Rządowy projekt ustawy o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich, obrocie tymi wyrobami i organizacji rynku wina

Zał cznik nr 8
OZNACZANIE KWASOWO CI LOTNEJ
Kwasowość lotna jest sumą kwasów lotnych w stanie wolnym lub związanym,
wyra oną liczbą gramów kwasu octowego na litr. Zawartości kwasu węglowego i kwasu
siarkawego nie zalicza się do kwasowości lotnej fermentowanego napoju winiarskiego.
Metoda oznaczania kwasowości lotnej polega na zmiareczkowaniu
oddestylowanych kwasów lotnych mianowanym roztworem wodorotlenku sodu.

Z fermentowanego napoju winiarskiego usuwa się uprzednio ditlenek węgla, natomiast
kwasowość tworzoną przez wolny i związany ditlenek siarki odejmuje się od kwasowości
destylatu. Odejmuje się równie kwasowość powstałą z kwasu sorbowego, który mógł
być dodany do fermentowanego napoju winiarskiego.
1. Odczynniki
1) krystaliczny kwas winowy (C4H6O6);
2) 0,1-molowy roztwór wodorotlenku sodu (NaOH);
3) 1 % roztwór fenoloftaleiny w 96 % obj. alkoholu;
4) kwas chlorowodorowy (o gęstości r20 = 1,18 do 1,19 g/ml) rozcieńczony w stosunku
1:4 obj.;
5) 0,005-molowy roztwór jodu (I2);
6) krystaliczny jodek potasu (KI);
7) roztwór skrobi o stę eniu 5 g/l;
8) nasycony roztwór heptaoksotetraboranu sodu (Na2B4O7) • H2O, o stę eniu 55 g/l w
temperaturze 20 °C.
2. Aparatura i sprzęt
1) kolba pró niowa;
2) pompka wodna lub ła nia ultrad więkowa;
3) zestaw do destylacji z parą wodną, składający się z:
a) chłodnicy,
b) kolby z przewodem pary,
c) kolumny destylacyjnej,

40
d) wytwornicy pary wodnej niezawierającej ditlenku węgla.
3. Przygotowanie aparatury
W celu przygotowania zestawu do destylacji z parą wodną wykonuje się
następujące testy:
1) do kolby zestawu do destylacji z parą wodną wlewa się 20 ml przegotowanej wody i
przeprowadza się destylację. Zbiera się 250 ml destylatu i dodaje do niego 0,1 ml
roztworu wodorotlenku sodu i dwie krople roztworu fenoloftaleiny; barwa ró owa
powinna utrzymywać się przez co najmniej 10 sekund, co oznacza, e para wodna
nie zawiera ditlenku węgla;
2) do kolby zestawu do destylacji z parą wodną wlewa się 20 ml 0,1-molowego
roztworu kwasu octowego i przeprowadza się destylację. Zbiera się 250 ml
destylatu, który miareczkuje się roztworem wodorotlenku sodu, przy czym objętość
roztworu zu ytego do miareczkowania nie mo e być mniejsza ni 19,9 ml, co
oznacza, e co najmniej 99,5 % kwasu octowego zostało oddestylowane z parą
wodną;
3) do kolby zestawu do destylacji z parą wodną wlewa się 20 ml 1-molowego roztworu
kwasu mlekowego i przeprowadza się destylację. Zbiera się 250 ml destylatu i
miareczkuje roztworem wodorotlenku sodowego; objętość zu ytego do
miareczkowania roztworu wodorotlenku sodowego nie mo e być większa ni 1 ml,
co oznacza, e nie więcej ni 0,5 % kwasu mlekowego zostało oddestylowane.
4. Wykonanie oznaczania
Usuwanie ditlenku węgla
Do kolby pró niowej wlewa się około 50 ml fermentowanego napoju winiarskiego
i włącza pompkę wodną na jedną do dwóch minut, stale wstrząsając, lub stosuje się
ła nię ultrad więkową przez jedną do dwóch minut.
Destylacja z u yciem pary wodnej
20 ml fermentowanego napoju winiarskiego pozbawionego ditlenku węgla wlewa się
do kolby zestawu do destylacji z parą wodną, dodaje się około 0,5 g kwasu winowego

41
i przeprowadza destylację. Zbiera się co najmniej 250 ml destylatu.
Miareczkowanie
Destylat miareczkuje się roztworem wodorotlenku sodu wobec dwóch kropli
fenoloftaleiny jako wska nika. Miareczkowanie kończy się w chwili pojawienia się
ró owej barwy roztworu niezanikającej w ciągu 30 sekund.
Wprowadzenie poprawki na ditlenek siarki
Destylat bezpośrednio po zmiareczkowaniu zakwasza się czterema kroplami kwasu
chlorowodorowego. Następnie dodaje się 2 ml roztworu skrobi i kilka kryształów jodku
potasu. Roztwór miareczkuje się za pomocą roztworu jodu do niebieskiego zabarwienia.
Zu yta ilość jodu odpowiada zawartości wolnego ditlenku siarki w destylacie.
Następnie dodaje się nasycony roztwór heptaoksotetraboranu sodu do uzyskania
barwy ró owej i miareczkuje związany ditlenek siarki za pomocą roztworu jodu.
5. Obliczanie wyniku
1) kwasowość lotną (A), wyra aną w miligramorównowa nikach na litr z dokładnością
do jednego miejsca po przecinku, oblicza się według wzoru:
A = 5(n - 0,1n' - 0,05n"),
gdzie:
n - oznacza objętość zu ytego wodorotlenku sodu,
n' - oznacza objętość jodu zu ytego do miareczkowania wolnego ditlenku siarki;
n" - oznacza objętość jodu zu ytego do miareczkowania związanego ditlenku siarki;
2) kwasowość lotną (A'), wyra aną w g kwasu octowego na litr z dokładnością do
dwóch miejsc po przecinku, oblicza się według wzoru:
A' = 0,300 (n - 0,1 n' - 0,05n"),
gdzie:
n - oznacza objętość zu ytego wodorotlenku sodu,
n' - oznacza objętość jodu zu ytego do miareczkowania wolnego ditlenku siarki,

42
n" - oznacza objętość jodu zu ytego do miareczkowania związanego ditlenku
siarki.
Jeśli fermentowany napój winiarski zawiera kwas sorbowy, kwasowość pochodzącą
z kwasu sorbowego odejmuje się od oznaczonej kwasowości lotnej, przy zało eniu
e 100 mg kwasu sorbowego odpowiada kwasowości 0,89 milirównowa nika/l lub
0,053 g/l kwasu octowego oraz gdy jest znana zawartość kwasu sorbowego w
mg/ml.
6. Powtarzalność metody
Powtarzalność jest to wartość, poni ej której powinna, z określonym
prawdopodobieństwem, znajdować się wartość bezwzględna ró nicy między wynikami
dwóch pojedynczych oznaczeń, uzyskanych dla tej samej próbki, w tych samych
warunkach pomiarowych (przez tego samego analityka, w tym samym laboratorium, za
pomocą tej samej aparatury i w krótkim odstępie czasu).
W przypadku oznaczania kwasowości lotnej powtarzalność (r) wynosi:
1) r = 0,7 miligramorównowa nika na litr;
2) r = 0,04 g kwasu octowego na litr.
7. Odtwarzalność metody
Odtwarzalność jest to wartość, poni ej której powinna, z określonym
prawdopodobieństwem, znajdować się wartość bezwzględna ró nicy między wynikami
dwóch pojedynczych oznaczeń, uzyskanych dla tej samej próbki, w ró nych warunkach
pomiarowych (przez innego analityka, w innym laboratorium, za pomocą innej aparatury
i w innym czasie).
W przypadku oznaczania kwasowości lotnej odtwarzalność (R) wynosi:
1) R = 1,3 miligramorównowa nika na litr;
2) R = 0,08 g kwasu octowego na litr.
8. Oznaczanie kwasu salicylowego przechodz cego do destylatu otrzymywanego
przy oznaczaniu kwasowości lotnej
Po oznaczeniu kwasowości lotnej i wprowadzeniu poprawki na zawartość ditlenku
siarki, nale y stwierdzić obecność kwasu salicylowego, po zakwaszeniu, przez fioletowe
zabarwienie pojawiające się po dodaniu soli elaza (III).

43
Oznaczanie kwasu salicylowego przechodzącego do destylatu wraz z kwasami
lotnymi wykonuje się w drugim destylacie, przy czym u ywa się tej samej objętości
destylatu, jaką wykorzystano do oznaczania kwasowości lotnej. Kwas salicylowy
oznacza się kolorymetryczną metodą porównawczą. Oznaczoną zawartość kwasu
salicylowego odejmuje się od kwasowości lotnej oznaczonej w destylacie uzyskanym w
wyniku pierwszej destylacji.
Odczynniki:
1) kwas chlorowodorowy (HCl) (o gęstości r20 = 1,18 do 1,19 g/l);
2) 0,1-molowy roztwór tiosiarczanu sodu (Na2S2O3 • 5H2O);
3) 10 % (m/v) roztwór siarczanu elazo-amonowego (Fe2(SO4)3 • (NH4)2SO4 •
24H2O);
4) 0,01-molowy roztwór salicylanu sodowego;
5) roztwór salicylanu sodowego (NaC7H5O3) o stę eniu 1,60 g/l.
Wykonanie oznaczania:

1) natychmiast po oznaczeniu kwasowości lotnej i wprowadzeniu poprawki na
zawartość wolnego i związanego ditlenku siarki, do kolby sto kowej odmierza się 0,5
ml kwasu solnego, 3 ml roztworu tiosiarczanu sodu i 1 ml roztworu siarczanu elazo-
amonowego. Uzyskanie barwy fioletowej świadczy o obecności w próbce kwasu
salicylowego;
2) w przypadku stwierdzenia w próbce obecności kwasu salicylowego na kolbie
sto kowej, wykorzystanej przy wykrywaniu obecności kwasu salicylowego, zaznacza
się kreską objętość destylatu, następnie kolbę opró nia się i przepłukuje. Następnie
przeprowadza się destylację z parą wodną drugiej próbki fermentowanego napoju
winiarskiego o objętości 20 ml, zbierając destylat do kolby sto kowej. Następnie
dodaje się 0,3 ml czystego kwasu solnego i 1 ml roztworu siarczanu elazo-
amonowego. Zawartość kolby zabarwi się na fioletowo. Do kolby sto kowej,
identycznej jak ww. kolba z zaznaczoną kreską, nalewa się wody destylowanej
w ilości równej ilości destylatu, a następnie dodaje 0,3 ml czystego kwasu solnego i
1 ml roztworu siarczanu elazo-amonowego. Za pomocą biurety wprowadza się

44