Rządowy projekt ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka

Data sporządzenia
Nazwa projektu
07.07.2014 r.
Projekt ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka

w związku z postępowaniem karnym
Źródło:
Ministerstwo wiodące i ministerstwa współpracujące
Prawo UE

Ministerstwo Sprawiedliwości
Nr w wykazie prac
Osoba odpowiedzialna za projekt w randze Ministra, Sekretarza Stanu
UC 118
lub Podsekretarza Stanu
Michał Królikowski, Podsekretarz Stanu

Kontakt do opiekuna merytorycznego projektu
Tomasz Darkowski, Dyrektor Departamentu Prawa Karnego,
tel. 52 12 252, e-mail: darkowski@ms.gov.pl
OCENA SKUTKÓW REGULACJI
1. Jaki problem jest rozwiązywany?
W Polsce brakuje kompleksowej regulacji dotyczącej ochrony świadków i pokrzywdzonych. Obowiązujące rozwiązania
są fragmentaryczne. Częściowo znajdują się w kodeksie postępowania karnego, częściowo w wewnętrznych regulacjach
Policji. Założeniem projektu ustawy jest stworzenie całościowej regulacji poświęconej ochronie świadków
i pokrzywdzonych. Projekt stanowi także implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia
25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz
zastępującej decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW, a także dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/99/UE
z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie europejskiego nakazu ochrony.
2. Rekomendowane rozwiązanie, w tym planowane narzędzia interwencji, i oczekiwany efekt
Konieczne jest stworzenie kompleksowej regulacji dotyczącej ochrony świadków i pokrzywdzonych przy wdrożeniu
dyrektyw 2012/29/UE oraz 2011/99/UE. W wyniku wdrożenia dyrektywy 2012/29/UE pokrzywdzeni i osoby najbliższe
będą korzystać ze środków ochrony i pomocy (ochrony na czas czynności procesowej, ochrony osobistej, pomocy
w zakresie zmiany miejsca pobytu). Pokrzywdzonym przysługiwać będą również nowe uprawnienia (np. prawo do
tłumaczenia niektórych dokumentów, prawo do informacji o sprawie). W zakresie wykraczającym poza implementację
dyrektywy – środki ochrony i pomocy oraz niektóre uprawnienia przysługiwać będą też świadkom i osobom im
najbliższym. Ponadto przewiduje się m.in. szersze wykorzystanie wideokonferencji oraz animizację niektórych danych
osób przesłuchiwanych w postępowaniu karnym. W wyniku wdrożenia dyrektywy 2011/99/UE pokrzywdzeni będą mogli
korzystać z ochrony także w przypadku wyjazdu do innego państwa członkowskiego UE na mocy tzw. Europejskiego
Nakazu Ochrony. Projektowane rozwiązania zapewnią tym osobom większe bezpieczeństwo w związku z postępowaniami
karnymi, poprawią sytuację procesową pokrzywdzonych i świadków, zredukują ryzyko wtórnej wiktymizacji, zapewnią
większy komfort składania zeznań. W konsekwencji powinny one wpłynąć na jakość składanych zeznań, a tym samym
ograniczyć liczbę dodatkowych przesłuchań tych samych osób i przyspieszyć postępowania karne. Regulacje te powinny
również pozytywnie wpłynąć na zaufanie społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości.
3. Jak problem został rozwiązany w innych krajach, w szczególności krajach członkowskich OECD/UE?
Dyrektywy 2011/99/UE oraz 2012/29/UE wprowadzają wspólne dla wszystkich państw UE standardy w zakresie gwarancji
procesowych pokrzywdzonych oraz ich ochrony. Po upływie okresu implementacji dyrektyw w państwach UE standardy te
powinny być jednolite. Niezależnie od wymogów wynikających z prawa UE szereg państw już obecnie przewiduje system
ochrony świadków (m.in. Belgia, Włochy, Litwa, Węgry, Słowacja, Czechy, Wielka Brytania, Irlandia) wykraczający poza
wskazane dyrektywy. Systemy te są zróżnicowane. W Belgii, Włoszech i na Litwie przyznanie ochrony świadkom
uzależnia się od wagi czynu. Na Słowacji ustawa o ochronie świadka jest stosowana, jeśli środki przewidziane w toku
procesu karnego (m.in. świadek incognito) nie są wystarczające do zapewnienia mu bezpieczeństwa. Włoski system
ochrony świadka obejmuje m.in. stosowanie środków ochrony przez Policję, nadzorowanie miejsca zamieszkania, jego
zmianę, transport świadka, środki pomocy osobistej lub finansowej. Na Węgrzech istnieje możliwość zapewnienia
świadkowi osobistej ochrony, jak też pełnej anonimowości (danymi osobowymi świadka dysponuje wyłącznie służba
ochrony). W Czechach świadkom zapewnia się m.in. ochronę osobistą, zmianę miejsca zamieszkania, utajnienie danych
dotyczących miejsca zamieszkania, wydanie dokumentów zawierających zmienione dane osobowe. Projekt korzysta
z rozwiązań znanych w tych państwach. Ponadto ich stosowanie uzależnia od istnienia zagrożenie życia i zdrowia,
a w przypadku środków bardziej intruzyjnych – od powagi przestępstwa.
Pomimo znacznego zróżnicowania systemów wsparcia i ochrony pokrzywdzonych i świadków w postępowaniu karnym
i jurysdykcyjnym znany jest środek ochrony polegający na pomocy w zmianie przez pokrzywdzonego lub świadka miejsca
pobytu. Przybiera on z reguły dwojaką postać: umożliwienia osobie uprawnionej i jej rodzinie nieodpłatnego korzystania
przez pewien czas z tymczasowego lokalu mieszkalnego oraz udzielenia takiej osobie pomocy w wynajęciu lokalu
mieszkalnego, wraz z pomocą w przeprowadzce, pomocą finansową etc. Systemy te niekiedy funkcjonują obok siebie, jako
dwa warianty wsparcia i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka. Pierwsze rozwiązanie znane jest m.in. prawu
30

portugalskiemu i prawu federalnemu Stanów Zjednoczonych. Model drugi funkcjonuje w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech
i prawie poszczególnych stanów USA.
4. Podmioty, na które oddziałuje projekt
Grupa
Wielkość
Źródło danych
Oddziaływanie
obywatele
pokrzywdzeni,

bezpłatne korzystanie ze środków ochrony i pomocy
świadkowie, ich
najbliżsi – liczba
zależna od rodzaju
środka ochrony lub
pomocy, zgodnie
z szacunkami
wskazanymi poniżej
Policja

17 funkcjonariuszy
1. Koordynatorzy
będących
Przy komendach wojewódzkich Policji powołani
koordynatorami
zostaną koordynatorzy do spraw zapewnienia

bezpieczeństwa osób występujących w procesie

karnym. Do zadań koordynatora należeć będzie:

1)
zapewnienie współdziałania jednostek Policji

w zakresie
stosowania środków ochrony

i pomocy;

2)
przekazywanie jednostkom Policji informacji

o podmiotach
udzielających
pomocy

psychologicznej;

3)
przekazywanie Ministrowi
Sprawiedliwości

informacji o odmowie świadczenia pomocy

psychologicznej przez podmiot, który otrzymał

na ten cel dotację z Funduszu Pomocy

Pokrzywdzonym oraz Pomocy

Postpenitencjarnej.
6500
2. Funkcjonariusze sprawujący ochronę na czas
funkcjonariuszy dla
czynności procesowych
realizacji środków
Ochrona polegać ma na asyście funkcjonariuszy
z pkt 2, 3 i 6
Policji w trakcie czynności procesowej lub w drodze

do miejsca jej przeprowadzenia albo w drodze

powrotnej.

3. Funkcjonariusze sprawujący ochronę osobistą

Ochrona osobista, w zależności od stopnia

niebezpieczeństwa, polega na stałej lub czasowej

obecności policjantów w pobliżu osoby chronionej,

czasowej obserwacji osoby chronionej i otoczenia,

w którym przebywa, jak również na wskazywaniu

osobie chronionej bezpiecznego miejsca przebywania

oraz czasu i sposobu przemieszczenia się, a także na

określaniu
zakresu,
warunków
i
sposobu

kontaktowania się osoby chronionej z innym osobami.
4. Funkcjonariusze zapewniający pomoc w zakresie
180
zmiany miejsca pobytu
funkcjonariuszy
Pozwalają oni na podjęcie czynności organizacyjnych
dla realizacji
umożliwiających osobie chronionej pobyt w miejscu
środków z pkt 4
innym niż dotychczasowe, w tym na udostępnienie

tymczasowego lokalu mieszkalnego, zapewniającego

podstawowe potrzeby życiowe, pomoc w wynajęciu

mieszkania, przeprowadzce lub zagospodarowaniu

oraz pomoc w załatwieniu ważnych spraw życiowych

związanych ze zmianą miejsca pobytu.


18 komendantów
5. Komendanci wojewódzcy Policji i Komendant
Główny Policji
Komendanci podejmować będą decyzje w przedmiocie
stosowania środków ochrony i pomocy.
31

6. Funkcjonariusze wykonujący środki wynikające
z nakazów ochrony
W związku z implementacją dyrektywy 2011/99/UE
Funkcjonariusze policji będą wykonywać środki
orzeczone w nakazach ochrony i komunikować się
w tym zakresie z prokuratorami, którzy wydali decyzje
o wykonaniu nakazów.
Sądy
Ok. 10 000 sędziów
Oddziaływanie związane z implementacją
dyrektywy 2012/29/UE
Sądy podejmować będą dodatkowe czynności,
tj. zawiadamianie pokrzywdzonych i świadków
o zmianach w zakresie pozbawienia wolności
podejrzanego, oskarżonego i skazanego, pouczanie
w bardziej przejrzysty sposób o przysługujących
prawach, szersze wykorzystanie trybu wideokonferencji
do przesłuchań świadków, doręczanie tłumaczeń
niektórych orzeczeń oskarżycielom posiłkowym
i powodom cywilnym.
Oddziaływanie związane z implementacją
dyrektywy 2011/99/UE
Sądy występować będą do organów innych państw
członkowskich o wykonanie nakazów ochrony.
Prokuratura
Ok. 4000

Oddziaływanie związane z implementacją
prokuratorów
dyrektywy 2011/99/UE
rejonowych
Prokuratorzy występować będą do organów innych
państw członkowskich o wykonanie nakazów ochrony.
Prokuratorzy podejmować będą decyzje w przedmiocie
wykonywania nakazów ochrony wydanych w innych
państwach członkowskich, w tym celu będą również
bezpośrednio komunikować się z właściwymi organami
państw wydania nakazów.
5. Informacje na temat zakresu, czasu trwania i podsumowanie wyników konsultacji
Projekt podlegał konsultacji, opiniowaniu i uzgodnieniom z właściwymi ministrami, Prezesem RCL, Prezesem Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa, Przewodniczącym Komisji Nadzoru Finansowego, Centralnym Zarządem Służby Więziennej,
Prokuraturą Generalną, Przewodniczącym Krajowej Rady Prokuratury, Przewodniczącym Krajowej Rady Sądownictwa,
Prezesem Sądu Najwyższego, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Prezesem Krajowej Rady Radców Prawnych, Prezesem
Naczelnej Rady Adwokackiej, prokuratorami, sądami, organizacjami pozarządowymi zajmującymi się kwestiami praw
człowieka i ochroną pokrzywdzonych. Większość konsultowanych podmiotów przedstawiło pozytywną opinię nt. celu
i przedmiotu regulacji. Zgłoszone zostały uwagi szczegółowe (zob. odrębna informacja nt. uwag do projektu).
6. Wpływ na sektor finansów publicznych
(ceny stałe z …… r.)
Skutki w okresie 10 lat od wejścia w życie zmian [tys zł]
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Łącznie
(0–10)
Dochody ogółem












budżet państwa












JST












pozostałe jednostki (oddzielnie)












Wydatki ogółem












0
27
30
32
36
39
43
48
53
58
64
434.223.132
232
007
907
310
844
874
288
077
376
302
632
488
840
176
980
796
072
836
556
756
budżet państwa
JST












pozostałe jednostki (oddzielnie)












32

Saldo ogółem












budżet państwa












JST












pozostałe jednostki (oddzielnie)













Źródła finansowania


Dodatkowe
Źródła danych i przyjętych do obliczeń założeń:
informacje, w tym

wskazanie źródeł
Wejście w życie ustawy będzie pociągało za sobą skutki finansowe dla budżetu państwa.
danych i przyjętych do
obliczeń założeń
Skutki te powstaną w związku z realizacją ustawy w części dotyczącej stosowania

środków ochrony i pomocy dla pokrzywdzonych, świadków oraz osób im najbliższych.
Koszty te dotyczą: pomocy finansowej na zaspokojenie podstawowych potrzeb
życiowych, pokrycia części lub całości kosztów udostepnienia albo wynajęcia
mieszkania oraz pomocy finansowej na świadczenia opieki zdrowotnej.
Ustawa nie będzie pociągać za sobą kosztów w zakresie dotyczącym pomocy
psychologicznej. Osoby wymagające wsparcia psychologicznego będą informowane
o podmiotach, w których takie wsparcie będą mogły uzyskać, tj. podmiotach, które
uzyskały dotację i realizują zadania określone w art. 43 § 8 pkt 1 k.k.w. lub inne
podmioty świadczące taką pomoc, do których należą organizacje pozarządowe, które nie
uzyskały dotacji lub Poradnie Zdrowia Psychicznego.
I. Rodzaje i źródła danych

Wyliczenia w zakresie:

Środków ochrony i pomocy dokonane zostały w oparciu o dane statystyczne
zgromadzone w Biuletynie Informacyjnym generowanym w systemie analitycznym na
podstawie danych z Krajowego Systemu Informacyjnego Policji dotyczące
przestępczości. Ogólna liczba wszczętych w 2013 r. postępowań przygotowawczych
wyniosła 941 874. Wyliczenia przeprowadzono w oparciu o informacje dotyczące liczby
postępowań przygotowawczych w I instancji należących do właściwości Sądu
Okręgowego, których w 2013 r. odnotowano 10 413. W sprawach tych było
3363 pokrzywdzonych.
Ponadto posłużono się danymi dotyczącymi kosztów związanych z ochroną
świadka koronnego oraz osób zagrożonych chronionych na podstawie zarządzenia
Komendanta Głównego Policji w sprawie metod i form ochrony udzielanej przez Policję
osobom zagrożonym. Wykorzystano również dane przyjęte na potrzeby wyliczenia
kosztów pomocy finansowej.
Dane te przedstawiono poniżej.

II. Metodologia

1. Nie dokonano wyliczenia kosztów osobowych związanych z ochroną osobistą
i ochroną na czas czynności procesowej, bowiem założenia do ustawy o ochronie
pokrzywdzonego i świadka nie zakładają zwiększenia stanu etatowego Policji. Biorąc
powyższe pod uwagę, obowiązki będą realizowane z wykorzystaniem posiadanych
obecnie sił i środków policyjnych. Zatem do realizacji nowych zadań przewidzianych
niniejszą ustawą będą angażowani policjanci dotychczas realizujący inne zadania
(ok. 6680 funkcjonariuszy).

33

Do wyliczenia pozostałych kosztów przyjęto, że:
• w 10 413 postępowaniach przygotowawczych prowadzonych w 2013 r., a należących
w I instancji do właściwości Sądu Okręgowego występowało 3363 pokrzywdzonych;
• w każdym z ww. postępowań przygotowawczych występowało nie mniej niż
20 świadków.
Analizując powyższe dane, należy stwierdzić, że w sprawach tych występowało
211 623 osób zagrożonych, które mogły skorzystać z ochrony. Zakłada się, że po
wejściu w życie ustawy z ochrony skorzysta 1 na 350 osób, tj. około 604 osoby
w pierwszym roku jej obowiązywania. Biorąc pod uwagę dotychczasową praktykę
w zakresie stosowania ochrony, corocznie liczba chronionych osób wzrasta o ok. 10%
w stosunku do roku poprzedniego. Obecnie Policja zapewnia ochronę około 60 osobom
(ochroną objęci są: pokrzywdzeni, świadkowie i osoby najbliższe). W związku
z powyższym, należy przyjąć, że w roku wejścia w życie ustawy konieczne będzie
znalezienie dodatkowych sił i środków, przede wszystkim na pokrycie kosztów
związanych z ochroną ponad 540 osób (nie wliczając w to ich osób najbliższych). Na
podstawie powyższych założeń należy przyjąć, że średnioroczna liczba korzystających
z osobistej ochrony na czas czynności procesowych, wyliczonych dla roku 2024,
wyniesie 1274 osoby. Natomiast wzrost liczby osób korzystających z ochrony (bez osób
najbliższych) w kolejnych latach przedstawia poniższa tabela.


Rok
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024


Liczba
osób
korzystają
540
594
653
719
791
870
957
1053
1158
1274
-
cych
z ochrony

2. Do wyliczenia kosztów związanych z wykonywaniem środka w postaci zmiany
miejsca pobytu przyjęto, że:
• koszt pomocy finansowej na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych
wyniesie: 3500 zł/miesiąc
• koszt refundacji leczenia wyniesie: 350 zł/miesiąc, przy uwzględnieniu, że:
– dotyczyć będzie to osób nieuprawnionych (procent osób nieuprawnionych do
świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wg projektu
Rocznego Sprawozdania z działalności NFZ za 2013 r. wynosi 8,4%),
– osoby nieuprawnione uzyskają świadczenie pieniężne w celu ubezpieczenia się,
z którego to ubezpieczenia będzie można pokrywać koszty ewentualnego leczenia
(kwota 350 zł – kwota składki na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne określona
przez Prezesa GUS dla II kwartału 2014 r.),
• Całkowity lub częściowy koszt udostępnienia lokalu lub wynajęcia mieszkania:
2800 zł/mies.



34