczeń Społecznych przejął kolejowe jednostki organizacyjne właściwe do
ustalenia i wypłaty świadczeń, działające na podstawie ustawy z dnia 28 kwietnia
1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin (Dz. U.
Nr 23, poz. 99). Kolejowe jednostki organizacyjne dokonały wypłaty świadczeń po raz
ostatni w 1998 r. i przekazały ZUS dokumentację niezbędną do wypłaty świadczeń za
okres od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od dnia 1 stycznia 1999 r., dokumentację
wymaganą do przyznania lub przeliczania świadczeń, a także niezbędną do dokonania
rozliczenia rocznego dla celów podatkowych za 1998 r. Ponadto minister właściwy do
spraw transportu został zobowiązany z mocy art. 117 ust. 3 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych do przekazania ZUS praw majątkowych i środków
rzeczowych w zakresie niezbędnym do przejęcia wymienionych zadań. Przejęcie to
19
odbyło się w trybie określonym rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki
Morskiej z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu przejęcia
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kolejowych jednostek organizacyjnych
właściwych do ustalenia i wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych (Dz. U. Nr 154,
poz. 1013). Oznacza to, że poczynając od dnia 1 stycznia 1999 r. przepis art. 476 § 4
pkt 2 k.p.c. nie przystaje do obowiązującego stanu prawnego i wymaga pilnej zmiany
przez usunięcie z definicji organu rentowego określonej w art. 476 § 4 pkt 2 k.p.c.
kolejowych jednostek organizacyjnych.
Zgodnie z art. 4778 § 2 pkt 1, 3 i 6 k.p.c. do właściwości sądów rejonowych należą
sprawy o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy,
pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku rodzinnego, a także m.in.
o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym oraz
o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego. Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia
28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1456, z późn.
zm.) świadczeniami rodzinnymi są: zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku
rodzinnego. Zasiłek porodowy został usunięty z katalogu świadczeń pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego, zawartego w art. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159) przez art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia
2001 r. o zmianie ustawy o funduszu alimentacyjnym, ustawy o zasiłkach rodzinnych,
pielęgnacyjnych i wychowawczych i ustawy o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 154,
poz. 1791), zmieniającej tę ustawę z dniem 15 stycznia 2002 r. Powyższe zmiany nie
znalazły dotychczas odzwierciedlenia w odpowiednich przepisach k.p.c. Zmiana
art. 4778 § 2 pkt 1 k.p.c. polega więc na wyeliminowaniu z niego zapisów o zasiłku
porodowym, rodzinnym oraz dodatkach do zasiłku rodzinnego.
Z katalogu spraw należących do właściwości sądów rejonowych należy także usunąć
sprawy o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego (art. 4778 § 2 pkt 6 k.p.c.).
Świadczenia z funduszu alimentacyjnego, którego dysponentem był ZUS z mocy art. 2
ustawy z dnia 18 lipca 1974 r. o funduszu alimentacyjnym (Dz. U. z 1991 r. Nr 45,
poz. 200, z późn. zm.), wypłacane przez ZUS zostały zniesione w związku z art. 71
ustawy o świadczeniach rodzinnych, a sam fundusz alimentacyjny przeszedł w stan
likwidacji z dniem 1 maja 2004 r. Aktualnie sądy powszechne pozostają właściwe
20
jedynie dla rozpoznawania spraw dotyczących umorzenia należności likwidowanego
Funduszu w przypadku osób, na których ciążył obowiązek alimentacyjny i tych, które
bezpodstawnie pobrały świadczenia z Funduszu, bowiem jedynie te sprawy pozostały
sprawami z zakresu ubezpieczeń społecznych. Właściwy do ich rozpoznania jest jednak
sąd okręgowy, co wynika z art. 68 ust. 3 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Od dnia
1 maja 2004 r. sprawy zabezpieczenia świadczeń alimentacyjnych należnych
uprawnionym należą do trybu administracyjnego. Aktualnie problematykę tę reguluje
ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów
(Dz. U. z 2012 r. poz. 1228, z późn. zm.). Z kolei zmiana art. 4778 § 2 pkt 3 k.p.c.
podyktowana jest koniecznością dostosowania brzmienia przepisów k.p.c. do języka
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U.
z 2013 r. poz. 1403). Ustawa ta posługuje się określeniem „wypadku przy pracy
rolniczej”, natomiast przepis art. 4778 § 2 pkt 3 k.p.c. posługuje się określeniem
„wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym”.
Zgodnie z brzmieniem art. 4779 § 21 i 31 k.p.c. oraz art. 47714 § 4 k.p.c. mogą być one
stosowane tylko w sprawach, w których prawo do świadczenia z ubezpieczeń
społecznych uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do
samodzielnej egzystencji, a w których podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie
lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na
zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Takie brzmienie wskazanych wyżej przepisów,
przy uwzględnieniu ich umiejscowienia w ustawie, powoduje rozbieżności
w stosowaniu tych przepisów w praktyce orzeczniczej zarówno organów rentowych, jak
i sądów, albowiem w zależności od przyjętej wykładni przepisy te są albo nie są
stosowane przez poszczególne organy rentowe oraz sądy do spraw o odszkodowania
z tytułu wypadków przy pracy lub chorób zawodowych. Celowe jest zatem dokonanie
zmiany tych przepisów poprzez wyraźne wskazanie, w jakich sprawach te przepisy
stosuje się. Realizacją powyższego są zmiany w art. 4778 § 2 pkt 3, w art. 4779 § 21 i 31
k.p.c. oraz w art. 47714 § 4 k.p.c. W projektowanych art. 4779 § 3 i 5 oraz art. 47714 § 4
k.p.c. zostanie więc przesądzone, iż w sprawach o odszkodowania z tytułu wypadków
przy pracy lub chorób zawodowych, w których podstawę do wydania decyzji stanowi
orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie
komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się
21
wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, stosowane będą przez wszystkie
organy rentowe jak i sądowe, bez wskazanych rozbieżności.
Proponuje się też dopuszczenie możliwości stosowania tych przepisów w takim samym
zakresie także w sprawach o odszkodowania z tytułu wypadków przy pracy
w gospodarstwie rolnym. Powyższe doprowadzi do jednoznacznego ujednolicenia trybu
postępowania we wszystkich sprawach, w których odwołanie od decyzji opiera się
wyłącznie na zarzutach dotyczących orzeczeń lekarskich.
W projektowanym art. 47714 k.p.c. dodano § 5, w którym przesądzono możliwość
stosowania mechanizmów przewidzianych w § 4 tego artykułu także w sprawach,
w których wniesiono odwołanie od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw
orzekania o niepełnosprawności.
Jako konsekwencję projektowanej zmiany art. 4779 § 1 i 2 k.p.c. zmieniono art. 6c ust. 8
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.).
Przepis art. 47711 § 1 k.p.c. stanowi, iż stronami postępowania z zakresu ubezpieczeń
społecznych są: ubezpieczony, inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy
zaskarżona decyzja, organ rentowy i zainteresowany. Zainteresowanym, stosownie do
art. 47711 § 2 k.p.c., jest ten, czyje prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia
sprawy. Jeżeli osoba taka nie została wezwana do wzięcia udziału w sprawie przed
organem rentowym, sąd wezwie ją do udziału w postępowaniu bądź z urzędu, bądź na
jej wniosek lub na wniosek jednej ze stron. Zgodnie z art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c.
„ubezpieczony” to – w pewnym uproszczeniu – osoba, która ubiega się o ustalenie
istnienia bądź nieistnienia ubezpieczenia i wymiaru związanych z tym świadczeń,
a zatem adresat decyzji zapadłej w wyniku rozpoznania jej wniosku. Określenie „inna
osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja” dotyczy osoby, wobec
której organ wydał decyzję bez jej wniosku, na skutek działania z urzędu. W sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych mamy jednak niejednokrotnie do czynienia
z mnogością stron, których interesy, zarówno procesowe, jak i materialnoprawne mogą
być zbieżne, ale i pozostawać ze sobą w sprzeczności. Widać to wyraźnie w sprawach,
w których przedmiotem postępowania jest np. wysokość podstawy wymiaru składki
(pracodawca a pracownik), prawo do zasiłku chorobowego czy odpowiedzialność osób
trzecich za zobowiązania składkowe (np. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
22
a członkowie jej zarządu). W takich przypadkach zaskarżona decyzja jest kierowana do
ubezpieczonego albo innej osoby, której praw i obowiązków dotyczy, ale jednocześnie
decyzja ta swoją treścią wpływa na prawa i obowiązki podmiotu, który bez
uregulowania zawartego w wymienionym przepisie nie posiadałby w postępowaniu
statusu strony i nie jest adresatem decyzji. Rozwiązanie z art. 47711 § 2 k.p.c. pozwala
zainteresowanemu na wniesienie odwołania, gdy brał udział w postępowaniu przed
organem rentowym, albo uzyskanie statusu strony w postępowaniu sądowym, gdy na
skutek wadliwego stanowiska organu rentowego nie brał udziału w postępowaniu.
Status zainteresowanego uzyskuje się bez potrzeby składania jakiegokolwiek wniosku.
Niewezwanie przez sąd zainteresowanego do udziału w sprawie niesie daleko idący
skutek procesowy, bowiem powoduje nieważność postępowania. Ustalenie, czy dana
osoba jest w danej sprawie zainteresowana, jest na gruncie k.p.c. zagadnieniem
kontrowersyjnym, natomiast orzecznictwo w tej sprawie jest bogate i niejednolite.
Kwestia ta ma także istotne znaczenie praktyczne. Często bowiem podmiot, który
wezwany został przez sąd do udziału w sprawie jako zainteresowany albo uzyskał już
ten status w postępowaniu przed organem rentowym, nie jest zainteresowany
przebiegiem postępowania. Ma to swoje odzwierciedlenie w sprawności postępowania,
co jest najbardziej widoczne w toku spraw, których przedmiotem jest odpowiedzialność
członków zarządu spółek kapitałowych za zobowiązania składkowe (art. 116 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749, z późn.
zm.) w zw. z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442, z późn. zm.)), a także ustalanie podstawy
wymiaru oskładkowania, w szczególności, gdy decyzje ZUS kierowane do pracodawcy
zatrudniającego licznych pracowników wydane zostały na skutek postępowania
kontrolnego obejmującego kilka lat działalności podmiotu. Zwłaszcza w tym drugim
przypadku, gdy prawa lub obowiązki kilkudziesięciu czy nawet kilkuset osób zależą od
rozstrzygnięcia, pojawiają się problemy z ustaleniem adresów, doręczeniami,
zapewnieniem sprawnego przebiegu procesu albo też dochodzi do wymuszonego
dzielenia sprawy, w tym nierzadko kierowania do różnych referentów, co nie jest
korzystne dla jednolitości orzecznictwa, tym bardziej że może chodzić o kwestie
kontrowersyjne (np. co do oceny czy dany składnik wynagrodzenia jest wyłączony
z oskładkowania).
23