Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw

przypadku. Sąd musi jednak każdorazowo wziąć pod uwagę interes stron w takim
stopniu, aby z jednej strony zapewnić wykonalność obowiązku, z drugiej zaś, aby nie
obciążać dłużnika ponad potrzebę (art. 10501 § 4; por. art. 7301 § 3). Jeżeli dłużnik nie
wykona czynności w terminie wyznaczonym w postanowieniu, sąd na wniosek
wierzyciela, stosownie do treści uprzedniego postanowienia, określi postanowieniem
należną kwotę i nakaże dłużnikowi jej zapłatę na rzecz wierzyciela. W razie dalszej
zwłoki, wierzyciel będzie mógł wystąpić ponownie o nakazanie dłużnikowi zapłaty
kwoty przypadającej na jego rzecz za następny okres. Przewidziano ponadto, że w takiej
sytuacji sąd może – na wniosek wierzyciela – podwyższyć na przyszłość wysokość
należnej mu sumy. Dla przyspieszenia postępowania przewiduje się, że prawomocne
orzeczenie sądu nakazujące dłużnikowi zapłatę sumy pieniężnej na rzecz wierzyciela
stanowić będzie tytuł wykonawczy bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności
(art. 10501 § 2 zdanie 3). Jeżeli dłużnik wykona czynność po upływie terminu, wierzyciel
powinien złożyć wniosek o nakazanie dłużnikowi zapłaty sumy pieniężnej należnej
wierzycielowi za czas zwłoki w terminie miesiąca od dnia dokonania czynności. Autorzy
projektu wychodzą bowiem z założenia, że fakt spełnienia świadczenia po upływie
terminu nie zwalnia dłużnika z obowiązku zapłaty sum należnych wierzycielowi za czas
zwłoki, stosownie do treści postanowienia, w którym zagrożono zapłatą (art. 10501 § 3).
Na takich samych zasadach oparte jest rozwiązanie proponowane w art. 10511. W razie
naruszenia obowiązku zaniechania lub nieprzeszkadzania czynnościom wierzyciela, sąd,
w miejsce nałożenia grzywny, może nakazać dłużnikowi zapłatę na rzecz wierzyciela
określonej sumy pieniężnej i jednocześnie zagrozić jej nakazaniem za każde kolejne
naruszenie obowiązku. Formułując zagrożenie, sąd uwzględni treść obowiązku
i dyrektywę wynikającą z odpowiednio stosowanego art. 10501 § 4. Jeżeli dłużnik będzie
działał wbrew obowiązkowi pomimo dokonanego zagrożenia, sąd na wniosek
wierzyciela określi należną mu sumę pieniężną stosownie do orzeczonego zagrożenia
i zachowania dłużnika oraz nakaże dłużnikowi jej zapłatę wierzycielowi. Tak samo sąd
postąpi w razie dalszego wniosku wierzyciela. Sąd będzie mógł ponadto podwyższyć na
przyszłość wysokość sumy należnej wierzycielowi (art. 10501 § 2 zdanie 4

w zw. z art. 10511 § 3). Przepisy art. 1051 § 2 i 3 stosowane będą odpowiednio. Na
postanowienia sądu wydawane zgodnie z art. 10501 § 1 – 3 i art. 10511 § 1 – 2,
przysługiwać będzie zażalenie.


5

Celem zmian zawartych w projekcie jest z jednej strony uproszczenie struktury
postępowania procesowego, a z drugiej strony wprowadzenie mechanizmów, które
przyczynią się do usprawnienia i przyspieszenia tego postępowania w ogólności.
Wprawdzie jedną z przyczyn proponowanych zmian jest nowe podejście do kwestii
regulacji sposobu rozpoznawania i rozstrzygania spraw gospodarczych, jednak projekt
zmierza przede wszystkim do modyfikacji rozwiązań normatywnych o charakterze
podstawowym dla funkcjonowania postępowania cywilnego w ogólności,
ze szczególnym jednak uwzględnieniem postępowania procesowego prowadzonego na
zasadach ogólnych. Takie podejście uzasadnione jest tym, że rozpoznawanie spraw
cywilnych w postępowaniu cywilnym w ogólności, a nie tylko ich określonego rodzaju,
powinno być poddane takim regułom i rozwiązaniom, które umożliwią ich sprawne
załatwianie.

Ponadto projekt zawiera inne jeszcze zmiany, pozostające w części w związku
ze zmianami powyżej wskazanymi, a w części zmierzające do usunięcia usterek
dotychczasowych regulacji.

II. Likwidacja
postępowania w sprawach gospodarczych

1. Postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych wprowadzone zostało na mocy
ustawy z 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U.
Nr 33, poz. 175, z późn. zm.) w związku z likwidacją Państwowego Arbitrażu
Gospodarczego. Ustawodawca polski przyjął wówczas model rozpoznawania spraw
gospodarczych charakteryzujący się tym, że dla sporów tych ustanowione zostało
postępowanie procesowe odrębne, a do ich rozstrzygania powołane zostały sądy
gospodarcze funkcjonujące jako wydziały sądów powszechnych. O ile drugie z tych
rozwiązań miało tradycję w polskim systemie prawnym i odpowiadało standardom
występującym w państwach Europy Zachodniej, o tyle pierwsze nie miało swego
odpowiednika w historii polskiej legislacji i nie występowało w unormowaniach
zachodnioeuropejskich, natomiast pojawiło się w państwach postkomunistycznych,
powstałych na gruzach dawnego Związku Radzieckiego. Uzasadnieniem dla nowego
modelu rozpoznawania spraw gospodarczych była specyfika tych spraw, mająca
przemawiać nie tylko za koniecznością specjalizacji sądów, ale także za potrzebą

6

ustanowienia odmienności proceduralnych. W rzeczywistości ważnym czynnikiem,
który spowodował wyodrębnienie postępowania w sprawach gospodarczych, było to,
że ówczesne, tj. obowiązujące w 1989 r., regulacje Kodeksu postępowania cywilnego
były jeszcze obarczone elementami „socjalistycznego” procesu cywilnego, które
w żaden sposób nie dawały się pogodzić z założeniami rozpoznawania spraw między
przedsiębiorcami w nowych realiach społeczno-gospodarczych.

2. Należy przyjąć, że obecnie nie ma uzasadnionych podstaw do utrzymywania
odrębnego postępowania procesowego dla spraw gospodarczych. Sprawy takie nie
różnią się rodzajem występujących w nich żądań od „zwykłych” spraw cywilnych
w sposób, który uzasadniałby istnienie takiego odrębnego postępowania. Nie można
także podzielić zapatrywania, że sprawy gospodarcze powinny być poddane
odrębnym rygorom proceduralnym, gdyż występujący w nich przedsiębiorcy jako
profesjonaliści w zakresie działalności gospodarczej powinni wykazywać wyższą
staranność w prowadzeniu swych spraw, w tym także sądowych, wobec czego można
im stawiać w tym względzie wyższe wymagania. Profesjonalizmu w dziedzinie, którą
zajmuje się strona postępowania, w tym także w dziedzinie działalności
gospodarczej, nie należy transponować w sferę postępowania cywilnego, gdyż w tym
ostatnim wypadku chodzi jednak o profesjonalizm w zakresie wiedzy prawniczej i jej
praktycznego stosowania. Takie podejście jest uzasadnione tym, że rozpoznawanie
wszystkich spraw cywilnych, a nie tylko ich określonego rodzaju, powinno być
poddane takim samym regułom i rozwiązaniom, umożliwiającym ich sprawne
załatwianie. W projekcie z jednej strony – w celu uproszczenia struktury
postępowania procesowego – poddaje się sprawy między przedsiębiorcami regułom
ogólnym obowiązującym w procesie, ale z drugiej strony wprowadza się
mechanizmy, które przyczynią się do usprawnienia i przyspieszenia procesu
cywilnego. Projekt zawiera regulacje zapewniające koncentrację materiału
procesowego, oparte na zasadzie dyskrecjonalnej władzy sędziego (projektowane
art. 207 i art. 217 k.p.c.) Projektowane rozwiązanie jest dostatecznie rygorystyczne,
aby zapewnić sprawny tok postępowania także w sprawach pomiędzy
przedsiębiorcami. Nowa regulacja jest zarazem bardziej elastyczna niż system
prekluzji procesowej obowiązujący dotychczas w postępowaniu w sprawach
gospodarczych, a przez to pozwalać będzie sądowi na uwzględnienie okoliczności

7

konkretnej sprawy. Proponowane regulacje skłaniać będą strony do przytaczania
okoliczności faktycznych i powoływania dowodów i twierdzeń możliwie najszybciej.

3. Kierując się powyższymi motywami, przyjęto w projekcie rozwiązanie, które zakłada
likwidację postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych i poddanie tych
spraw tym samym regułom procesowym, które obowiązują w zwykłych sprawach
cywilnych. Rozwiązanie to nie tylko uwzględnia okoliczność, że nie ma
uzasadnionych podstaw dla utrzymywania odrębności procesowych przy załatwianiu
spraw gospodarczych, lecz przyczynia się również do uproszczenia struktury procesu
jako trybu postępowania rozpoznawczego. Należy pamiętać, że to postępowanie w
sprawach gospodarczych jest tym postępowaniem odrębnym, którego istnienie w
największym stopniu przyczyniało się do występowania zjawiska określanego jako
krzyżowanie się zakresów przedmiotowych postępowań odrębnych, powodującego
konieczność kumulatywnego stosowania w jednej sprawie przepisów regulujących te
postępowania i konieczność rozstrzygania, także w płaszczyźnie normatywnej,
występujących w związku z tym kolizji.

4. Projekt ma na celu uproszczenie struktury całego postępowania procesowego oraz
wprowadzenie rozwiązań, które przyczynią się do usprawnienia i przyspieszenia tego
postępowania. Rozpoznawanie spraw cywilnych w postępowaniu cywilnym
w ogólności, a nie tylko ich określonego rodzaju, powinno być poddane takim
regułom i rozwiązaniom, które umożliwią ich sprawne załatwianie. Podkreślić
należy, że stosowany aktualnie system prekluzji w postępowaniu odrębnym
w sprawach gospodarczych wiąże się z nakładaniem na strony postępowania
wyższych wymagań (rygorów procesowych), niż w zwykłych sprawach cywilnych,
którym to wymaganiom nie wszyscy przedsiębiorcy, zwłaszcza mali i średni, mogą
sprostać. Powoduje to, że – w porównaniu z procesem prowadzonym na zasadach
ogólnych – o wygraniu sprawy gospodarczej decydują częściej względy formalne,
a nie rzeczywista treść łączącego strony stosunku prawnego. Wskazać trzeba, że
zbytnie sformalizowanie procesu i nadmierny rygoryzm, powodujące ryzyko
zapadania rozstrzygnięć opartych na „prawdzie formalnej” – mogą być potencjalnym
źródłem tak niekorzystnych zjawisk, jak upadłość czy wzrost bezrobocia. Projekt
zawiera propozycję zastąpienia obecnego systemu prekluzji nowymi mechanizmami

8

koncentracji materiału procesowego (projektowane art. 207 § 5 k.p.c. i art. 217 § 2
k.p.c.). Co istotne – projektowane regulacje nie mają spowalniać postępowań
w sprawach gospodarczych. Nowa regulacja jest natomiast bardziej elastyczna niż
system prekluzji procesowej obowiązujący dotąd w postępowaniu w sprawach
gospodarczych, a przez to pozwalać będzie sądowi na uwzględnienie okoliczności
konkretnej sprawy. Celem nowej regulacji jest skłonienie stron do prezentacji
twierdzeń faktycznych i dowodów możliwe najszybciej, aby w ten sposób
doprowadzić do koncentracji materiału procesowego, co pozwoli na szybsze wydanie
wyroku.

5. Z likwidacją postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych wiąże się
uchylenie przepisów ogólnych regulujących to postępowanie (art. 4791 – 4792,
art. 4794, art. 4796 – 4796a, art. 4798, art. 4799 – 47914b, art. 47916 – 47919a, art. 47922)
i modyfikacja innych przepisów Kodeksu związanych ze sprawami gospodarczymi
(art. 17 pkt 4, art. 3982 § 1) oraz zmiana przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r.
– Prawo energetyczne, ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym
a także ustawy z 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne. W związku
z proponowanym uchyleniem przepisów ogólnych dotyczących odrębnego
postępowania w sprawach gospodarczych zaistniała potrzeba dodania do przepisów
regulujących postępowanie w sprawach z zakresu ochrony konkurencji
projektowanego przepisu art. 47929a k.p.c., który swoją treścią odpowiada
obowiązującemu obecnie art. 4796a k.p.c. Ten ostatni przepis został wprowadzony do
Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy o ochroni konkurencji i konsumentów oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 93, poz. 891) i miał na celu stworzenie podstawy dla organów
antymonopolowych do przedstawiania swojego stanowiska w postępowaniu
sądowym, w przypadku gdy przedmiotem tego postępowania są kwestie związane
z ochroną konkurencji. Materialne podstawy dla takiej współpracy sądów krajowych
z krajowymi organami antymonopolowymi znajdują się w art. 15 rozporządzenia
nr 1/2003/WE z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł
konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu (Dz. Urz. WE L 1 z 4.01.2003,
str. 1).


9