Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny

holowane w górę za pomocą lin, które przy przemieszczaniu w dół mogą poruszać się
samodzielnie po własnym torze; koleje napowietrzne, w których kabiny na całej trasie lub na
części trasy są przemieszczane za pomocą jednej lub więcej lin nośnych, w tym również
koleje gondolowe i koleje krzesełkowe; wyciągi, w których użytkownicy są przemieszczani
za pomocą liny lub innego nośnika. W rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki
Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 151, poz. 987) wydanym na
podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane, w § 3 pkt 4 definicją kolei
niekonwencjonalnych objęto te wszystkie koleje, w których ruch pojazdu kolejowego jest
niekonwencjonalny, a w szczególności koleje: linowe, linowo-terenowe, magnetyczne.
Rozdział 2 tego rozporządzenia poświęcony został kolejom linowym. Zgodnie z § 133 kolej
linowa stanowi zespół powiązanych technicznie i technologicznie obiektów budowlanych
i urządzeń służących do przewozu osób w pojazdach przemieszczających się po torze
linowym przebiegającym ponad terenem. Koleje linowe dzielą się na: wahadłowe i okrężne,
tj. gondolowe (kabinowe) i krzesełkowe; linowo – terenowe. Przepis § 136
ww. rozporządzenia stanowi, że kolej szynowa, w której ruch pojazdu wywołany jest liną
napędową, stanowi kolej linowo – terenową. Nawierzchnia drogi kolei linowo – terenowej
powinna odpowiadać warunkom określonym dla nawierzchni kolei szynowej, przy czym
w celu przeciwdziałania pełzaniu szyn konieczne jest odpowiednie przytwierdzenie szyn do
podkładów. Z powyższych aktów normatywnych wynika zatem, że kolej linowo – terenowa,
jako swoista forma kolei linowej, stanowi urządzenia transportu linowego.

6. W § 2 art. 49 K.c. wyjaśniono co oznacza użyte w § 1 sformułowanie „jeżeli
wchodzą w skład przedsiębiorstwa”. Przyjęto tu wykładnię Trybunału Konstytucyjnego
zawartą w uchwale z dnia 4 grudnia 1991 r. W 4/91 (OTK 1991, nr 1, poz. 21) oraz Sądu
Najwyższego zawartą w uchwale 7 sędziów z dnia 8 marca 2006 r. III CZP 105/05 (OSNC
2006, nr 10, poz. 159), powszechnie aprobowaną. W obydwu uchwałach podkreśla się
element trwałego (a nie chwilowego, tymczasowego) połączenia.


7. Proponowana treść art. 49 § 3, 4 i 5 K.c. dotyczy szczegółowego uregulowania
statusu prawnego urządzeń, o których stanowi art. 49 § 1 K.c., w szczególności w aspekcie
ich własności. Prawidłowe rozstrzygnięcie tego zagadnienia wymaga przede wszystkim
określenia statusu prawnego tych urządzeń w świetle prawa rzeczowego.

5
Urządzenie jest niewątpliwie rzeczą ruchomą, która połączona w sposób trwały
z nieruchomością (z reguły niebędącą własnością przedsiębiorcy) uzyskuje status części
składowej nieruchomości z mocy art. 191 K.c. Dotyczy to okresu między ich wybudowaniem
(posadowieniem) a chwilą, gdy „wchodzą w skład przedsiębiorstwa”. Pojęcie „wejście
w skład przedsiębiorstwa” oznacza – zgodnie z uchwałą Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4 grudnia 1991 r. W 4/91 (OTK nr 1 z 1991, poz. 22) oraz uchwałą (7) Sądu Najwyższego
z dnia 8 marca 2006 r. III CZP 105/05 (OSNC 2006, nr 10, poz. 159) – faktyczne (fizyczne)
przyłączenie urządzenia do sieci. To stanowisko nie jest obecnie kwestionowane, jak również
panuje zgoda co do tego, że sformułowanie „wchodzą w skład przedsiębiorstwa” nie oznacza,
że przedsiębiorcy przysługuje względem urządzeń prawo własności. Przeciwnie, urządzenie
które wchodzi w skład przedsiębiorstwa uzyskuje ponownie status rzeczy ruchomej. Status
prawny tej rzeczy ruchomej wzbudzał wątpliwości. Sąd Najwyższy w powołanej uchwale
przyjął, że jeżeli urządzenia są tak ściśle fizycznie i funkcjonalnie powiązane z instalacją, że
ich odłączenie uniemożliwia jej prawidłowe funkcjonowanie, to wówczas urządzenia te stają
się częścią składową instalacji, a tym samym własność urządzenia przechodzi na
przedsiębiorcę jako właściciela instalacji będącej składnikiem sieci. Pogląd ten sformułowano
przed nowelizacją art. 49 K.c. Wydaje się, że pogląd ten trudno obronić na tle obecnego
brzmienia art. 49 K.c. z następujących powodów:

– w przepisie tym według obecnej treści występuje pojęcie „urządzenie”
i „sieć”, przy czym sieć jest niewątpliwie – z jurydycznego punktu widzenia – zbiorem
rzeczy. Oznacza to z jednej strony, że nie sposób konstruować określenia „część składowa
zbioru rzeczy”, z drugiej zaś strony zbiór rzeczy mogą tworzyć rzeczy ruchome należące do
różnych podmiotów,
– wskazane przez Sąd Najwyższy kryterium uznania, że urządzenie jest częścią
składową instalacji, tj. gdy odłączenie uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie instalacji
należącej do sieci, jest nieprzydatne z praktycznego punktu widzenia. Można bowiem
twierdzić, że jeżeli odłączenie urządzenia spowoduje wadliwą pracę lub brak pracy innych
urządzeń wchodzących w skład sieci, wówczas należy przyjąć, że doszło do zakłócenia
w funkcjonowaniu sieci. W konsekwencji można dojść do wniosku, że niemal każde
urządzenie jest częścią składową instalacji, ponieważ jego odłączenie wpływa niekorzystnie
na funkcjonowanie sieci,
– problemu nie rozwiązuje także odwołanie się do art. 193 K.c. (połączenia rzeczy
ruchomych). Wcale nie jest bowiem oczywiste, że wartość instalacji, do której przyłączone

6
jest urządzenie, będzie zawsze większa od wartości urządzenia. W takim przypadku
powstanie współwłasność.


8. Dotychczasowa treść art. 49 § 2 K.c. wiąże własność urządzenia z poniesieniem
kosztów jego budowy. Taka formuła okazała się jednak niewystarczająca dla rozstrzygnięcia
kwestii własności urządzeń, których koszty budowy mogli ponieść odpowiednio:
– przedsiębiorca albo
– właściciel nieruchomości, albo
– inna
osoba.
Wątpliwości – z punktu widzenia uregulowań prawa rzeczowego – związane są z tym,
że przed posadowieniem na gruncie urządzenie jest rzeczą ruchomą i niewątpliwie jest
własnością osoby, która poniosła koszty jego budowy. Z chwilą trwałego połączenia
z gruntem urządzenie uzyskuje status części składowej nieruchomości i z mocy art. 191 K.c.
staje się własnością właściciela nieruchomości. Status części składowej nieruchomości
urządzenie traci – na podstawie art. 49 § 1 K.c. – z chwilą, gdy wchodzi w skład
przedsiębiorstwa, czyli z chwilą trwałego, fizycznego połączenia urządzenia z siecią.
Art. 49 § 2 K.c. nie wskazuje podstawy prawnej, która uzasadnia „odzyskanie” własności
urządzenia, które ponownie staje się rzeczą ruchomą przez podmiot, który poniósł koszty jego
budowy.
Rozstrzygając te kwestie proponuje się jednoznacznie uregulować:
– własność urządzeń sfinansowanych przez przedsiębiorcę, przyjmując – na

zasadzie wyjątku od art. 191 K.c. – że urządzenia te pozostają własnością
przedsiębiorcy, także po trwałym połączeniu ich z cudzą nieruchomością, a przed
przyłączeniem ich do swojej sieci; po przyłączeniu do sieci urządzenia te – z mocy
art. 49 § 1 K.c. – nie są częścią składową gruntu (art. 49 § 3 K.c.),
– własność urządzeń, których koszty budowy poniósł właściciel nieruchomości,
z którą trwale je połączono, przyjmując, że z chwilą gdy weszły w skład
przedsiębiorstwa straciły status części składowej nieruchomości (art. 49 § 1 K.c.),
są rzeczą ruchomą, którą sfinansował właściciel nieruchomości, a więc może on
żądać, aby ich własność nabył przedsiębiorca, chyba że na podstawie umowy

7
strony określiły inny tytuł prawny do korzystania z urządzeń przez przedsiębiorcę
(art. 49 § 4),
– własność urządzeń, których koszty budowy poniosła inna osoba niż
przedsiębiorca, względnie właściciel nieruchomości, przyjmując, że – w drodze
wyjątku od art. 191 K.c. – pozostają one własnością tej osoby, mimo trwałego
połączenia z cudzą nieruchomością; osoba ta może w drodze umowy lub
roszczenia o zawarcie umowy przenieść własność na przedsiębiorcę; strony mogą
też ustalić umownie inny tytuł prawny do korzystania z tych urządzeń przez
przedsiębiorcę (art. 49 § 5).
Te reguły działają na przyszłość. Odnośnie do urządzeń, które istnieją w dniu wejścia
w życie ustawy, proponuje się w art. 2 § 1 ustawy przesądzić, że urządzenia, których koszty
budowy poniósł przedsiębiorca, są jego własnością, natomiast gdy koszty poniosła inna
osoba, to może ona żądać nabycia ich własności przez przedsiębiorcę, chyba że w umowie
strony postanowiły inaczej. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w przepisie tym chodzi
o urządzenia, które weszły już w skład przedsiębiorstwa, a więc mają status rzeczy
ruchomych (z mocy art. 49 § 1 K.c. straciły status części składowych nieruchomości).

9.
Odrębną regulację proponuje się w odniesieniu do budynków i budowli, które służą
wyłącznie do korzystania z urządzeń określonych w art. 49 § 1 K.c.
Wstępnie należy zauważyć, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia
7 listopada 2006 r. SK 42/05 (Dz. U. Nr 206, poz. 1521) przyjął, że pojęcie „urządzenia”
może obejmować budynki tworzące z zamieszczonymi w nich mechanizmami i przyrządami
jedną całość, co jednak wymaga każdorazowo rozważenia w okolicznościach konkretnej
sprawy. Podobny pogląd wypowiedział Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 czerwca 2004 r.
II CK 359/03 (LexPolonica 38955), podkreślając także, że zależy to od okoliczności
faktycznych sprawy. Uznać należy, że takie indywidualne rozstrzygnięcia nie rozwiązują
problemu w sposób generalny. Wychodząc z tych założeń, proponuje się uregulować problem
budynków i budowli służących wyłącznie do korzystania z urządzeń, o których stanowi
art. 49 § 1 K.c. (np. budynki stacji transformatorów) odrębnie. U podstaw tej propozycji legły
następujące założenia:
– uregulowania proponowane w art. 49 § 6 i 7 K.c. mają działać jedynie na
przyszłość. Zgodnie z art. 305¹ K.c. przedsiębiorca, który zamierza wybudować nowe

8
urządzenia powinien uprzednio uzyskać tytuł prawny dla gruntu, w szczególności służebność
przesyłu. Służebność tę może uzyskać przez zawarcie umowy lub w drodze orzeczenia
sądowego. Jeżeli następnie na tej nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu
przedsiębiorca wzniesie budynki lub budowle służące wyłącznie do korzystania z urządzeń
z art. 49 § 1 K.c., to – na zasadzie wyjątku od reguły superficio solo cedit – budynki te lub
budowle stanowią jego własność. Przy czym, własność tych budynków i budowli jest prawem
związanym ze służebnością przesyłu – dzieli los prawny służebności przesyłu. Zatem
wygaśnięcie tej służebności spowoduje automatycznie utratę prawa własności budynków
i budowli, a jej zbycie będzie odnosić się także do budynków i budowli posadowionych na
nieruchomości obciążonej służebnością przesyłu. Jeżeli budynki i budowle na nieruchomości
obciążonej służebnością wzniesie właściciel nieruchomości lub inna osoba, to właściciel
nieruchomości może żądać, aby przedsiębiorca nabył ich własność za wynagrodzeniem.
Należy zauważyć, że jeżeli budynek wzniosła osoba na cudzym gruncie, to ma roszczenia
o zwrot nakładów do właściciela nieruchomości,
– w odniesieniu do budynków i budowli służących do wyłącznego korzystania
z urządzeń, o których stanowi art. 49 § 1 K.c., wzniesionych przed wejściem
w życie ustawy, proponuje się (art. 2 § 2) uregulowanie ich własności w umowie
o ustanowienie służebności przesyłu względnie w postanowieniu sądowym o ustanowieniu tej
służebności.
Art. 2 § 2 projektu ustawy ma charakter przepisu przejściowego. Znajduje
zastosowanie wyłącznie do tych budynków i budowli, których własność nie została
przeniesiona na przedsiębiorcę przed wejściem w życie projektowanej nowelizacji. Zatem nie
obejmuje budynków i budowli, służących wyłącznie do korzystania z urządzeń, o których
mowa w art. 49 § 1 K.c., które zostały przeniesione na własność przedsiębiorcy przed
wejściem w życie nowelizacji ustawy.
Roszczenia określone w tym przepisie nie będą dotyczyć budynków i budowli
służących do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 K.c., które zostały
przeniesione na własność przedsiębiorcy jako odrębny od gruntu przedmiot obrotu przed
wejściem w życie projektowanej nowelizacji.


10. W praktyce pojawiła się wątpliwość, czy służebność gruntową może ustanowić
użytkownik wieczysty. Ten sam problem dotyczy służebności przesyłu, do której – na
podstawie art. 3054 K.c. – stosuje się odpowiednio przepisy o służebności gruntowej.

9