Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych

powinny być te poziomy opłat interchange oraz udział opłaty interchange w całości opłat
pobieranych od akceptantów kart według obecnych danych. Z analiz NBP wynika, że udział
opłaty interchange w całości opłat pobieranych od akceptantów kart systematycznie rósł i
obecnie wynosi ok. 85% całości tych opłat. Z tych przyczyn maksymalny poziom opłat
pobieranych od akceptantów kart płatniczych ustalono z wykorzystaniem powyższych danych
na 0,82% wartości transakcji przy płatnościach kartami debetowymi i 0,99% wartości
transakcji przy płatnościach kartami kredytowymi i kartami obciążeniowymi, a także
wprowadzono maksymalny udział opłat interchange w całości tych opłat na poziomie 85%.
Oznacza to, że projekt wprowadza ograniczenie maksymalnego poziomu opłat pobieranych
od akceptantów kart płatniczych, jak i dodatkowo – dla systemów czterostronnych-
dodatkowe ograniczenie poziomu opłaty interchange do obecnego średniego poziomy tych
opłat w UE. Projekt nie określa sposobu ustalania wysokości tych opłat (zatem mogą one
zawierać także element kwotowy, a nie tylko uzależniony od wartości transkacji), jednak bez
względu na wysokość transakcji wysokości tej opłaty nie może przekraczać maksymalnego
procentowego udziału w wartości transakcji. Rozwiązanie to uniemożliwia pobieranie
wyższych procentowo opłat przy tak zwanych mikrotransakcjach. W efekcie znika przesłanka
ekonomiczna do odmawiania przez akceptantów przyjmowania płatności kartami płatniczymi
przy tak zwanych mikrotransakcjach. Przyjęte w projekcie rozwiązania pozwala nie
wprowadzać dodatkowych odrębnych rozwiązań dla mikrotransakcji.
Projekt uznaje postanowienia umów mniej korzystne dla akceptantów kart płatniczych za
nieważne i zastępuje je w takim przypadku maksymalnym poziomem opłat określonym w
projekcie. Konsekwencją ograniczenia maksymalnego poziomu opłat pobieranych od
akceptantów w tym opłat interchange, jest także ograniczenie poziomu tych ostatnich także w
relacjach z udziałem dostawców usług płatniczych, by zapobiec sytuacji, w której systemy
płatności przerzuciłyby na centra rozliczeniowe konsekwencje ograniczenia poziomu opłaty
interchange i innych opłat ponoszonych przez akceptantów kart płatniczych.
Jednocześnie naruszenie ograniczeń zawartych w projekcie stanowić będzie czyn nieuczciwej
konkurencji, by umożliwić reakcję Urzędowi Konkurencji i Konsumentów, a nie wyłącznie
Komisji Nadzoru Finansowego, w razie nieprawidłowości w tym zakresie.
Konsekwencją zaproponowanych w projekcie zmian w ustawie o usługach płatniczych, są
także zmiany w ustawie o elektronicznych instrumentach płatniczych. Mają one na celu
przede wszystkim przeniesienie, w zakresie w jakim ingerencja ustawodawcy jest w ogóle
możliwa, pozytywnych konsekwencji zmian także na posiadaczy kart płatniczych.
Konsekwencją procentowego ograniczenia poziomu opłat pobieranych od akceptantów kart
płatniczych jest zarówno wyraźnie zakazanie pobierania od posiadaczy kart płatniczych
dodatkowych opłat lub stosowanie wobec nich wyższej ceny, jak i zakaz wprowadzania
ograniczeń przez akceptanta kart płatniczych w akceptowaniu transakcji ze względu na
wielkość transakcji, jak i rodzaj stosowanej karty (debetowej, kredytowej czy obciążeniowej),
o ile należy ona do systemu akceptowanego przez akceptanta i nie zachodzą przesłanki z art.
9 ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych.
Projekt zakłada okres dostosowawczy od dnia wejścia w życie do dnia 1 stycznia 2013 dla
umów zawartych przed dniem jego wejścia w życie. Ze względu na przedłużające się prace
zmierzające do obniżenia opłat pobieranych od akceptantów kart płatniczych, projekt nie
przewiduje okresu vacatio legis i ma wchodzić w życie z dniem ogłoszenia, co skutkować
będzie tym, że umowy zawierane od dnia wejścia w życie projektu będą musiały być zgodne
z rozwiązaniami w nim zawartymi.
Terminologia. Ze względu na odmienną terminologię stosowaną w ustawie o usługach
płatniczych i w ustawie o elektronicznych instrumentach płatniczych projekt posługuje się
pojęciami adekwatnymi dla każdej z tych ustaw, zgodnie ze stosowanymi w nich definicjami.
Projekt posługuje się także niezdefiniowanymi w nich pojęciami takimi jak opłata
interchange, karta debetowa, karta kredytowa i karta obciążeniowa, gdyż ich znaczenie jest
powszechnie zrozumiałe w języku stosowanym przez podmioty, do których regulacja jest
adresowana i projektodawcy nie zamierzają im nadawać innego znaczenia, niż powszechnie
używane. Pojęcia te były użyte także w Programie redukcji opłat kartowych.
Niniejszy projekt zdaniem wnioskodawców nie powoduje kosztów dla budżetu Państwa, nie
nakłada ani na instytucje Państwa, ani na przedsiębiorców nowych obowiązków. Zarówno
KNF, jak i UOKiK mają już obecnie w swoich obowiązkach zadania, które będą realizowały
po wejściu w życie projektu (KNF -nadzór nad dostawcami usług płatniczych i ochrona
klientów nadzorowanych instytucji, UOKiK - ochrona konsumentów, w tym w zakresie
niedozwolonych praktyk rynkowych – ograniczających konkurencję lub zbiorowe interesy
konsumentów).
W ocenie wnioskodawców projekt jest niesprzeczny z regulacjami UE.
W ocenie wnioskodawców projekt wprowadza w zasadę swobody gospodarczej ingerencję w
minimalnym możliwym zakresie w interesie dobra publicznego, jakim jest rozwój systemów
rozliczeń bezgotówkowych oraz ochrona interesu stron uczestniczących w procesie zapłaty
kartą płatniczą, w tym konsumentów. Ze względu na zachowanie zasady równości wobec
prawa projektodawcy zaproponowali rozwiązania traktujące w ten sam sposób zarówno
systemy trójstronne jak i czterostronne i w ten sam sposób określające sytuację akceptantów
kart płatniczych w systemach trójstronnych, jak i czterostronnych.






Warszawa, 4 września 2012 roku

BAS-WAPEiM-1906/12

Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej
poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o usługach płatniczych
oraz ustawy o elektronicznych instrumentach płatniczych
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Stanisław Janczyk)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32)
sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy

1.1 Opiniowany projekt ustawy przewiduje dodanie art. 8a w ustawie
z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. Nr 199, poz. 1175, ze
zm.) oraz art. 8 w ustawie z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych
instrumentach płatniczych (Dz.U. Nr 169, poz. 1385, ze zm.).
Projektowane zmiany w ustawie o usługach płatniczych dotyczą umowy
określonej w art. 3 ust. 1 pkt 5 nowelizowanej ustawy, wprowadzając zasady
ustalania opłat pobieranych od przedsiębiorców przyjmujących zapłatę przy
użyciu karty płatniczej. Wysokość takich opłat nie mogłaby przekraczać 0,82%
wartości transakcji przy użyciu karty debetowej oraz 0,99% wartości transakcji
przy użyciu karty kredytowej albo obciążeniowej. Zgodnie z projektowanym
przepisem strony nie mogłyby ustalać w umowie dotyczącej przyjmowania
zapłaty przy użyciu karty płatniczej opłat innych niż wskazane w zdaniu
poprzednim. Ponadto, zgodnie z projektem, wysokość opłaty interchange
nie mogłaby stanowić więcej niż 85% opłat pobieranych od przedsiębiorców
przyjmujących zapłatę przy użyciu karty płatniczej. Projekt ustawy przewiduje,
iż naruszenie przepisów dotyczących zasad ustalania omawianych opłat
stanowiłoby niedozwoloną praktykę ograniczającą konkurencję w rozumieniu
przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.
Projekt ustanawia także zakaz pobierania przez akceptanta opłaty
od posiadacza karty płatniczej, który za jej pomocą dokonał płatności. Ponadto,
wyłącza możliwość żądania wyższej ceny, jeśli płatność dokonywana jest
za pomocą karty płatniczej, wobec płatności gotówkowej albo dokonywanej
za pośrednictwem przelewu. Zgodnie z projektowanym przepisem akceptant
karty nie mógłby uzależniać przyjmowania płatności kartą płatniczą od rodzaju
karty lub wartości transakcji.
W art. 3 nowelizującej ustawy przewidziano, iż postanowienia umów
zawartych przed dniem jej wejścia w życie utraciłyby moc z dniem 1 stycznia
2013 r., jeżeli byłyby sprzeczne z zasadami określonymi w art. 8a ustawy
o usługach płatniczych i nie zostałyby przed tym dniem dostosowane do
wskazanych zasad.
Proponowana ustawa ma wejść w życie z dniem ogłoszenia.

1.2 Analizując istotę projektu, należy mieć na uwadze iż problem opłat
interchange: (i) przynależy do specjalistycznej materii prawa kart płatniczych,
(ii) występuje na rynku polskim stosunkowo od niedawna, tj. od początku lat 90.
XX wieku, (iii) jest przedmiotem ożywionej dyskusji na całym świecie.
Problematyka ta wymaga zatem na wstępie dokładniejszego naświetlenia.
System kart płatniczych jest siecią powiązań organizacyjnych
i prawnych mającą na celu zapewnienie autoryzacji i rozliczeń transakcji
dokonywanych kartami płatniczymi. Systemy kart płatniczych prowadzone są
przez organizacje kart płatniczych. Systemy te dzielą się na czterostronne
i trójstronne. W skład systemu czterostronnego wchodzą: (i) bank - wydawca
karty płatniczej; (ii) bank rozliczający transakcje kartami płatniczymi;
(iii) posiadacz karty płatniczej oraz (iv) akceptant karty płatniczej. W systemie
trójstronnym role (i) oraz (ii) są skupione w jednym podmiocie (właścicielu
systemu). Do systemów czterostronnych należą Visa i MasterCard, zaś
do trójstronnych np. Diners Club i American Express. W konsekwencji, karty
płatnicze wyznaczają niejako dwa odrębne rynki; pierwszym rynkiem jest rynek
kart płatniczych, na którym spotykają się posiadacz karty z wydawcą; drugim
rynkiem jest rynek usług autoryzacyjno-rozliczeniowych, na którym spotykają
się agent rozliczeniowy z akceptantem.
Opłata interchange w praktyce organizacji kart płatniczych stanowi
prowizję wypłacaną przez agenta rozliczeniowego na rzecz wydawcy karty
płatniczej od każdej bezgotówkowej transakcji realizowanej przy jej użyciu.
Występuje ona w systemach czterostronnych. Podstawą prawną ustalania opłat
interchange są regulaminy organizacji płatniczych. Opłatę interchange należy
odróżnić od opłaty akceptanta (ang. merchant discount fee), czyli opłaty
ponoszonej przez akceptanta na rzecz agenta rozliczeniowego z tytułu usługi
autoryzacji transakcji. Zasadniczym elementem opłaty akceptanta jest opłata
interchange; w transakcjach terminalowych w Polsce według danych na 2010 r.
jej udział w opłacie akceptanta wynosił 84,9% i wykazywał tendencję
wzrostową. Pozostałymi elementami opłat akceptanta jest opłata na rzecz

1 por. R. Kaszubski, Ł. Obzejta, Karty płatnicze w Polsce, Warszawa 2012, str. 42
2 R. Kaszubski, Ł. Obzejta, op.cit., str. 375

2
organizacji płatniczych (ang. assessment fee) oraz marża agenta
rozliczeniowego.
Poza opłatą akceptanta akceptanci obciążani są przez agentów
rozliczeniowych opłatami za dzierżawę i obsługę serwisową terminali
płatniczych; ponoszą oni także koszty autoryzacyjnego połączenia
telekomunikacyjnego z serwerem agenta.


1.3 Krajowe stawki opłat interchange w Polsce – zarówno w ramach
systemu Visa, jak i MasterCard – należą do najwyższych w Unii Europejskiej.
Przykładowo, jeśli chodzi o stawki tych opłat w ujęciu procentowym
dla transakcji typu EMV Chip dla kart debetowych Visa wydawanych
dla klientów indywidualnych, według danych z września 2011 r., jest to poziom
najwyższy w Unii (1,60 %), podczas gdy unijna średnia wynosi 0,72 %
(najniższą wartość odnotowano w Finlandii – 0,19%; dla porównania: Węgry –
0,21%, Słowacja – 0,70%, Czechy – 1,00 %).
W dokumentach Narodowego Banku Polskiego wskazuje się iż trudno
znaleźć uzasadnienie dla tak wysokich stawek opłat interchange w Polsce.
Prognozuje się również negatywne konsekwencje braku obniżenia tych opłat.
Może on doprowadzić do silnej presji na ustawowe dopuszczenie opłaty
dodatkowej typu surcharge, pobieranej przez sprzedawców od klientów
dokonujących płatności kart , jako rekompensatę za wysokie opłaty ponoszone
na rzecz agentów rozliczeniowych. Można oczekiwać również dalszego spadku
tempa wzrostu sieci akceptacji. NBP deklaruje iż dołoży wszelkich starań, aby
nie dopuścić do zahamowania rozwoju obrotu bezgotówkowego w Polsce,
ale jeśli uzna, iż nader wysoka w Polsce opłata interchange zagraża dalszemu
rozwojowi rynku kart płatniczych, to nie będzie powstrzymywał inicjatyw
o charakterze regulacyjnym w tym zakresie.
Działania regulacyjne odnoszące się do wysokości opłaty interchange
miały miejsce wielu państwach świata. Wśród państw Unii Europejskiej
do najszerzej komentowanych działań należą regulacje hiszpańska i węgierska.
W przypadku Węgier, ograniczenie wysokości opłat akceptanta przez pewien
czas (od maja do grudnia 2010 r.) miało charakter ustawowy Należy jednak
dodać, iż obecnie nie występują w Unii Europejskiej regulacje ustawowe
w zakresie opłaty interchange, a problemy dotyczące wysokości tej opłaty

3 Analiza funkcjonowania opłaty interchange w transakcjach bezgotówkowych na rynku polskim – dokument
opracowany przez Departament Systemu Płatniczego Narodowego Banku Polskiego, Warszawa, styczeń 2012 r.,
dostępny na stronie internetowej http://www.nbp.gov.pl/home.aspx?f=/systemplatniczy/obrot_bezgotowkowy/
obrot_bezgotowkowy.html, str. 43, 45, 66; R. Kaszubski, Ł. Obzejta, op.cit., str. 110, 112, 114
4 Analiza funkcjonowania…, str. 52-60
5 Analiza funkcjonowania…, str. 62
6 Analiza funkcjonowania…, str. 100-101
7 Analiza funkcjonowania…, str. 83 i n.
8 sekcja 35(3) węgierskiej ustawy LXXXV z 2009 r. o prowizji w usługach płatniczych; zob. É. Keszy-Harmath,
G. Kóczán−Surd Kováts, B. Martinovic, K. Takács, The role of the interchange fee in card payment systems.
MNB Occasional Papers 96, styczeń 2012 r., str. 71-72; opracowanie dostępne na stronie internetowej
http://english.mnb.hu/Root/Dokumentumtar/ENMNB/Kiadvanyok/mnben_muhelytanulmanyok/ OP96_EN.pdf

3