Senacki projekt ustawy o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych

– 10 – 
podstawie  tych  danych  Minister  Pracy  i  Polityki  Społecznej,  szacując  skutki  finansowe 
wejścia  w  życie  projektowanych  rozwiązań,  wskazał  na  roczny  koszt  wypłaty  świadczeń 
specjalnych  w  wysokości  nie  większej  niż  100  mln  zł,  przy  założeniu,  że  ze  świadczenia 
specjalnego (w wysokości najniższej emerytury – 831,15 zł) skorzysta 10 tys. uprawnionych. 
Za Ministrem Pracy  i  Polityki  Społecznej  można  wskazać  ponadto,  że  nie  jest  możliwe 
określenie liczby osób,  które kwalifikowałyby się do pomocy pieniężnej. Uniemożliwia to, 
z przyczyn  obiektywnych,  przesłanka  uzyskania  takiej  pomocy,  czyli  szczególnie 
uzasadnione przypadki zdarzeń losowych. 
 
W trakcie prac nad projektem wystąpiono o opinię do: 
1) Ministra Pracy i Polityki Społecznej, 
2) Ministra Finansów, 
3) Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, 
4) Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, 
5) Rzecznika Praw Obywatelskich, 
6) Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, 
7) Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, 
8) Sądu Najwyższego, 
9) Krajowej Rady Sądownictwa, 
10) Naczelnej Rady Adwokackiej, 
11) Krajowej Rady Radców Prawnych, 
12) Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, 
13) Stowarzyszenia Sieć Solidarności, 
14) Fundacji Ośrodka „Karta”, 
15) Stowarzyszenia Wolnego Słowa, 
16) Fundacji Wolność i Pokój, 
17) NSZZ „Solidarność”, 
18) Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych, 
19) Polskiego Związku Emerytów, Rencistów i Inwalidów, 
20) Unii Metropolii Polskich, 
21) Związku Miast Polskich, 
22) Związku Powiatów Polskich, 
23) Związku Gmin Wiejskich RP, 
– 11 – 
24) Unii Miasteczek Polskich. 
Swoje opinie przedstawili: 
1) Minister Pracy i Polityki Społecznej, 
2) Minister Finansów, 
3) Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, 
4) Prezes Instytutu Pamięci Narodowej, 
5) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 
6) Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, 
7) Sąd Najwyższy (nie zgłosił uwag), 
8) Krajowa Rada Sądownictwa, 
9) Krajowa Rada Radców Prawnych (nie zgłosiła uwag), 
10) Stowarzyszenie Sieć Solidarności, 
11) Fundacja Ośrodka „Karta”, 
12) Stowarzyszenie Wolnego Słowa, 
13) NSZZ „Solidarność”, 
14) Unia Metropolii Polskich, 
15) Związek Powiatów Polskich. 
Z  własnej  inicjatywy  swoje  opinie  przedstawiło  Stowarzyszenie  Godność  oraz 
Stowarzyszenie Walczących o Niepodległość 1956–89. 
Poza wyżej wymienionymi podmiotami w pracach nad projektem ustawy w pierwszym 
czytaniu,  podczas  posiedzenia  komisji  senackich,  swoje  postulaty  wyrażali  także 
przedstawiciele:  Związku  Stowarzyszeń  Osób  Represjonowanych  w  latach  1980–1990 
imienia  księdza  Jerzego  Popiełuszki,  Stowarzyszenia Osób Internowanych 
i Represjonowanych w Stanie Wojennym Regionu Radomskiego, Stowarzyszenia 
Represjonowanych  w  Stanie  Wojennym  Regionu  Śląsko-Dąbrowskiego,  Ogólnopolskiego 
Stowarzyszenia Internowanych i Represjonowanych  oraz  Stowarzyszenia Polskiej Partii 
Niepodległościowej. 
Większość przedstawionych opinii popiera ogólny cel projektowanej ustawy i kierunek 
zaproponowanych  zmian,  dostrzegając  konieczność  uchwalenia  ustawy  odnoszącej  się  do 
osób,  których  działalność  i  postawa  przyczyniły  się  do  odzyskania  przez  Polskę 
niepodległości i suwerenności. Zawarte w opiniach krytyczne uwagi dotyczyły konkretnych, 
szczegółowych  rozwiązań.  Nieliczne negatywne  opinie  podnosiły  konieczność 
– 12 – 
radykalniejszych  działań  ustawodawczych,  zmierzających  do  pełniejszego  i  całościowego 
uregulowania  sytuacji  byłych  opozycjonistów,  w  szczególności  poprzez  przyznanie  im 
zdecydowanie szerszych uprawnień, niż te przewidziane w projekcie (opinia Stowarzyszenia 
Godność, stanowisko Stowarzyszenia Polskiej Partii Niepodległościowej).  
W  szeregu  opinii  postulowano,  aby  zadania  związane  z  przyznawaniem  i  wypłatą 
świadczenia  specjalnego  i  pomocy  pieniężnej  wykonywał  Urząd  do  Spraw  Kombatantów 
i Osób  Represjonowanych,  w  miejsce  proponowanych  w  pierwotnym  projekcie  ośrodków 
pomocy  społecznej.  Uwagi  te  uwzględniono.  Nie  uwzględniono  natomiast  postulatów,  aby 
świadczenia projektowane ustawą realizował Zakład Ubezpieczeń Społecznych.  
W  trakcie  prac  nad  projektem  ustawy  uwzględniono  również,  podnoszony  w  szeregu 
opinii, postulat ograniczenia  kręgu  osób,  którym  przysługuje  status  działacza  opozycji  lub 
osoby  represjonowanej  z  powodów  politycznych,  jedynie  do  osób  niebędących 
pracownikiem,  funkcjonariuszem  lub  żołnierzem  organów  bezpieczeństwa  państwa  lub 
tajnym współpracownikiem tych organów.  
Duża  część  uwag  dotyczyła  przepisów  formułujących  definicje  działacza  opozycji 
antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych. Uwagi te, po 
pierwsze, dotyczyły rozszerzenia definicji, tak aby objąć nimi kolejne kategorie działaczy lub 
osób  represjonowanych.  Po  drugie,  uwagi  wskazywały  na  niedookreśloność  niektórych 
sformułowań  definicyjnych,  takich  jak  „aktywne  członkostwo”  czy  „prowadzenie 
działalności  w  sposób  zorganizowany”.  Po  trzecie  wreszcie  opinie  wskazywały  na 
konieczność stworzenia zupełnie nowych definicji lub odniesienia ich do przesłanek z ustawy 
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (ustawa ta zalicza wymienione 
w  niej  okresy  działalności  opozycyjnej  lub  okresy  podlegania  represjom  do  okresów 
składkowych  lub  okresów  nieskładkowych  warunkujących  ustalenie  prawa  do  renty 
i emerytury). W zakresie definicji działacza opozycji antykomunistycznej przyjęto propozycję 
polegającą  na  wykreśleniu  warunku  „aktywnego”  członkostwa  w  nielegalnej  organizacji. 
W zakresie definicji osoby represjonowanej z powodów politycznych wprowadzono nowe 
przesłanki do uznania za osobę represjonowaną, m. in. w postaci: pełnienia służby wojskowej 
jako formy represji (w szczególności w wojskowym obozie specjalnym), poszukiwania listem 
gończym,  wielokrotnego  krótkotrwałego  pozbawienia  wolności  oraz  (w  przypadku,  gdy 
represja była wynikiem brania udziału w wystąpieniu wolnościowym) relegowania z uczelni 
wyższej lub innej szkoły, pozbawienia możliwości wykonywania zawodu, objęcia zakazem 
– 13 – 
publikacji. W wyniku przedstawionych opinii rozszerzono także zakres podmiotowy ustawy 
o osoby  działające  w roku  1956  (pierwotnie  okres  działalności  lub  represji  obejmował  lata 
1957-89). 
Część  postulatów  dotyczyła  zwiększenia  wysokości  świadczenia  specjalnego  oraz 
pomocy  pieniężnej  oraz  zliberalizowania  kryteriów  dochodowych  uzasadniających 
przyznanie takich świadczeń. Postulaty te, w zakresie konieczności wskazania łagodniejszych 
kryteriów  dochodowych,  częściowo  uwzględniono.  Tym  samym  nie  uwzględniono  tych 
pojedynczych opinii, które  poddawały  w  wątpliwość  kryteria  dochodowe  jako  zbyt  łagodne 
oraz  poddających  w  wątpliwość  mechanizm  niezaliczania  dochodów  z  tytułu  świadczenia 
specjalnego i pomocy  pieniężnej  do  dochodu  warunkującego  prawo  do  świadczeń  z  tytułu 
pomocy społecznej. 
Zgłaszane  uwagi  dotyczyły  też  możliwości  przyznawania  opozycjonistom  innych 
uprawnień  niż  prawo  do  świadczenia  specjalnego  i  pomocy  pieniężnej,  w  szczególności 
wzorowanych  na  ustawie  o  kombatantach,  uprawnień  pracowniczych,  emerytalnych, 
w zakresie ochrony zdrowia oraz w zakresie ulg na przejazdy środkami komunikacji miejskiej 
i  krajowej.  Postulaty  takie  obejmowały  również  przyznanie  prawa  pierwszeństwa  do 
środowiskowej  opieki  socjalnej  (w  tym  uzyskania  miejsca  w  domu  pomocy  społecznej),  do 
korzystania  poza  kolejnością  ze  świadczeń  opieki  zdrowotnej  w  szpitalach  i  świadczeń 
specjalistycznych  w  ambulatoryjnej  opiece  zdrowotnej,  do  bezpłatnych  leków  i  wyrobów 
medycznych oraz do bezpłatnego wstępu do muzeów, galerii i teatrów. 
Z powyższych uwag uwzględniono postulat, aby działacze opozycji antykomunistycznej 
oraz  osoby  represjonowane  z  powodów  politycznych  korzystały  z  pierwszeństwa  do 
środowiskowej opieki socjalnej, w tym uzyskania miejsca w domu pomocy społecznej. 
W  wyniku  zgłoszonych  opinii  wprowadzono  także  Wojewódzkie  Rady  Konsultacyjne 
do Spraw Działaczy Opozycji i Osób Represjonowanych (jako podmioty opiniujące wnioski 
o przyznanie statusu działacza opozycji lub osoby represjonowanej), mechanizm waloryzacji 
świadczeń  oraz  legitymację  działacza  opozycji  lub  osoby  represjonowanej.  Wynikiem 
przeprowadzonych  konsultacji  była  także  zmiana  określenia  „działacze  opozycji 
demokratycznej” na adekwatniejsze określenie „działacze opozycji antykomunistycznej”. 
Nie  uwzględniono  tych  uwag,  które  postulowały  objęcie  jednym  aktem  prawnym 
zarówno kombatantów i osoby represjonowane w rozumieniu ustawy o kombatantach jak 
i działaczy  opozycji  antykomunistycznej  i  osoby  represjonowane z powodów politycznych 
– 14 – 
w rozumieniu  niniejszego  projektu  ustawy,  wychodząc  z  założenia,  że  działalność 
kombatancka,  to  działalność  o  innym  charakterze,  przede  wszystkim  związana  ze  zbrojną 
walką o suwerenność i niepodległość Polski. Niektóre z przedstawionych opinii sugerowały 
wprowadzenie do ustawy o kombatantach nowej kategorii podmiotów (określonych, zgodnie 
z projektowanymi  definicjami,  jako  działacze  opozycji  antykomunistycznej  lub  osoby 
represjonowane z powodów politycznych) i przyznania im analogicznych  świadczeń  jak  te 
już  istniejące  w  ustawie  o  kombatantach,  bez  wprowadzania  dodatkowych,  nowych  form 
pomocy  (świadczenia  specjalnego  i  pomocy  pieniężnej)  albo  z  wprowadzeniem  takich 
dodatkowych świadczeń.  
Inne  nieuwzględnione  postulaty  to  m.  in.:  wskazanie  na  konieczność  stworzenia 
centralnej, imiennej bazy osób represjonowanych (Korpusu Weteranów), wprowadzenie 
przykładowego katalogu organizacji nielegalnych, utworzenie domów opieki dla weteranów 
oraz  poszerzenie  możliwości  nadawania  Krzyża  Wolności  i  Solidarności.  W  tym  ostatnim 
zakresie  uznano,  ze  materia  ta  powinna  stanowić  przedmiot  odrębnej  nowelizacji  ustawy 
o orderach i odznaczeniach. 
W  przedstawionych  opiniach  sugerowano  również  szereg  innych  poprawek,  także 
poprawek o charakterze legislacyjnym.  Część  z  nich,  uznana  za  zasadne,  została  przyjęta, 
część  „skonsumowała”  się  w  wyniku  wprowadzenia  innych  nowych  rozwiązań,  pozostałej 
części nie uwzględniono. 
Teksty  wszystkich  zgłoszonych  opinii  zamieszczone  zostały  na  senackiej  stronie 
internetowej. 
 
Przedmiot projektowanej ustawy pozostaje poza obszarem regulacji prawa Unii 
Europejskiej.