Senacki projekt ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych

– 9 – 
Art. 19. W  ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. 
z 2013 r. poz. 966 i 984) w art. 3 w ust. 3 zdanie drugie otrzymuje brzmienie: 
„Do dochodu nie wlicza się świadczeń pomocy  materialnej dla uczniów, dodatków dla 
sierot  zupełnych,  jednorazowych  zapomóg  z  tytułu  urodzenia  się  dziecka, dodatku 
z tytułu  urodzenia  dziecka,  pomocy  w  zakresie  dożywiania,  zasiłków  pielęgnacyjnych, 
zasiłków  okresowych  z  pomocy  społecznej,  jednorazowych  świadczeń  pieniężnych 
i świadczeń  w naturze  z  pomocy  społecznej,  dodatku  mieszkaniowego,  zapomogi 
pieniężnej,  o której mowa w  ="http://lponline.lexpolonica.pl/plweb-cgi/lp.pl#LPA-LP_QL:[%7B%22lo_query_json%22:%22[%5C%22or%5C%22,[%5C%22and%5C%22,[%5C%22eql%5C%22,%5C%22AKT_PUBLIKATOR%5C%22,%5C%22DzU20051020852%5C%22],[%5C%22eql%5C%22,%5C%22NR_ZALACZNIK%5C%22,0]],[%5C%22eql%5C%22,%5C%22I_PUBLIKATOR%5C%22,%5C%22DzU20051020852%5C%2"o  zapomodze  pieniężnej  dla  niektórych 
emerytów,  rencistów  i  osób  pobierających  świadczenie  przedemerytalne  albo  zasiłek 
przedemerytalny w 2007 r.,  oraz  świadczenia  specjalnego  i  pomocy  pieniężnej, 
o których  mowa w przepisach  ustawy  z dnia … o  działaczach  opozycji 
antykomunistycznej oraz osobach  represjonowanych z powodów politycznych 
(Dz. U. poz. …).”. 
Art. 20. W  ustawie  z  dnia  28  listopada  2003  r.  o  świadczeniach rodzinnych (Dz. U. 
z 2013 r. poz. 1456, 1623 i 1650) w art. 3 w pkt 1 w lit c w tiret dwudziestym ósmym średnik 
zastępuje się przecinkiem oraz dodaje się tiret dwudzieste dziewiąte w brzmieniu: 
„–  świadczenie  specjalne  i  pomoc  pieniężna  określone  w  ustawie  z dnia … 
o działaczach  opozycji antykomunistycznej oraz osobach  represjonowanych 
z powodów politycznych (Dz. U. poz. …);”. 
Art. 21. W ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy  społecznej  (Dz.  U.  z  2013 r. 
poz. 182 i 509) w art. 8 w ust. 4 po pkt 5 dodaje się pkt 5a w brzmieniu: 
„5a)  świadczenia specjalnego i pomocy pieniężnej, o których mowa w ustawie z dnia … 
o  działaczach  opozycji antykomunistycznej oraz osobach  represjonowanych 
z powodów politycznych (Dz. U. poz. …);”. 
Art. 22. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 czerwca 2014 r. 
U Z A S A D N I E N I E  
 
Celem  projektu  ustawy  jest  przyznanie  szczególnego  statusu  działaczom  opozycji 
i osobom represjonowanym z powodów politycznych angażujących  się  w latach 1956–1989 
w działalność antykomunistyczną. Wprowadzane rozwiązania mają być wyrazem docenienia 
wyjątkowej roli tych osób w procesie odzyskania przez Polskę niepodległości i suwerenności. 
Projekt  zakłada  potwierdzenie  statusu  działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby 
represjonowanej z powodów  politycznych  stosownymi  dokumentami:  honorową  odznaką 
oraz  legitymacją  działacza  opozycji  lub  osoby  represjonowanej.  Przewiduje  pierwszeństwo 
w przyznaniu tym osobom pomocy socjalnej oraz  stwarza  wyraźną  podstawę  do  udzielenia 
pomocy w zakresie udogodnień komunikacyjnych, świadczeń mieszkaniowych, kulturalnych, 
zdrowotnych  i  oświatowych  realizowanych  przez  samorząd  terytorialny.  Celem  projektu 
ustawy  jest  także  zagwarantowanie  pomocy  działaczom opozycji antykomunistycznej 
i osobom represjonowanym znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji materialnej. Jest 
bowiem  niedopuszczalne,  aby  osoby  zasłużone  dla  odzyskania  przez  Polskę  niepodległości 
żyły w skrajnej biedzie. Zgodnie z sygnałami płynącymi od organizacji zrzeszających byłych 
opozycjonistów, a potwierdzonymi na spotkaniu, które odbyło się w Senacie 25 marca 2013 r. 
– Czy i jak można pomóc działaczom opozycji demokratycznej i podziemia solidarnościowego 
znajdującym  się  w  szczególnie  trudnej  sytuacji  życiowej?,  problem  biedy  a  niekiedy  wręcz 
wykluczenia  społecznego  w  tym  środowisku  narasta.  Projektowana  ustawa  stanowi  próbę 
zaradzenia  tej  sytuacji.  Warunkiem  przyznania  pomocy  będzie  uzyskanie  przez  osobę 
zainteresowaną  statusu  działacza  opozycji  lub  osoby  represjonowanej  oraz  spełnienie 
kryterium  dochodowego.  Pomoc  będzie  świadczona  w  dwóch  formach:  świadczenia 
specjalnego oraz pomocy pieniężnej. 
Obecnie  obowiązujące  przepisy  regulujące  sytuację  prawną  działaczy  opozycji 
antykomunistycznej i osób represjonowanych z powodów politycznych to przepisy 
następujących ustaw: 
1) 
ustawa  z  dnia  24  stycznia  1991  r.  o  kombatantach  oraz  niektórych  osobach  będących 
ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U z 2012 r. poz. 400),  
2) 
ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób 
represjonowanych  za  działalność  na  rzecz  niepodległego  bytu  Państwa  Polskiego 
(Dz. U. Nr .34, poz. 149, z późn. zm.), 
– 2 – 
3) 
ustawa z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz. U. Nr 90, poz. 
450, z późn. zm.), 
4) 
ustawa  z dnia 17 grudnia 1998 r  o  emeryturach  i  rentach  z  Funduszu  Ubezpieczeń 
Społecznych (Dz. U. z 2013 r. Nr 1440, z późn. zm.), 
5) 
ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zadośćuczynieniu rodzinom ofiar zbiorowych wystąpień 
wolnościowych w latach 1956–1989 (Dz. U. Nr 91, poz. 741, z późn. zm.). 
Zakres podmiotowy ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych 
osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (zwanej dalej ustawą 
o kombatantach)  obejmuje  przede  wszystkim  kombatantów,  czyli  osoby,  które  brały  udział 
w wojnach,  działaniach  zbrojnych  i powstaniach  narodowych,  wchodząc  w  skład  formacji 
wojskowych  lub  organizacji  walczących  o  suwerenność  i  niepodległość  Rzeczypospolitej 
Polskiej. 
Na  mocy  ustawy  o  kombatantach  za  działalność  równorzędną  z  działalnością 
kombatancką  lub  za  podleganie  represjom  wojennym  i  okresu  powojennego  uznaje  się 
również (między innymi): 
1) 
pełnienie  funkcji  cywilnych  w  podziemnych  niepodległościowych  organizacjach 
cywilnych w latach 1945-1956,  
2) 
czynny  udział  w  zbrojnym  wystąpieniu  o  wolność  i  suwerenność  Polski  w  Poznaniu 
w czerwcu 1956 r., który spowodował śmierć lub uszczerbek na zdrowiu, 
3) 
przebywanie w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na 
mocy skazania w latach 1944-1956,  na  podstawie  przepisów  wydanych  przez  władze 
polskie,  przez  sądy  powszechne,  wojskowe  i  specjalne  albo  w  latach  1944-1956 bez 
wyroku  -  za  działalność  polityczną  bądź  religijną,  związaną  z  walką  o  suwerenność 
i niepodległość, 
4) 
poniesienie śmierci, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia na czas powyżej siedmiu dni 
w grudniu 1970 r. na Wybrzeżu wskutek działania wojska lub milicji podczas wystąpień 
wolnościowych. 
Wskazane wyżej osoby, zgodnie z ustawą o kombatantach, po potwierdzeniu ich statusu 
przez  Szefa  Urzędu  do  Spraw  Kombatantów  i  Osób  Represjonowanych,  mają  prawo  do 
szeregu  świadczeń  przewidzianych  w  przepisach  tej  ustawy.  Są  to  m.  in.  uprawnienia 
określone  przez  ustawę  o  kombatantach  jako  uprawnienia  pracownicze,  uprawnienia 
emerytalne,  prawo  do  wcześniejszego  przejścia  na  emeryturę,  dodatek  kombatancki, 
– 3 – 
pierwszeństwo  do  środowiskowej  opieki socjalnej i w domach  opieki  społecznej,  ulga 
w przejazdach  środkami  komunikacji  publicznej,  dodatek  kompensacyjny,  ryczałt 
energetyczny,  świadczenie  w  wysokości  dodatku  kombatanckiego  oraz  przyznawana 
w drodze wyjątku emerytura lub renta, a także doraźna lub okresowa pomocy pieniężna. 
Ponadto  kombatantom  będącym  inwalidami  wojennymi  lub  wojskowymi  przysługują 
świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w przepisach="http://lex.senat.pl/lex/index.rpc#hiperlinkText.rpc?hiperlink=type=tresc:nro=Powszechny.846480&full=1"z dnia 29 maja 
1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. 
Zgodnie z ustawą z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych 
wobec  osób  represjonowanych  za  działalność  na  rzecz  niepodległego  bytu  Państwa 
Polskiego,  uznaje  się  za  nieważne  orzeczenia  wydane  przez  polskie  organy  ścigania 
i wymiaru  sprawiedliwości  lub  przez  organy  pozasądowe  w  okresie  od  rozpoczęcia  ich 
działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., 
jeżeli  czyn  zarzucony  lub  przypisany  był  związany  z  działalnością  na  rzecz  niepodległego 
bytu Państwa Polskiego  albo orzeczenie wydano z powodu takiej działalności, jak również 
orzeczenia  wydane  za  opór  przeciwko  kolektywizacji  wsi  oraz  obowiązkowym  dostawom. 
Osobie,  wobec  której  stwierdzono  nieważność  orzeczenia  albo  wydano  decyzję 
o internowaniu  w  związku  z  wprowadzeniem  w  dniu  13  grudnia  1981  r.  w  Polsce  stanu 
wojennego,  przysługuje  od  Skarbu  Państwa  odszkodowanie  za  poniesioną  szkodę 
i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji. 
Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o zadośćuczynieniu rodzinom ofiar zbiorowych wystąpień 
wolnościowych w latach 1956-1989 określa zasady przyznania jednorazowego świadczenia 
pieniężnego  –  zadośćuczynienia  rodzinom  osób,  które  na  skutek  działań  wojska, milicji i 
innych  organów  aparatu  bezpieczeństwa  poniosły  śmierć  w  związku  z  wystąpieniami 
wolnościowymi  na  rzecz  odzyskania  przez  Państwo  Polskie  suwerenności,  niepodległości 
oraz respektowania praw  człowieka  i obywatela.  Do  wystąpień  wolnościowych  zaliczono 
wydarzenia z czerwca 1956 r. w Poznaniu, z października 1957 r. w Warszawie, z grudnia 
1970  r.  na  Wybrzeżu  (w  Elblągu,  Gdańsku,  Gdyni  i  Szczecinie), z czerwca 1976 r. 
w Radomiu, w okresie stanu wojennego od 13 grudnia 1981 r. do 22 lipca 1983 r., w trakcie 
tłumienia manifestacji lub strajków w latach 1983-1989. Świadczenie w kwocie 50 000 zł. 
przyznaje się każdemu członkowi rodziny. 
Rodzice,  małżonkowie  oraz  dzieci  osób,  które  poniosły  śmierć  w  grudniu  1970 r. 
w wyniku  działań  wojska  i  milicji na Wybrzeżu  w  grudniu  1970 r.  otrzymali  także 
– 4 – 
jednorazowe renty specjalne przyznane przez Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 82 
ust.  1  ustawy  z  dnia  17  grudnia  1998  r.  o  emeryturach  i  rentach  z  Funduszu  Ubezpieczeń 
Społecznych.  Osobom  tym,  na  mocy  przepisów  przejściowych  ustawy  o  zadośćuczynieniu 
rodzinom  ofiar  zbiorowych  wystąpień  wolnościowych  w  latach  1956-1989  nie  przysługuje 
normowane  tą  ustawą  zadośćuczynienie,  chyba  że  osoby  te  otrzymały  rentę  specjalną 
w wysokości  niższej  niż  50 000  zł,  co  w  tym  wypadku  oznacza  prawo  do  świadczenia 
w kwocie stanowiącej różnicę między 50 000 zł a wysokością przyznanej renty specjalnej.  
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r  o  emeryturach  i  rentach  z  Funduszu  Ubezpieczeń 
Społecznych  zalicza  wymienione  w  niej  okresy  działalności opozycyjnej lub okresy 
podlegania represjom do okresów składkowych lub okresów nieskładkowych warunkujących 
ustalenie prawa do renty i emerytury oraz obliczenia wysokości tych świadczeń. 
Ustawa  z  dnia  16  października  1992 r. o orderach i odznaczeniach przewiduje 
przyznanie opozycjonistom z lat 1956-1989  odznaczenia  w  postaci  Krzyża  Wolności 
i Solidarności.  
 
Projekt ustawy o 
działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach 
represjonowanych  z powodów politycznych obejmuje swoim zakresem normowania 
działaczy  opozycji  i  osoby  represjonowane  z  lat  1956–1989.  Jednocześnie,  wobec 
częściowego  pokrywania  się  zakresów  podmiotowych  projektowanej  ustawy  oraz  ustawy 
o kombatantach,  przede  wszystkim  w  stosunku  do  osób  biorących  udział  w  wystąpieniach 
w czerwcu 1956 r. w Poznaniu oraz osób poszkodowanych w grudniu 1970 r. na Wybrzeżu, 
projekt zakłada stosowną normę kolizyjną (art. 12 projektu) przesądzającą, że w stosunku do 
tej kategorii osób uprawnionych, zainteresowana osoba powinna, według własnego wyboru, 
określić  reżim  prawny  przysługujących  jej  świadczeń  o  charakterze  socjalnym  (świadczenia 
specjalnego lub pomocy pieniężnej z projektowanej ustawy, albo emerytury lub renty z art. 
16, pomocy pieniężnej z art. 19 i świadczenia z art. 201 ustawy o kombatantach). 
Projekt  zakłada,  że  świadczenia  przysługujące  na  podstawie  ustawy  wypłacane  będą 
niezależnie od odszkodowań i zadośćuczynień przyznanych na podstawie ustawy o uznaniu 
za  nieważne  orzeczeń  wydanych  wobec  osób  represjonowanych  za  działalność  na  rzecz 
niepodległego bytu Państwa Polskiego oraz niezależnie od zadośćuczynienia przyznanego na 
podstawie ustawy o zadośćuczynieniu rodzinom ofiar zbiorowych wystąpień wolnościowych 
w latach 1956-1989. Jednocześnie, środki przyznane na podstawie powołanych ustaw wliczać