Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw

członkowskie (Republika Czeska i Królestwo Niderlandów) przewidziały adaptację kar

w przepisach implementujących decyzję ramową do własnych porządków prawnych. Spotkało
się to z krytyką ze strony Komisji Europejskiej (por. sprawozdania z dnia 24 stycznia 2006 r.
(SEK (2006) 79) i z dnia 11 lipca 2007 r. (SEK (2007) 979). Komisja podniosła, że decyzja
ramowa w sprawie ENA nie przewiduje takich regulacji. Stanowisko Komisji nie zmienia
jednakże faktu, iż z przepisów decyzji ramowej nie da się wyprowadzić obowiązku takiego
ukształtowania procedury wykonywania kar izolacyjnych, która wykluczałaby możliwość
ograniczenia wymiaru kary orzeczonej w państwie skazania do maksymalnej wysokości
przewidzianej w państwie wykonania. Do takiego wniosku doszedł także Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu uchwały z dnia 3 marca 2009 r., sygn. akt I KZP 30/08, w sprawie Jakuba T.
W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził m.in.: „Okazuje się, że przyjmując takie
brzmienie tego przepisu, ustawodawca polski ukształtował reguły orzekania w przedmiocie
wykonania kar orzeczonych przez sądy innych państw członkowskich Unii Europejskiej
w sytuacjach określonych w art. 604s § 3 i art. 604t § 2 k.p.k. w sposób niewymagany treścią
zobowiązań prawnomiędzynarodowych. (…) W szczególności, w świetle uregulowań decyzji
ramowej z dnia 27 listopada 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków
skazujących na karę pozbawienia wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności
– w celu wykonania tych wyroków w Unii Europejskiej (2008/909/WSiSW, Dz. Urz. UE Seria L
z 05.12.2008, Nr 327, s. 27) nie ulega wątpliwości, że podobnie jak obecnie, tak i po nadejściu
terminu, w którym decyzja ta powinna być implementowana do krajowych porządków prawnych
(5 grudnia 2011 r.), dopuszczalne będzie w ramach procedury orzekania o wykonaniu kar
izolacyjnych orzeczonych przez sąd innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, także
w sytuacjach procesowych występujących w związku z niewykonaniem europejskiego nakazu
aresztowania i w związku z powrotnym przekazaniem skazanego w celu wykonania orzeczonej
kary, ograniczenie tej kary do maksymalnego zagrożenia karnego przewidzianego w państwie
wykonania, jeżeli orzeczona kara przekracza ten wymiar. Jak się wydaje, powinno to skłonić
polskiego ustawodawcę do rozważenia, czy wskazane w uzasadnieniu niniejszej uchwały
względy sprawiedliwościowe nie powinny zostać uwzględnione w ustawodawstwie polskim.
Innymi słowy rozważenia wymaga, czy ustawodawca polski powinien utrzymać w prawie
krajowym rozwiązania, które wprawdzie zgodne są z abstrakcyjnie pojmowaną zasadą
wzajemnego uznawania, niemniej wydają się wątpliwe zarówno z punktu widzenia potrzeby

11
zapewnienia harmonijnego rozwoju prawa karnego w Unii Europejskiej, a przede wszystkim
z punktu widzenia potrzeby zapewnienia sprawiedliwego traktowania sprawców przestępstw
niezależnie od tego, gdzie zostali schwytani i w jakim trybie przekazano ich celem wykonania
orzeczonej kary do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.”.
Analiza zgodności projektowanej zmiany z prawem europejskim, w tym z obowiązkiem
prowspólnotowej czy prounijnej wykładni przepisów prawa krajowego, nie może pozostawać
w oderwaniu od czasu i okoliczności dokonywania takiej wykładni. Wykładnia prowspólnotowa
dokonana w roku 2004, kiedy do prawa polskiego wdrożono ENA, różni się bowiem od wykładni
z roku 2009. Różnica wynika z faktu przyjęcia po roku 2004 wielu decyzji ramowych z zakresu
wzajemnego uznawania orzeczeń, które stanowią naturalny kontekst interpretacji prowspólno-
towej. Prawo europejskie musi być bowiem postrzegane jako całość i analizowane także pod
kątem wzajemnych interakcji jego elementów.
O zgodności projektowanych zmian z prawem europejskim świadczy fakt, że możliwość
adaptacji kary została wprost przewidziana w kolejnych instrumentach z zakresu współpracy
sądowej w sprawach karnych w ramach Unii Europejskiej przyjętych po roku 2004. Przede
wszystkim chodzi tu o decyzję ramową Rady 2008/909/WSiSW z dnia 27 listopada 2008 r.
o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków skazujących na karę pozbawienia
wolności lub inny środek polegający na pozbawieniu wolności – w celu wykonania tych
wyroków w Unii Europejskiej13) wspomnianą w cytowanej wyżej uchwale Sądu Najwyższego
sygn. akt I KZP 30/08. Decyzja ta nie została jeszcze wdrożona do prawa polskiego. Termin jej
implementacji upływa w dniu 5 grudnia 2011 r. W art. 8 ust. 2 tej decyzji ramowej przewiduje
się, że jeżeli kara ze względu na czas jej trwania jest niezgodna z prawem państwa
wykonującego, właściwy organ tego państwa może podjąć decyzję o dostosowaniu kary jedynie
w wypadku, gdy kara ta przekracza maksymalny wymiar kary przewidziany za podobne
przestępstwa w prawie krajowym tego państwa. Tak dostosowana kara nie może być łagodniejsza
niż maksymalny wymiar kary przewidziany za podobne przestępstwa w prawie państwa
wykonującego. Wdrożenie tej decyzji ramowej, przy pozostawieniu w obecnym brzmieniu art.
607s § 4 zdanie drugie k.p.k. doprowadziłoby do pogłębienia się niespójności systemowej
i logicznej polskiej procedury karnej, o której była mowa uprzednio. Oba te instrumenty dotyczą
bowiem osób skazanych na karę pozbawienia wolności przez zagraniczne sądy, a zatem osób
w podobnej sytuacji procesowej, wobec których – w zależności od formalnej podstawy

12
przekazania orzeczenia – stosowano by całkowicie różne standardy. Zdaniem projektodawcy,
byłaby to sytuacja niedopuszczalna.
Powrót regulacji europejskich do stosowania procedury ograniczonej adaptacji w decyzji
ramowej 2008/909/WSiSW nie jest dziełem przypadku, lecz wydaje się przejawem
poważniejszego zjawiska, polegającego na ograniczaniu automatyzmu wzajemnego uznawania
orzeczeń pomiędzy państwami członkowskimi. wiadczy o tym treść kolejnego instrumentu
dotyczącego tej problematyki, a mianowicie decyzji ramowej Rady 2008/947/WSiSW z dnia 27
listopada 2008 r. o stosowaniu zasady wzajemnego uznawania do wyroków i decyzji w sprawie
zawieszenia lub warunkowego zwolnienia w celu nadzorowania przestrzegania warunków
zawieszenia i obowiązków wynikających z kar alternatywnych14). W art. 9 tej decyzji ramowej
przewiduje się dostosowanie kary uznawanej przez państwo wykonania do systemu prawnego
tego państwa. W szczególności przepis ten stanowi, że okres trwania obowiązku nałożonego na
sprawcę w związku z poddaniem go próbie, długość kary alternatywnej lub okresu próby mogą
zostać skrócone do co najmniej maksymalnego wymiaru odpowiednich okresów i długości
przewidzianych w prawie krajowym państwa wykonania.
Rozwiązania umożliwiające dostosowanie uznawanego orzeczenia do wymogów prawa
krajowego przewidują nie tylko wspomniane wyżej decyzje ramowe z zakresu wzajemnego
uznawania kar polegających na pozbawieniu lub ograniczeniu wolności skazanego. Możliwość
taka została przewidziana także w decyzjach ramowych z zakresu wzajemnego uznawania
orzeczeń o charakterze majątkowym, pomimo mniejszej dolegliwości środków wykonywanych
wobec osoby skazanej, a tym samym mniejszych potrzeb gwarancyjnych. Mowa tutaj o decyzji
ramowej Rady 2005/214/WSiSW z dnia 24 lutego 2005 r. w sprawie stosowania zasady
wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym15). Art. 8 tej decyzji ramowej
przewiduje możliwość obniżenia kwoty egzekwowanej kary o charakterze pieniężnym do
wysokości maksymalnej kary za te same czyny przewidzianej w prawie krajowym państwa
wykonującego.
Podobne rozwiązanie zostało zastosowane w decyzji ramowej Rady 2006/783/WSiSW
z dnia 6 października 2006 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów
konfiskaty16). W art. 8 ust. 3 tego instrumentu przewidziano możliwość ograniczenia wykonania
orzeczenia przepadku rozszerzonego, a zatem opierającego się o domniemanie przestępczego
pochodzenia określonych przedmiotów majątkowych należących do sprawcy (por. np. art. 45 § 2

13
k.k.). Domniemania takie mogą opierać się na różnych przesłankach w różnych państwach
członkowskich. Wspomniany przepis gwarantuje wykonanie orzeczenia przepadku rozszerzo-
nego tylko w takim zakresie, w jakim jest ono zgodne z systemem prawnym państwa wykonania.
Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że praktyka prawodawcy europejskiego trwale
ewoluowała w stosunku do założeń przyjętych w konkluzjach Rady z Tampere i w programie
haskim. Instrumenty z zakresu współpracy sądowej w sprawach karnych przyjęte po decyzji
ramowej w sprawie ENA były uzupełniane o instytucje, wywodzące się z klasycznych,
sprawdzonych norm obrotu międzynarodowego, w tym z procedury exequatur. Brak takiej
procedury w decyzji ramowej w sprawie ENA musi być analizowany na tle tej konstatacji.
Analiza taka prowadzi zaś do wniosku, że prawo stanowione w UE szeroko obecnie stosuje
wywodzącą się z exequatur procedurę ograniczonej adaptacji, w różnych jej postaciach. Przy
braku wyrażonego expressis verbis zakazu jej stosowania w sprawach dotyczących ENA, należy
stwierdzić, że projekt jest w pełni zgodny z prawem europejskim.
Zdaniem projektodawcy fakt ten dodatkowo uzasadnia potrzebę zmiany przepisów
implementujących decyzję ramową w sprawie ENA do prawa polskiego w sposób wyżej opisany.
Podstawowym celem projektu pozostaje jednak potrzeba zapewnienia sprawiedliwego
traktowania sprawców przestępstw niezależnie od tego, gdzie zostali schwytani i w jakim trybie
przekazano ich w celu wykonania orzeczonej kary do innego państwa członkowskiego Unii
Europejskiej.
Należy ponadto rozważyć wzajemny stosunek przepisów objętych niniejszym projektem,
a mianowicie instytucji adaptacji kary w ramach procedury uznawania i wykonywania ENA oraz
reguły przewidzianej w projektowanym art. 114a pkt 4 k.k. Dostosowanie kary w żadnym
wypadku nie może być uznane za zmianę orzeczenia skazującego wydanego w innym państwie
członkowskim Unii Europejskiej w rozumieniu powołanego przepisu. Art. 114a k.k. dotyczy
bowiem uwzględnienia w postępowaniu karnym wyroku skazującego, wydanego i wykony-
wanego w innym państwie członkowskim, podczas gdy art. 607s k.p.k. dotyczy kwestii
odmiennej, mianowicie uznania i wykonania takiego wyroku przez sąd polski. Uwzględnienie
wyroku obcego następuje w trakcie postępowania karnego dotyczącego innego czynu niż objęty
wyrokiem. Tymczasem uznanie, dostosowanie i wykonanie wyroku w ramach procedury ENA
dotyczy zawsze tego samego czynu, za który nastąpiło skazanie przez sąd obcy. Co więcej,
adaptacja kary, a zatem jej obniżenie do pułapu przewidzianego przez prawo krajowe, nie

14
zmienia obcego orzeczenia, a jedynie – ponieważ wyrok ma być wykonywany na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej – dostosowuje zakres jego wykonania do polskiego prawa. Są to zatem
instytucje całkowicie odrębne, co uzasadnia zastosowanie w ich ramach odrębnych
mechanizmów: w wypadku art. 114a k.k., zakazu zmiany orzeczenia uwzględnianego, zaś
w wypadku art. 607s k.p.k., ograniczonego dostosowania do prawa polskiego orzeczenia
podlegającego uznaniu i wykonaniu w Polsce. Z uwagi na różnice pomiędzy omawianymi
instytucjami nie może to zostać uznane za wewnętrzną sprzeczność polskiego systemu prawnego.
Projektowany przepis przewiduje obligatoryjne dostosowanie wymiaru orzeczonej kary
do prawa polskiego. Przyjęcie rozwiązania o charakterze fakultatywnym mogłoby bowiem stać
w sprzeczności ze standardem równości wobec prawa, wyrażonym w art. 32 ust. 1 Konstytucji
RP, jak również zasadą nulla poena sine lege, przewidzianą w art. 42 ust. 1 Konstytucji.
Dyskrecjonalna władza sądu nie powinna bowiem dotyczyć możliwości wykonania kary w
wysokości nieznanej ustawie polskiej, jeżeli procedura przewiduje możliwość adaptacji tej kary
do prawa polskiego.
Rozwiązanie takie nie jest sprzeczne z modelem przyjętym w decyzji ramowej Rady
2008/909/WSiSW, która przewiduje fakultatywne dostosowanie kary. Transpozycja decyzji
ramowej zakłada bowiem pewien zakres swobody państwa członkowskiego, które może
zadecydować o skorzystaniu z przyznanego mu uprawnienia na poziomie legislacyjnym lub
o scedowaniu decyzji w tym przedmiocie na poziom orzeczniczy. Wzgląd na wyżej wspomniane
standardy konstytucyjne przemawia za zastosowaniem tego pierwszego rozwiązania.

Art. 4 przedmiotowej ustawy
Przepisy implementujące decyzję ramową w sprawie ENA zostały wprowadzone
w Polsce z dniem 1 maja 2004 r. Od tej chwili polskie sądy rozpoznały kilkaset ENA, w tym w
części wydanych w celu wykonania kary pozbawienia wolności. Nie jest znana liczba spraw,
w których uznano i przyjęto do wykonania w Polsce karę pozbawienia wolności w wymiarze
przekraczającym pułap zagrożenia ustawowego przewidzianego za taki sam czyn w prawie
polskim. Niemniej jednak, mając na względzie chociażby ENA, do którego odnosiła się
wspomniana uchwała Sądu Najwyższego, istnienie pewnej ilości takich spraw nie ulega
wątpliwości.

15