Rządowy projekt ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka

środków ochrony lub podjąć inne działania w celu zmniejszenia potencjalnego ryzyka
przed rewanżem bądź zastraszeniem ze strony oskarżonego.
Art. 299a k.p.k. umożliwia udział osoby wskazanej przez pokrzywdzonego podczas
czynności w postępowaniu przygotowawczym. Warunkiem jest, aby udział osoby
przybranej nie utrudniał w istotny sposób czynności. Przepis stanowi implementację
art. 3 ust. 3 i art. 20 lit. c dyrektywy, które przewidują prawo udziału osoby trzeciej
wskazanej przez ofiarę w złożeniu zawiadomienia o przestępstwie oraz przesłuchaniu.
Zmiana proponowana w art. 300 § 2 k.p.k. rozszerza zakres pouczenia pokrzywdzonego
o przysługujących mu prawach, przewidziany w art. 3 i art. 4 dyrektywy. Podobnie jak
obecnie, pouczenia dokonywane mają być przy zastosowaniu standardowych wzorów,
opracowanych przez Ministra Sprawiedliwości i sformułowanych prostym
i przystępnym językiem. Przyznanie świadkom prawa do informacji uznano za istotne
z tego względu, że świadomość uprawnień z pewnością przyczyni się do pełniejszego
ich wykorzystywania. Sformalizowany sposób dokonywania pouczeń, tzn. przy
zastosowaniu standardowych wzorów, pozwoli
na uniknięcie dowolności
i ewentualnych nadużyć w tym zakresie. Posłużenie się natomiast językiem prostym
i zrozumiałym jest koniecznością, jeżeli omawiane uprawnienie nie ma mieć charakteru
wyłącznie formalnego, ale rzeczywiście wpływać na świadomość prawną
pokrzywdzonego i świadka.
Zmiana w art. 325e § 1 k.p.k. polega na umożliwieniu stronie postępowania uzyskania
ustnej informacji o najważniejszych motywach postanowienia o wszczęciu
dochodzenia, odmowie wszczęcia dochodzenia, umorzeniu dochodzenia i wpisaniu
sprawy do rejestru przestępstw, umorzeniu dochodzenia oraz o jego zawieszeniu.
Potrzeba tej zmiany, jak również nowelizacji art. 350 k.p.k., przez wprowadzenie
obowiązku zawiadamiania pokrzywdzonego o terminie i miejscu rozprawy głównej,
wynika wprost z art. 6 ust. 1 i 2 dyrektywy. Jej celem jest zwiększenie realnych
uprawnień pokrzywdzonego w procesie karnym, które mogą być efektywnie
realizowane jedynie pod warunkiem posiadania informacji nie tylko o decyzjach,
podejmowanych przez organy procesowe, ale także o motywach ich wydania.
Art. 390 k.p.k. przewiduje szersze wykorzystanie urządzeń telekomunikacyjnych do
przesłuchania świadków. Może to mieć zastosowanie w sytuacji, gdy należy się
obawiać, że obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia
współoskarżonego albo na zeznania świadka lub biegłego. Art. 390 k.p.k. w brzmieniu
20

dotychczasowym umożliwia jedynie przeprowadzenie przesłuchania pod nieobecność
oskarżonego. Nowelizacja dodatkowo umożliwi przeprowadzenie przesłuchania
w formie wideokonferencji, obecnie przewidzianej wyłącznie jako sposób przesłuchania
świadka na odległość (art. 177 § 1a k.p.k.) oraz sposób przesłuchania świadka
anonimowego (art. 184 § 4 k.p.k.). Należy zaznaczyć, że wprowadzenie tej możliwości
w omawianych sytuacjach jest rozwiązaniem korzystnym nie tylko dla
współoskarżonego, świadka czy biegłego, ale również dla samego oskarżonego.
Przesłuchanie w tej formie nie jest bowiem tak drastycznym odstępstwem od gwarancji
procesowych oskarżonego, jak przesłuchanie prowadzone pod jego nieobecność,
choćby z uwagi na możliwość zadawania pytań osobie przesłuchiwanej. Procedura
zastosowania wideokonferencji do przesłuchania wynika z art. 23 dyrektywy.
7. Implementacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE z dnia
13 grudnia 2011 r. w sprawie europejskiego nakazu ochrony
Kolejnym instrumentem w zakresie ochrony pokrzywdzonych jest dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie
europejskiego nakazu ochrony. Jej celem jest zapewnienie, aby ochrona udzielana danej
osobie w jednym państwie członkowskim była wykonywana i kontynuowana we
wszystkich innych państwach członkowskich, w których osoba ta przebywa. Ma ona
również na celu spowodowanie, aby uzasadnione korzystanie przez obywateli Unii
z prawa do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw
członkowskich, zgodnie z art. 21 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, nie
skutkowało utratą przez nich ochrony udzielonej w ramach postępowania karnego.
Termin implementacji dyrektywy upływa z dniem 11 stycznia 2015 r.
Dzięki regulacjom zawartym w dyrektywie, osoby chronione w chwili przeniesienia się
do innego państwa członkowskiego mogą wystąpić z wnioskiem o wydanie
tzw. europejskiego nakazu ochrony, co umożliwi władzom w nowym miejscu
zamieszkania uznanie i wykonanie środków ochrony (np. nakazu opuszczenia
mieszkania, zakazu zbliżania się do danej osoby) przyznanych na terytorium innego
państwa.
Należy podkreślić, że dyrektywa 2011/99/UE nie przewiduje obowiązku wprowadzenia
do krajowych systemów prawnych nowych środków ochrony ani nie ustanawia
obowiązku wprowadzenia lub zmiany systemu prawa karnego na potrzeby
wykonywania europejskiego nakazu ochrony. Tworzy ona jedynie mechanizm
21

umożliwiający – w określonych sytuacjach – zastosowanie istniejących, krajowych
rozwiązań prawnych.
Dyrektywa ma zastosowanie do środków, których celem jest ochrona danej osoby przed
czynem zabronionym innej osoby, mogącym w jakikolwiek sposób zagrozić jej życiu,
nietykalności fizycznej lub psychicznej, godności, wolności osobistej lub seksualnej.
Dotyczy ona następujących środków:
a) zakazu przebywania w określonych miejscach, miejscowościach lub na określonych
obszarach, gdzie mieszka lub które odwiedza osoba podlegająca ochronie,
b) zakazu lub ograniczenia wszelkich form kontaktu z osobą podlegającą ochronie,
w tym kontaktów telefonicznych, elektronicznych, korespondencyjnych, faksowych
czy innych,
c) zakazu lub ograniczenia możliwości zbliżania się na odległość mniejszą niż to
określono do osoby podlegającej ochronie.
Wszystkie te środki ochrony są znane prawu polskiemu i mogą zostać orzeczone
w dowolnej fazie postępowania karnego, a zatem w postępowaniu przygotowawczym,
jurysdykcyjnym lub wykonawczym. Zgodnie z prawem polskim zakaz przebywania
w określonych miejscach może zostać orzeczony jako element środka zapobiegawczego
w postaci dozoru określonego w art. 275 § 1 k.p.k., jako środek karny określony
w art. 39 pkt 2b k.k., obowiązek probacyjny określony w art. 72 § 1 pkt 7 k.k. lub
obowiązek związany z warunkowym zwolnieniem skazanego określony
w art. 159 § 1 k.k.w. w zw. z art. 72 § 1 pkt 7 k.k. Zakaz kontaktowania się
z pokrzywdzonym lub innymi osobami może zostać w Polsce orzeczony jako środek
zapobiegawczy na podstawie art. 275 § 1 k.p.k., środek karny określony w art. 39 pkt 2b
k.k., obowiązek probacyjny określony w art. 72 § 1 pkt 7a k.k. lub obowiązek związany
z warunkowym zwolnieniem skazanego określony w art. 159 § 1 k.k.w. w zw. z art. 72
§ 1 pkt 7a k.k. Zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób może natomiast
zostać orzeczony jako środek karny określony w art. 39 pkt 2b k.k., obowiązek
probacyjny określony w art. 72 § 1 pkt 7a k.k. lub obowiązek związany z warunkowym
zwolnieniem skazanego określony w art. 159 § 1 k.k.w. w zw. z art. 72 § 1 pkt 7a k.k.
Z uwagi na elastyczną redakcję art. 275 § 1 k.p.k. określającego zakres przedmiotowy
dozoru, zakaz taki może być również zastosowany jako środek zapobiegawczy. Tym
samym polskie ustawodawstwo już obecnie dysponuje wszystkimi środkami, które będą
nakładane i wykonywane na podstawie europejskiego nakazu nadzoru.
22

Należy przy tym zaznaczyć, że dyrektywa ma zastosowanie do środków ochrony
stosowanych wyłącznie w sprawach karnych, a zatem nie obejmuje analogicznych
środków stosowanych w postępowaniu cywilnym lub administracyjnym.
Dyrektywa opiera się na typowym dla Unii Europejskiej mechanizmie wzajemnego
uznawania orzeczeń w sprawach karnych. Instrumenty tego typu były wielokrotnie
wdrażane do prawa polskiego przez dodawanie kolejnych rozdziałów w dziale XIII
k.p.k., regulującym postępowanie w sprawach ze stosunków międzynarodowych.
Proponuje się zastosowanie tej samej techniki legislacyjnej wobec dyrektywy
2011/99/UE, przez dodanie do działu XIII k.p.k. dwóch rozdziałów: 66j i 66k.
Projektowany rozdział 66j k.p.k. reguluje kwestię wystąpienia przez polski sąd lub
prokuratora do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie europejskiego
nakazu ochrony na podstawie orzeczonego wobec oskarżonego środka
zapobiegawczego, środka karnego lub probacyjnego albo obowiązku nałożonego
w związku z warunkowym zwolnieniem.
Art. 611w k.p.k. określa ustrojowe i proceduralne ramy wystąpienia o wykonanie
nakazu. Może to nastąpić wyłącznie na wniosek pokrzywdzonego i tylko wówczas, gdy
jest to niezbędne dla ochrony jego praw. Nakaz kieruje się do właściwego sądu lub
innego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej, w którym pokrzywdzony
przebywa lub oświadczy, że zamierza tam przebywać. Należy podkreślić, że pojęcie
„przebywa” jest znaczeniowo szersze niż np. „posiada legalne stałe miejsce pobytu”
(por. art. 607zd § 1 k.p.k.) albo „posiada stałe lub czasowe miejsce pobytu”
(por. art. 611ff § 1 k.p.k.). Jest to w pełni zgodne z treścią art. 6 ust. 1 dyrektywy,
z którego wynika, że wydanie nakazu może nastąpić także w przypadku krótkotrwałego
wyjazdu do innego państwa członkowskiego, niełączącego się ze zmianą miejsca
pobytu. Zasadność wydania nakazu w takiej sytuacji podlegać będzie ocenie sądu lub
prokuratora ze względu na proponowane kryterium potrzeby ochrony praw
pokrzywdzonego.
W odróżnieniu od innych orzeczeń karnych podlegających wzajemnemu wykonywaniu,
europejskiego nakazu ochrony nie przekazuje się w ślad za oskarżonym, ale za
pokrzywdzonym. Wynika to z podstawowego założenia dyrektywy, zgodnie z którym
projektowana procedura służyć ma wyłącznie ochronie pokrzywdzonego (por. motyw
9 preambuły dyrektywy). Z tego też względu w uzasadnionych przypadkach można go
przekazać do więcej niż jednego państwa członkowskiego. Potrzeba taka może wynikać
23

np. z faktu, że pokrzywdzony regularnie wyjeżdża do pracy lub do szkoły za granicę,
nie zrywając jednocześnie kontaktu ze swoim stałym miejscem pobytu. Z tej samej
przyczyny art. 611wa k.p.k. umożliwia dalsze wykonywanie dozoru przez organ
krajowy, mimo wydania nakazu. Pozwala to na kontynuację ochrony pokrzywdzonego
niezależnie od czasowych zmian miejsca jego pobytu, jak również od decyzji
podejmowanych przez organ państwa wykonania orzeczenia lub zwłoki w wykonaniu
nakazu przez ten organ.
Podobnie jak w innych instrumentach prawnych z tego zakresu, obrót następuje na
podstawie standardowego zaświadczenia, dostępnego we wszystkich językach
oficjalnych Unii Europejskiej. Wzór zaświadczenia określi rozporządzeniem Minister
Sprawiedliwości.
Art. 611wb k.p.k. przewiduje obowiązek powiadomienia właściwego sądu lub innego
organu państwa wykonania nakazu o zmianie obowiązków nałożonych na oskarżonego
oraz innych istotnych okolicznościach mających wpływ na wykonanie nakazu.
Art. 611wc k.p.k. wskazuje natomiast, że postanowienie w przedmiocie wydania nakazu
nie podlega zaskarżeniu, co odpowiada pozostałym implementacjom z zakresu
wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych.
Projektowany rozdział 66k k.p.k. określa procedurę związaną z wystąpieniem państwa
członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie europejskiego nakazu ochrony do
właściwego organu polskiego.
Art. 611wd zawiera normę kompetencyjną umożliwiającą wykonanie europejskiego
nakazu ochrony przez prokuratora prokuratury rejonowej, na obszarze działania której
przebywa osoba podlegająca ochronie. Warunkiem zgodnym z art. 5 dyrektywy jest,
aby na osobę, przeciwko której w państwie członkowskim UE było lub jest prowadzone
postępowanie karne, nałożony był obowiązek powstrzymania się od przebywania
w określonych środowiskach lub miejscach lub powstrzymania się od kontaktów
z określonymi osobami lub zbliżania się do określonych osób. Podobnie jak
w przypadku implementacji decyzji ramowej Rady 2009/829/WSiSW z dnia
23 października 2009 r. w sprawie stosowania przez państwa członkowskie Unii
Europejskiej zasady wzajemnego uznawania do decyzji w sprawie środków nadzoru
stanowiących alternatywę dla tymczasowego aresztowania (Dz. Urz. UE L 294
z 11.11.2009, str. 20 – rozdziały 65c–65d k.p.k.), proponuje się odstąpienie od podziału
kompetencji pomiędzy prokuratora i sąd w zależności od fazy postępowania karnego
24