Rządowy projekt ustawy o upoważnieniu Prezydenta RP do złożenia oświadczenia o uznaniu jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich na podstawie art. 35 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej

4
– z art. 234 TWE i art. 35 TUE wynika, że ETS nie wydaje na jego
podstawie opinii, lecz wiążące orzeczenie. Co prawda przepis nie
stanowi wprost o związaniu sądu krajowego orzeczeniem wstępnym,
lecz z ustalonej linii orzecznictwa ETS wypracowanej na gruncie
art. 234 TWE (poprzednio art. 177 TWE), konsekwencja taka wynika
w sposób jednoznaczny i niepodlegający dyskusji (zob. sprawę 29/68,
Milch-Fet-und Eierkontor p-ko Hauptzollamt Saarbrücken (1969) ECR
165; sprawę C-346/93, Kleinwort Benson Ltd p-ko City of Glasgow
District Council (1995) ECR I-615; sprawę 166/73 Rheinmühlen
Düsseldorf p-ko Einfuhr – und Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel
(1974) ECR 33).

Z przytoczonych wyżej przepisów wynika, że przepisy obowiązujące
w ramach postępowań karnego, cywilnego i sądowo-administracyjnego,
uzupełnione o treść art. 35 TUE, oraz złożonego na jego podstawie
oświadczenia będą stanowić dostateczną podstawę do efektywnego
korzystania przez polskie sądy z możliwości kierowania wniosków
o wydanie orzeczenia wstępnego do ETS.
3. Potrzeba uznania jurysdykcji ETS przez Rzeczpospolitą Polską
a) względy spójności systemowej
Począwszy od dnia 1 maja 2004 r., z mocy art. 234 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), polskie sądy mają już
prawo występować do ETS o wydanie orzeczenia wstępnego
w przedmiocie ważności i wykładni prawa wspólnotowego (I filar). Nie
ma uzasadnienia dla przyjęcia innego rozwiązania w odniesieniu do
instrumentów prawnych odnoszących się do współpracy policyjnej
i sądowej w sprawach karnych (III filar).
W wykonaniu zobowiązania wynikającego z art. 3 pkt 4 Aktu
dotyczącego warunków przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej
i dziewięciu innych państw do UE, Rzeczpospolita Polska ma już
obowiązek uznać jurysdykcję ETS w zakresie wykładni tych konwencji
trzeciofilarowych, które zostały przyjęte jeszcze przed amsterdamską
nowelizacją TUE i które formułują takie zobowiązanie w sposób


5
wyraźny. Przyjęcie odmiennego rozwiązania wobec pozostałych
instrumentów dotyczących współpracy policyjnej i sądowej w sprawach
karnych byłoby niekonsekwentne i wprowadziłoby nieuzasadnione
różnice w traktowaniu dokumentów prawnych tego samego rodzaju (np.
Konwencji w sprawie zwalczania korupcji funkcjonariuszy Wspólnot
Europejskich lub funkcjonariuszy państw członkowskich Unii
Europejskiej z dnia 26 maja 1997 r., sporządzonej na podstawie art. K.3
ust. 2 pkt c Traktatu o Unii Europejskiej i Decyzji Ramowej Rady
2003/568/WSiSW z dnia 22 lipca 2003 r. w sprawie zwalczania korupcji
w sektorze prywatnym).
b) względy praktyczne
Możliwość występowania do ETS w zakresie określonym w art. 35
ust. 1 TUE będzie stanowić dodatkową pomoc dla polskich sądów
w
rozstrzyganiu kwestii dotyczących trzeciego filaru oraz zapewni
niezbędną dla każdego systemu jednolitość stosowania tego prawa.
Nie złożenie przez Rzeczpospolitą Polską oświadczenia oznacza
pozbawienie sądów polskich tego przydatnego instrumentu, powodując
ryzyko powstania braku spójności interpretacji aktów prawnych UE oraz
problemów w toku ich wdrożenia do polskiego prawa krajowego.
Należy zauważyć, że orzeczenia wydane przez ETS wiążą co prawda
jedynie w danej sprawie, w rzeczywistości jednak mają istotny wpływ na
kształtowanie się linii orzeczniczej, biorąc pod uwagę, że system
jurysdykcji ETS opiera się w pewnym stopniu na zasadzie precedensu
(doktryna acte éclairé). Polskie sądy są zatem obecnie zobowiązane do
uwzględniania orzecznictwa ETS, nie mając jednocześnie możliwości
kierowania własnych pytań prejudycjalnych w zakresie III filaru.
c) ochrona praw jednostki
Wszelkie ryzyko dla spójności i jednolitości interpretacji prawa UE
wynikające z braku możliwości współpracy polskich sądów z ETS może
być w ramach Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE
szczególnie niekorzystne dla jednostki. Akty prawne wydawane w jego
ramach coraz głębiej ingerują w sferę praw podstawowych, co


6
uwypukla konieczność właściwych gwarancji realizacji prawa do
rzetelnego procesu.
d) aktualny kierunek integracji europejskiej
Zgodnie z postanowieniami Traktatu lizbońskiego, podpisanego przez
Polskę w dniu 13 grudnia 2007 r., zostanie zniesiona trójfilarowa
struktura UE. Konsekwencją tego będzie odejście od opcjonalnego
charakteru jurysdykcji ETS w ramach współpracy policyjnej i sądowej
w
sprawach karnych (przy czym zostanie pozostawiona istniejąca
również obecnie klauzula wyłączająca jurysdykcję ETS w zakresie
wykonywania przez państwa członkowskie obowiązków dotyczących
utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnę-
trznego).
Należy jednak wskazać, że równocześnie Traktat lizboński przewiduje
ustanowienie pięcioletniego okresu przejściowego w odniesieniu do
jurysdykcji ETS wobec aktów prawnych UE w dziedzinie współpracy
policyjnej i sądowej w sprawach karnych (art. 10 Protokołu w sprawie
postanowień przejściowych). Brak złożenia przez Rzeczpospolitą
Polską proponowanego przez niniejszą ustawę oświadczenia
powodowałby zatem wyłączenie przez pięcioletni okres możliwości
skierowania pytania do ETS w trybie prejudycjalnym, m.in. w odnie-
sieniu do dokumentów kluczowych dla właściwego funkcjonowania
Obszaru Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości UE, takich jak
decyzja ramowa o Europejskim Nakazie Aresztowania, decyzja ramowa
o pozycji ofiar w
postępowaniu karnym, czy ujęta w Konwencji
wykonawczej do Układu z Schengen zasada ne bis in idem. Utrzymanie
takiego stanu rzeczy byłoby sprzeczne z wyrażanymi oczekiwaniami
polskich sądów co do możliwości współpracy z Trybunałem1).

e) umożliwienie współpracy polskich sądów z ETS w pełnym zakresie
Celowe jest również, aby Rzeczpospolita Polska opowiedziała się za
opcją przyznającą wszystkim sądom możliwość występowania z wnios-
kiem do ETS (art. 35 ust. 3 pkt b TUE). Przyjęcie tej opcji pozwoli


7
uniknąć sytuacji, kiedy właściwa interpretacja przepisów mających
zastosowanie w sprawie będzie mogła być dokonana dopiero przez
sąd, od którego orzeczenia nie przysługuje odwołanie. Z punktu
widzenia ekonomiki procesowej nie byłoby zasadne pozbawienie
sądów pierwszej instancji możliwości oceny zasadności skierowania do
ETS wniosku o wydanie orzeczenia wstępnego. Sytuacja taka mogłaby
również tworzyć ryzyko dla ochrony sądowej jednostki, która nie-
jednokrotnie byłaby zmuszona do ponoszenia kosztów postępowania
jedynie po to, aby doprowadzić sprawę do instancji, w której sąd będzie
miał możliwość uzyskania pomocy ETS w rozstrzygnięciu pytania
prejudycjalnego.
Ponadto, zgodnie z art. 234 TWE, analogiczne uprawnienie w zakresie
prawa wspólnotowego przysługuje wszystkim sądom. Zróżnicowanie
podmiotowe prawa do występowania do ETS ze względu na rodzaj
instrumentu prawnego jest nieuzasadnione także z punktu widzenia
spójności systemowej.

4. Skutki uznania jurysdykcji ETS
Proponowana zmiana zakresu obowiązywania TUE była konsultowana
z Sądem Najwyższym, Trybunałem Konstytucyjnym i Naczelnym Sądem
Administracyjnym.
Uznanie jurysdykcji ETS przez złożenie oświadczenia na podstawie art. 35
ust. 2 pkt b TUE, który pozostawia w tym względzie swobodę decyzji
państwom członkowskim, dotyczy jurysdykcji w sprawach karnych
w ramach III filaru UE, tj. w obszarze, w którym współpraca państw
członkowskich jest oparta na tzw. metodzie międzyrządowej, ma więc
z natury rzeczy charakter decyzji politycznej.
Uznanie jurysdykcji ETS w trybie art. 35 ust. 3 pkt b TUE podda
Rzeczpospolitą Polską jurysdykcji ETS, ale nie nałoży na polskie sądy
obowiązku występowania o wydanie orzeczenia wstępnego w obszarze
III filaru. W efekcie, to od uznania sądu będzie zależeć, czy wystąpi


8
z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstępnego jeżeli uzna, że jest ono
niezbędne do wydania wyroku.
Można przewidywać, że ukształtowanie się właściwej praktyki wśród
polskich sędziów w zakresie korzystania z nowego instrumentu, jakim jest
występowanie do ETS o wydanie orzeczenia wstępnego, nie nastąpi
automatycznie i będzie wymagać czasu (podobnie jak to miało miejsce
w dotychczasowych państwach członkowskich). Już obecnie mogą oni
jednak korzystać z doświadczeń wynikających ze współpracy polskich
sądów z ETS w I filarze.
W dalszej perspektywie, możliwość skorzystania z instytucji orzeczenia
wstępnego ETS będzie stanowiła pomoc dla polskich sądów w roz-
strzyganiu kwestii dotyczących III filaru UE i będzie miała merytorycznie
pozytywny wpływ na prawidłowość i jednolitość stosowania instrumentów
prawnych UE.
Co prawda, korzystanie z tej instytucji w postępowaniu karnym mogło dotąd
negatywnie wpływać na szybkość postępowania (średni czas rozpatrywania
sprawy w trybie orzeczenia wstępnego wynosi obecnie średnio
19,8 miesiąca), jednakże – jak wynika ze statystyk ETS – długość
postępowania systematycznie się zmniejsza. Dalszemu skróceniu czasu
postępowania będą sprzyjać zmiany Statutu i Regulaminu ETS przyjęte
odpowiednio dnia 20 grudnia 2007 r. i dnia 15 stycznia 2008 r.
(opublikowane w Dz. Urz. UE L 24 z 29.01.2008), wprowadzające tzw. pilną
procedurę prejudycjalną w obszarze wolności, bezpieczeństwa i spra-
wiedliwości. Zapewni ona skrócenie długości postępowania w dziedzinie
szczególnie istotnej z punktu widzenia prawa do rozpoznania sprawy
w rozsądnym czasie.
Nie przewiduje się, aby projektowana zmiana zakresu obowiązywania TUE
pociągnęła za sobą innego rodzaju skutki społeczne czy polityczne.
Nie przewiduje się także, aby uznanie jurysdykcji ETS w omawianym
zakresie spowodowało jakiekolwiek skutki finansowe dla budżetu państwa.
Nie będzie też miało wpływu na rynek pracy, konkurencyjność gospodarki
i rozwój regionalny.