Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny

Projektowana treść art. 2851 K.c. ma przesądzić, że służebność gruntową może – na prawie
użytkowania wieczystego – ustanowić użytkownik wieczysty. Służebność taka może być
także ustanowiona na jego rzecz. Obciąża ona prawo użytkowania wieczystego.
11. Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U.
Nr 116, poz. 731), która weszła w życie z dniem 3 sierpnia 2008 r., wprowadziła do polskiego
sytemu prawnego trzeci – obok służebności gruntowych i służebności osobistych – rodzaj
służebności, tj. służebność przesyłu (art. 3051 – 3054 K.c.). Na to, że jest to trzeci rodzaj
służebności wskazuje nie tylko brzmienie art. 3054 K.c. (zgodnie z którym do służebności
przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych), ale także układ
przestrzenny ustawy – dział III Księgi drugiej K.c., który został podzielony na trzy rozdziały:
rozdział I. Służebności gruntowe; rozdział II. Służebności osobiste; rozdział III. Służebność
przesyłu. Nie ulega zatem wątpliwości, że służebność przesyłu nie jest ani służebnością
gruntową, ani służebnością osobistą, lecz stanowi odrębny od nich rodzaj służebności.
Praktyka sygnalizuje potrzebę uzupełnienia przepisów dotyczących służebności
przesyłu. W szczególności wskazuje się na następujące kwestie:
– określenie celu ustanowienia służebności przesyłu,
– sprecyzowanie kryteriów, jakie sąd winien mieć na uwadze przy ustanawianiu
służebności przesyłu,
– określenie kryteriów ustalenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie
służebności przesyłu,
– rozstrzygnięcie zagadnienia zaliczalności dotychczasowego posiadania
służebności do okresu wymaganego przy nabyciu służebności przesyłu w drodze
zasiedzenia.
Postulaty te należy uznać za uzasadnione. W celu ich zrealizowania proponuje się
wprowadzić następujące uregulowania:
– w art. 285 § 2 K.c. ustawodawca – regulując służebność gruntową – wyraźnie
wskazał, że jedynym celem ustanowienia tej służebności jest zwiększenie użyteczności
nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części. Takie określenie celu służebności
przesyłu nie jest możliwe, gdyż nie występuje tu nieruchomość władnąca. Służebność
przesyłu ustanawia się na rzecz przedsiębiorcy (art. 3051 K.c.). Uzasadnione jest więc

10
przyjęcie, że jedynym celem ustanowienia służebności przesyłu jest zwiększenie użyteczności
przedsiębiorstwa lub jego części (art. 3051 § 2 K.c.),
– ustawodawca
regulując sądowe ustanowienie służebności drogi koniecznej wskazał
kryteria, jakie muszą być uwzględniane przy wytyczaniu drogi koniecznej (art. 145 § 2 K.c.).
Wskazanym jest, aby podobne kryteria uregulować w odniesieniu do przymusowego
ustanawiania służebności przesyłu. Taką propozycję zawiera art. 3052 § 3 K.c. Wskazano
w nim, że ustanowienie służebności przesyłu nastąpi z uwzględnieniem interesu społeczno –
gospodarczego i uzasadnionego interesu właściciela nieruchomości, tak aby stanowiła jak
najmniejsze obciążenie gruntów, na których urządzenia są lub mają być posadowione. Należy
wskazać, że ustanowienie służebności przesyłu może dotyczyć zarówno takich stanów
faktycznych, gdy urządzenia przesyłowe już istnieją, jak również, gdy przedsiębiorca
urządzenia te zamierza dopiero wybudować w przyszłości,
– przedsiębiorcy przesyłowi zgłaszają postulat, aby kodeksowa regulacja służebności
przesyłu zawierała jednolite zasady obliczania wynagrodzenia za ustanowienie tej
służebności. Pełne uwzględnienie tego postulatu nie jest możliwe. Z jednej strony przy
umownym ustanowieniu służebności przesyłu określenie wysokości wynagrodzenia musi być
pozostawione woli stron, z drugiej – Kodeks cywilny w kilku przepisach operuje określeniem
„wynagrodzenia” lub „stosownego wynagrodzenia”, nie wskazuje jednak kryteriów jego
obliczania (por. np. art. 145 § 1, 224, 151, 231 K.c. i inne). Uzasadnionym wydaje się
natomiast wskazanie takich kryteriów sądowi, który ustanawia służebność przesyłu. Taką
propozycję zawiera art. 3052 § 4 K.c. Odwołanie się do cen występujących w obrocie stanowi
także podstawowe kryterium (wykształtowane w praktyce orzeczniczej) ustalania
wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej. Natomiast kryteria szczególne, takie jak
zwiększenie wartości nieruchomości władnącej, obniżenie wartości nieruchomości służebnej,
straty poniesione przez właściciela nieruchomości obciążonej wchodzą w rachubę dopiero
jako kryteria pomocnicze,
– w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r. III CZP 89/08
(dotychczas niepublikowanej) wyjaśniono, że „przed ustawowym uregulowaniem służebności
przesyłu (art. 3051 – 3054) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności
odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa”. To stanowisko daje
podstawę do przyjęcia, że okres posiadania służebności, o treści odpowiadającej służebności
przesyłu (art. 352 K.c.), jaki upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 r., zalicza się do okresu
prowadzącego do nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie.

11
12. Zagadnienia prawne związane z koniecznością korzystania przez przedsiębiorców
przesyłowych z urządzeń służących do doprowadzenia i odprowadzenia wody, pary gazów,
energii elektrycznej itp. są bardzo złożone, a jednocześnie mają charakter quasi – publiczny,
z drugiej zaś strony urządzenia te z reguły znajdują się na nieruchomościach, które nie są
własnością przedsiębiorców przesyłowych.
W poprzednich warunkach ustrojowych nie przywiązywano wagi do tego, że
przedsiębiorcy przesyłowi korzystają z cudzych nieruchomości. W konsekwencji
przedsiębiorcy przesyłowi w znikomym zakresie dysponują tytułem prawnym do korzystania
z nieruchomości stanowiących własność innych podmiotów. Na tym tle powstaje obecnie
wiele sporów, które coraz liczniej trafiają do sądów. Dotyczy to również statusu prawnego
samych urządzeń, których koszty budowy niejednokrotnie ponieśli sami odbiorcy dóbr czy
usług. Z tego względu ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), która obowiązuje od
3 sierpnia 2008 r. wprowadzono rozwiązania prawne, które w sposób racjonalny i zgodny
z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej godzą interesy przedsiębiorców przesyłowych
i właścicieli nieruchomości oraz osób, które poniosły koszty budowy urządzeń. Rozwiązania
zawarte w tej ustawie, jako ustawie nowelizującej Kodeks cywilny, z natury swej miały
charakter regulacji ogólnych. Doświadczenia związane ze stosowaniem tych przepisów
wskazują jednak, że na tle bardzo złożonych stanów faktycznych i prawnych niezbędne jest
sięgnięcie do regulacji bardziej szczegółowych, które będą stanowić podstawę normatywną
do rozstrzygnięcia pojawiających się wątpliwości i rozbieżnych interpretacji. Doniosłość
społeczna i gospodarcza tych zagadnień uzasadnia więc potrzebę nowelizacji przepisów,
mimo że okres ich obowiązywania nie jest zbyt długi. Przedkładany projekt nie zmienia
podstawowych założeń ustawy z dnia 30 maja 2008 r., lecz uszczegóławia obowiązujące
rozwiązania tak, aby ich stosowanie nie nastręczało w praktyce trudności.
Materia objęta przedmiotowym projektem nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.
Projektowana regulacja nie podlega notyfikacji zgodnie z trybem przewidzianym
w przepisach dotyczących sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm
i aktów prawnych.
Zgodnie z wymogami ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej
w procesie stanowienia prawa (Dz. U. Nr 169, poz. 1414, z późn. zm.) projekt ustawy został
zamieszczony na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Zainteresowanie

12
pracami nad projektem zgłosiły dwa podmioty: Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału
Energii Elektrycznej w Poznaniu – w dniu 5 lutego 2010 r. oraz Operator Gazociągów
Przesyłowych GAZ–SYSTEM S.A. w Warszawie – w dniu 17 marca 2010 r.

13
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Cel wprowadzenia ustawy
Projektowana nowelizacja nie zmienia podstawowych założeń ustawy z dnia 30 maja
2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116,
poz. 731), lecz uszczegóławia obowiązujące rozwiązania.
Celem projektowanej nowelizacji jest wprowadzenie regulacji, które będą stanowić
podstawę normatywną rozstrzygania zagadnień prawnych, powstających na tle złożonych
stanów faktycznych, związanych z koniecznością korzystania przez przedsiębiorców
przesyłowych z urządzeń przesyłowych, służących do doprowadzenia i odprowadzenia wody,
pary gazów, energii elektrycznej, urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej, urządzeń
przeznaczonych do prowadzenia ruchu kolejowego, urządzenia tras tramwajowych, transportu
linowego, linii trolejbusowych oraz innych urządzeń podobnych – w celu usunięcia
występujących w praktyce wątpliwości interpretacyjnych.

2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa
Projekt dotyczy przedsiębiorców wykonujących działalność związaną
z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych, właścicieli nieruchomości, na których urządzenia
takie są posadowione oraz osób, które poniosły koszty budowy urządzeń przesyłowych.

3. Konsultacje
W ramach konsultacji społecznych projekt ustawy został przedłożony do
zaopiniowania Sądowi Najwyższemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Naczelnej Radzie
Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej Radzie Notarialnej oraz
Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „Iustitia”.
Projekt został również przedstawiony następującym organizacjom przedsiębiorców:
Izbie Gospodarczej „Wodociągi Polskie”, Izbie Gospodarczej „Ciepłownictwo Polskie”, Izbie
Gospodarczej Energetyki i Ochrony rodowiska, Izbie Gospodarczej Gazownictwa, Polskiej
Izbie Paliw Płynnych, Izbie Gospodarczej Transportu Lądowego, Polskiej Izbie Informatyki
i Telekomunikacji, Izbie Gospodarczej Komunikacji Miejskiej, Polskiej Izbie Komunikacji

14