Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych

– 3 –
2.4. Źo Sejmu nie wpłynął żaden projekt ustawy wykonującej postanowienie. Według
informacji uzyskanej w Ministerstwie Finansów, przygotowywany przez rząd projekt ustawy
o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw, w wersji z dnia 29 maja
2013 r. obejmuje wykonanie postanowienia TK. Miałoby ono polegać na dodaniu w art. 21
ust. 1 pkt 3 ustawy obok ustaw i przepisów wykonawczych, jako podstaw odszkodowań
i zadośćuczynień, także „innych normatywnych ródeł prawa, o których mowa w art. 9 § 1
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy”.
3. Różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym
Przepis art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
przewiduje, że wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub
zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów
odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw,
z wyjątkiem: a) określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu
wypowiedzenia umowy o pracę, b) odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie
przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników, c) odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu
wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym, d) odszkodowań
przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji, e) odszkodowań za szkody
dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
f) odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem
działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali,
o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c, g) odszkodowań
wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.
Proponowane rozwiązanie oznaczać będzie, że wolne od podatku będą także wszelkie
odszkodowania i zadośćuczynienia kreowane przez układy zbiorowe pracy i akty podobne,
również z wyjątkiem tych wymienionych w powyższych literach a-g.
Alternatywnym rozwiązaniem mogłoby być objęcie zwolnieniem z podatku tylko tych
„układowych” odszkodowań i zadośćuczynień, które swoją funkcją odpowiadają tym
przewidzianym przez ustawę i tylko do wysokości nieprzewyższającej kwot ustawowych lub
nieprzewyższającej kwoty pełniącej jeszcze funkcję odszkodowawczą.
– 4 –
4. Konsultacje
W odniesieniu do projektu w wersji skierowanej do pierwszego czytania poszczególne
podmioty zajęły przedstawionej niżej stanowiska.
Minister Pracy i Polityki Społecznej ustosunkowując się do projektu stwierdził, iż
projekt nie budzi wątpliwości. Wcześniej jednak, gdy Komisja Ustawodawcza, w związku
z pojawiającymi się wątpliwościami, zadała Ministrowi pytanie, stwierdził on, że
nieuwzględnienie dotychczas w ustawie o PIT układów zbiorowych pracy, jako podstawy
zwolnienia odszkodowań i zadośćuczynień z podatku „nie powinno być postrzegane jako
luka prawna”, a ich ewentualne objęcie zwolnieniem „mogłoby doprowadzić do pozbawienia
organów podatkowych nadzoru nad zakresem i rodzajem świadczeń podlegających
zwolnieniu z podatku (…) i tym samym doprowadzić do niekontrolowanego zmniejszenia
wpływów z tego tytułu do budżetu państwa”.
Minister Finansów poinformował o inicjatywie rządowej w tym zakresie. Uznał też, że
„[m]ożliwość kształtowania stosunków pracy przy wykorzystaniu układów zbiorowych pracy
wynika z postanowień działu jedenastego ustawy (…) - Kodeks pracy. (…) Należy zatem
przyjąć, iż racjonalny ustawodawca nie dopuścił do sytuacji, w której instytucja uregulowana
w ustawie (…) może stanowić pole do nadużyć. Niewątpliwie normy prawne powinny być
tworzone w sposób wykluczający luki prawne.
Minister Sprawiedliwości zwrócił uwagę na ryzyko jakie może wiązać się
z pozostawieniem stronom (twórcom) układów zbiorowych pracy możliwości kreowania
nowych odszkodowań (zadośćuczynień) zwolnionych z podatku.
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, odnosząc się do uzasadnienia projektu,
zaproponowała by Senat zmodyfikował projekt tak by ze zwolnienia mogły korzystać tylko te
odszkodowania (zadośćuczynienia), które swoją funkcją odpowiadają zwolnieniom
przewidzianym przez ustawę i tylko do wysokości kwot ustawowych lub nieprzewyższającej
kwoty pełniącej funkcję odszkodowawczą.
Naczelny Sąd Administracyjny zaproponował by projekt objął z mocą wsteczną także
dochody uzyskane od 1 stycznia 2014 r.
Projekt poparło Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Prezes Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Główny Inspektor Pracy, Krajowa Rada Radców
– 5 –
Prawnych, poinformowali, iż nie zgłaszają uwag. Sąd Najwyższy poinformował, iż nie uznaje
za celowe opiniowanie projektu.
Pozostałe podmioty poproszone o opinie (Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA,
Stowarzyszenie Sędziów Themis, Związek Rzemiosła Polskiego, Business Centre Club,
Konfederacja Lewiatan, Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, NSZZ „Solidarność”,
Naczelna Rada Adwokacka) nie przesłały pism w tej sprawie.
5. Skutki projektowanej ustawy
Skutkiem finansowym projektu będą kwoty zwolnień z podatku „układowych”
odszkodowań i zadośćuczynień - taki też jest cel projektu. Ponadto, należy też zwrócić
uwagę, że prawodawca, przyjmując dotychczasową regulację miał wiedzę o objętych
zwolnieniem od podatku rodzajach odszkodowań (zadośćuczynień) oraz ich wysokościach,
przewidzianych przez ustawy lub wydane na ich podstawie rozporządzenia. Tym samym pod
jego kontrolą pozostawał zakres odszkodowań (zadośćuczynień) wolnych od podatku.
Ustawodawca, choć co do zasady zwolnił od podatku wszelkie odszkodowania
(zadośćuczynienia), to jednak znał ich zakres, a ponadto, kierując się ich funkcją, świadomie
wyłączył kilka z nich od zwolnienia poprzez wskazanie wyjątków (w literach w ramach
kwestionowanego punktu). Zarazem znana była prawodawcy wysokość tych odszkodowań
(zadośćuczynień), w zakresie w jakim jest ona regulowana ustawą lub rozporządzeniem.
Tymczasem układy zbiorowe pracy i inne porozumienia zawierane przez pracobiorców
i pracodawców mogą kreować nowe rodzaje odszkodowań (zadośćuczynień), a także
podnosić wysokość tych przewidzianych przez ustawy i wydane na ich podstawie
rozporządzenia. Trudno jednakże na tym etapie ocenić czy strony (twórcy) układów
zbiorowych będą z takich możliwości korzystać. W konsekwencji nie są też możliwe do
przewidzenia skutki finansowe projektu.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Przedmiot projektu nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.