Poselski projekt ustawy o zniesieniu Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz niektórych innych ustaw

2008 r. Nr 50, poz. 291, z późn. zm.). Rządzi się on, ex lege, odrębnymi, a zarazem preferencyjnymi
regułami zarówno co do składek na to ubezpieczenie, jak i zasad ustalania prawa, wysokości i wypłaty
świadczeń. Zadania unormowane w wymienionej ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. są realizowane
przede wszystkim przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (dalej: KRUS), instytucję
ubezpieczeniową autonomiczną i niezależną od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ZUS), która
dysponuje własnym aparatem biurokratycznym, zasobem nieruchomości i generuje osobne koszty
obsługi administracyjnej ubezpieczonych.
Koszty działalności KRUS są finansowane z Funduszu Administracyjnego KRUS, powstającego z
odpisów od Funduszu Emerytalnego i Rentowego (2,7%) oraz Funduszu Składkowego (9,0%).
Zgodnie z ostatnimi danymi, dotyczącymi wykonania budżetu państwa za rok 2011 r. oznaczało to, że
koszty działalności KRUS finansowane były na poziomie ponad 570.000.000,- złotych. Podział tej
kwoty na główne pozycje przedstawia się następująco:
 Wynagrodzenia pracowników – 287.000.000,- złotych
 Zakup usług na potrzeby KRUS – 146. 000.000,- złotych
 Zakup materiałów i wyposażenia – 12.500.000,- złotych
 Zakup energii – 9.250.000,- złotych
 Czynsze za budynki – 8.600.000,- złotych
 Wydatki inwestycyjne – 19.000.000,- złotych
Zatrudnienie w KRUS, w przeliczeniu na pełne etaty wynosi 6.065 etatu z czego w samej centrali 229
etatów. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosiło 3.661 złotych, a w centrali 6.385 złotych.
3. Różnice pomiędzy dotychczasowym a planowanym stanem
Pierwszoplanowym celem regulacji jest, jak już wspomniano, zmiana o charakterze ustrojowym
polegająca na integracji struktur administracyjnych i kompetencyjnych odpowiedzialnych za realizację
ubezpieczeń społecznych, przy pozostawieniu w niezmienionej postaci meritum obu systemów
ubezpieczeniowych – powszechnego i rolniczego, które zarówno co do zasad gromadzenia środków na
ubezpieczenie, w tym m.in. wysokości składki, jak też modelu późniejszej redystrybucji środków,
pozostaną w obecnym kształcie (w tym zakresie uprawnienia KRUS i Prezesa KRUS przejmie ZUS i
Prezes ZUS). Dlatego w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
przewiduje się zachowanie przepisów dotyczących:
1) aktualnych rodzajów ubezpieczeń społecznych rolników,
2) przesłanek nabycia prawa do świadczenia,
3) istnienia samorządu rolniczego (Rada Rolników) oraz
4) zasad działania Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników.
Są to zagadnienia merytorycznie odrębne od problematyki ustrojowej, a ich ewentualna modyfikacja
wymagałaby opracowania całego alternatywnego systemu zabezpieczenia społecznego (dotyczy to nie
tylko ubezpieczeń emerytalno-rentowych, ale również m.in. tzw. ubezpieczenia chorobowego i
wypadkowego) dla określonej kategorii ubezpieczonych – rolników.
Legislacyjną konsekwencją tego założenia jest częściowa derogacja jednej oraz korekta innej grupy
przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, przy generalnym
utrzymaniu jej w porządku prawnym, jako sektorowej ustawy ubezpieczeniowej (włączonej w tzw.
mechanizm ZUS-owski) stanowiącej lex specialis wobec ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).
Ustawa otrzymała tytuł: ustawa o likwidacji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, zmianie
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz niektórych innych ustaw i składa się z trzech części
wymaganych przez zasady techniki prawodawczej dla tego typu aktów normatywnych tj.:
a) Rozdziału 1 – Przepisy ogólne,
b) Rozdziału 2 – Zmiany w przepisach obowiązujących,
c) Rozdziału 3 – Przepisy dostosowujące, przejściowe i końcowe.
W rozdziale pierwszym („Przepisy ogólne”) przesądzono zniesienie KRUS obejmując: jej centralę,
terenowe oddziały regionalne, placówki terenowe i inne jednostki organizacyjne (art. 1). Kolejny
artykuł poświęcono przeniesieniu wszystkich zadań i kompetencji publicznoprawnych (z zakresu
ubezpieczeń społecznych) z KRUS i Prezesa KRUS na ZUS i Prezesa ZUS, aby zapewnić ciągłość
realizacji świadczeń, których bieżąca wypłata stanowi prawo nabyte w rozumieniu konstytucyjnym
(art. 2). Ponadto na Prezesa ZUS został nałożony generalny obowiązek należytego i niezwłocznego
dostosowania struktury organizacyjnej ZUS do zmian spowodowanych wejściem w życie
projektowanej ustawy (po likwidacji KRUS). Nadzór nad działaniami Prezesa ZUS będzie sprawował
minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego (w obowiązującym stanie prawnym
większość kompetencji przysługuje ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa), a w odniesieniu do
najpoważniejszych zaniedbań przy wdrażaniu ustawy – Prezes Rady Ministrów będzie mógł odwołać
Prezesa ZUS w przypadku stwierdzenia rażących zaniedbań obowiązków wynikających z ustawy (art.
3).
W rozdziale drugim („Zmiany w przepisach obowiązujących”) dokonano przeglądu obowiązujących
ustaw pod kątem występowania w nich pojęć i wyrażeń: „Kasa”, „Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego” i „Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, oraz mechanizmów prawnych,
w których podmioty te odgrywają różnorakie role. Wszystkie uprawnienia i obowiązki KRUS lub
Prezesa KRUS unormowane w ustawach szczegółowych (np. ustawie o rentach strukturalnych w
rolnictwie, ustawie o pomocy społecznej, ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawie o
finansach publicznych) zostały przekazane ZUS lub Prezesowi ZUS, a odpowiednie jednostki
redakcyjne tekstów zostały skorygowane redakcyjne i merytorycznie.
Ustaw, w których jako podmiot zostały wymienione KRUS lub Prezes KRUS, jest w sumie
kilkadziesiąt. Szczególne zabiegi legislacyjne zostały związane z podstawową w tym wypadku ustawą
z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, którą dotknie względnie „głęboka”
nowelizacja Przewiduje się m.in. derogację części jej przepisów poświęconych KRUS.
Ponadto przewiduje się dokonanie odpowiednich zmian w ustawach:
 z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 4),
 z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 5),
 z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (art. 6),
 z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (art. 7),
 z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych (art. 8),
 z dnia 22 października 2004 r. o jednostkach doradztwa rolniczego (art. 9),
 z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
(art. 10),
 z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (art. 11),
 z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art.
12),
 z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji
gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (art. 13),
 z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (art. 14),
 z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji kryminalnych
(art. 15),
 z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (art. 16),
 z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania
publiczne (art. 17),
 z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji
wojennych i okresu powojennego (art. 18),
 z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów
bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (art. 19),
 z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (art.
20),
 z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków
pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (art.
21),
 z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (art. 22),
 z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (art. 23),
 z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (art. 24),
 z dnia 27 sierpnia 2009 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (art. 25),
 z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (art. 26),
 z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie (art. 27),
 z dnia 16 września 2011 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków
powodzi (art. 28),
 z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej (art. 29),
 z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (art. 30),
 z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (art. 31),
 z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (art. 32),
 z dnia 23 stycznia 2008 r. o przenoszeniu praw emerytalnych urzędników Wspólnot
Europejskich (art. 33),
 z dnia 12 maja 2011 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i
organizacji rynku wina (art. 34),
 z dnia 2 marca 2001 r. o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów
tytoniowych (art. 35),
 z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych (art. 36)
- dostosowując ich zapisy do nowego systemu administracji ubezpieczeń społecznych proponowanego
w projekcie.
Ostatni, trzeci rozdział („Przepisy dostosowujące, przejściowe i końcowe”) ma na celu stworzenie
regulacji dla spraw w toku w momencie likwidacji KRUS, zagwarantowania płynnego przekazania
zadań ZUS oraz stworzenia proceduralnych zrębów reorganizacji instytucji ubezpieczeniowych. W
rozdziale tym rozstrzyga się m.in. następujące kwestie:
a) które przepisy są właściwe dla indywidualnych spraw z ubezpieczenia społecznego
rolników wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy (np. co do
ustalenia prawa do świadczenia) (art. 37 ust. 1);
b) ważności decyzji, postanowień oraz innych aktów i czynności podjętych w przeszłości
przez zlikwidowany KRUS (art. 37 ust. 2);
c) przejścia na ZUS mienia, w tym nieruchomości, będącego w używaniu przez KRUS na
różnych podstawach cywilnoprawnych i administracyjnoprawnych (art. 38 ust. 1 i 2);
d) wygaśnięcia z mocy prawa umów na podstawie których centrala, placówki terenowe i
inne jednostki organizacyjne KRUS nabyły prawo do używania nieruchomości, o ile
Prezes ZUS nie oświadczy drugiej stronie, że pozostaje umową związany (art. 38 ust. 3 i
4) ;
e) przejęcia przez ZUS baz danych i archiwów KRUS (art. 39);
f) przejścia pracowników KRUS do ZUS; w tym celu wykorzystano uniwersalny
mechanizm przewidziany w polskim systemie prawa na wypadek likwidacji pracodawcy,
który pozwala wygasić stosunki pracy z pracownikami, którzy nie będą mieścili się w
planach kadrowych nowego pracodawcy (ZUS) albo nie przyjmą nowych warunków
pracy lub płacy (por. art. 231 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, Dz. U. z
1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.); do mianowanych urzędników służby cywilnej
zostaną zastosowane przepisy ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz.
U. Nr 227, poz. 1505, z późn. zm.) (art. 40);
g) dalszego, czasowego obowiązywania rozporządzeń i aktów prawa wewnętrznego do
momentu dostosowania ich do zmian wprowadzonych ustawą (art. 42).
h) terminu wejścia w życie ustawy.
Projekt przewiduje, że nie później niż w terminie dwóch lat od dnia wejścia w życie ustawy Rada
Ministrów przedłoży Sejmowi informację o skutkach zniesienia KRUS.
Projekt przewiduje 3 miesięczny okres vacatio legis.
4. Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i finansowe
Projekt zakłada osiągnięcie oszczędności wynikających z połączenia struktur organizacyjnych dwóch
instytucji realizujących zadania związane z realizacją prawa do zabezpieczenia społecznego. Z istoty
swojej obie instytucje posiadają tożsame struktury organizacyjno - techniczne realizujące te zadania.
Połączenie ich spowoduje możliwość ograniczenia zatrudnienia w obu instytucjach (dublujące się
jednostki organizacyjne) oraz zmniejszenie zapotrzebowania na techniczne formy wsparcia obu
instytucji wynikające z likwidacji dublujących się jednostek organizacyjnych. Projekt zakłada, że
Prezes ZUS będzie uprawniony do skorzystania z możliwości przewidzianych w art. 231 kodeksu
pracy dla racjonalizacji zatrudnienia po połączeniu z KRUS, co skutkować będzie zmniejszeniem
wydatków na wynagrodzenia i obciążenia związane z wynagrodzeniami. Ponadto, w sferze
rzeczowej, połączenie obu instytucji oznaczać będzie racjonalizację wydatków w zakresie spraw
lokalowych (możliwość wypowiedzenia umów najmu, zbycia zbędnych budynków lub lokali,
wynajęcia ich na rzecz osób trzecich), rzeczowych (zbycie zbędnego sprzętu i wyposażenia,
zmniejszenie wydatków na jego utrzymanie i konserwację) oraz świadczenia takich samych usług na