Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym

Przepis art. 40 ustawy o CBA nie precyzuje, zdaniem Trybunału, też sposobu
przechowywania oraz dalszego wykorzystania danych pozyskanych w trakcie oględzin.
Przepis ten nie wskazuje zabezpieczeń przed dostępem do tych danych osób trzecich lub też
przed przypadkowym ujawnieniem zgromadzonych danych, mieszczących – przykładowo –
informacje o stanie majątkowym tak funkcjonariusza publicznego jak i członków jego rodziny
i innych jego „domowników”, poszczególnych składnikach ich majątku, ich „ulokowaniu”
w poddanej oględzinom nieruchomości, dostępie do nich dla osób postronnych, stopniu
zabezpieczenia przed kradzieżą. Nie został ponadto sprecyzowany czas i sposób
przechowywania wspomnianych danych w jednostkach organizacyjnych Centralnego Biura
Antykorupcyjnego oraz krąg funkcjonariuszy tego Biura mających – mniej lub bardziej
swobodny – dostęp do danych pozyskanych w czasie oględzin.
Trybunał Konstytucyjny stanął na stanowisku, że brak stosownych postanowień
gwarancyjnych regulujących sposób i czas przechowywania danych pozyskanych w trakcie
oględzin prowadzi do nadmiernego osłabienia ochrony prawa do prywatności tak
funkcjonariuszy publicznych, których nieruchomości poddane zostały oględzinom w myśl
art. 40 ustawy o CBA, jak i osób trzecich, pozostających poza podmiotowym zakresem
oględzin. Dotyczy to zwłaszcza współzamieszkujących z „poddanymi oględzinom” członków
rodzin oraz innych domowników. Ponadto niedostatek przepisów gwarancyjnych odnosi się
do samego sposobu przechowywania zgromadzonych na podstawie art. 40 kwestionowanej
ustawy danych, ich zabezpieczenia przed przypadkowym ujawnieniem i „wyciekiem” poza
krąg upoważnionych funkcjonariuszy CBA, przed dostępem do tych danych funkcjonariuszy
nieprowadzących postępowania w zakresie oględzin czy innego postępowania względem
osób, których nieruchomości dotyczyły oględziny.
Trybunał Konstytucyjny uznał, że występujące w ustawie o CBA w kontekście art. 40
tej ustawy pominięcie ustawodawcze prowadzi w swych następstwach do naruszenia
gwarantowanej konstytucyjnej ochrony prywatności wbrew dyspozycji art. 47 Konstytucji
oraz art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Art. 40 ustawy
prowadzi też do nadmiernej ingerencji w nienaruszalność mieszkania lub pomieszczenia, tak
w sensie podmiotowym (w odniesieniu do osób współzamieszkujących z osobą, której
dotyczą oględziny), jak też do niedostatecznego zabezpieczenia danych pozyskanych w
trakcie oględzin przed dostępem osób trzecich oraz ich wykorzystaniem do celów innych niż
wyznaczone ramami ustawy o CBA. W tym zakresie brak stosownych zabezpieczeń narusza
konstytucyjną ochronę życia prywatnego (art. 47 Konstytucji i art. 8 Konwencji). Zakresowo
5

ogranicza też konstytucyjną ochronę nienaruszalności mieszkania lub pomieszczenia,
gwarantowaną – m.in. przez ustawowe określenie przypadków przeszukania i ustawowe
unormowanie jego trybu – w art. 50 Konstytucji.
W celu usunięcia nieprawidłowości wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny oraz
realizacji wytycznych Trybunału – projekt przedłożonej ustawy przewiduje następujące
rozwiązania normatywne:

1) art. 1 pkt 1 (dot. art. 1 ust. 3 i 4 ustawy zmienianej) – przepis uchyla regulację zawierającą
definicję korupcji, jak również działalności godzącej w interes ekonomiczny państwa. Zmiana
koresponduje z nowym brzmieniem art. 2 ust. 1 pkt 1 zmienianej ustawy.
Usunięcie definicji korupcji jest efektem przede wszystkim uznania przepisu art. 1
ust. 3 ustawy za niezgodny z Konstytucją.

Z przeprowadzonych konsultacji i uzgodnień, jak również po dokonaniu dogłębnych
analiz uznano, że w świetle aktualnego stanu prawnego nie jest możliwe takie sformułowanie
definicji, która nie byłaby w dalszym ciągu narażona na zarzut niekonstytucyjności.
Trzeba podkreślić, że usunięcie obu definicji z art. 1 nie powinno spowodować
z punktu widzenia praw obywatelskich żadnych wątpliwości co do uprawnień CBA. Należy
podkreślić, że właściwość tej służby specjalnej została bardzo precyzyjnie i ściśle
przewidziana w art. 2 ust. 1 pkt 1, gdzie zostały enumeratywnie wymienione konkretne
przestępstwa, których rozpoznawanie i ściganie należy do właściwości CBA. Usunięte tym
samym zostaną wszelkie wątpliwości co do tego, czy przez takie a nie inne sformułowanie
definicji korupcji następuje rozciągnięcie penalizacji pewnych zachowań na sferę działalności
gospodarczej, czy też nie.
Przedstawiony projekt powraca tym samym do pierwotnego brzmienia rządowego
projektu ustawy o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, który w art. 1 w ogóle nie
definiował korupcji ani działalności godzącej w interes ekonomiczny państwa, a w art. 2
ust. 1 nawiązywał jedynie do przestępczości korupcyjnej. Warto przytoczyć w tym miejscu
fragment uzasadnienia do tamtego projektu, w którym wskazano, że „ujęcie w ten sposób
katalogu zadań CBA oznacza, że zasadniczym celem jego działania jest walka
z nadużywaniem władzy i wykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji do osiągania
korzyści osobistych i majątkowych. W wymiarze indywidualnym działania CBA będą zatem
6

ukierunkowane na wykrywanie przestępstw korupcyjnych i tych wszystkich czynów
zabronionych, którym korupcja towarzyszy”;

2) art. 1 pkt 3 i 4 (dot. art. 22 ustawy zmienianej) – Trybunał Konstytucyjny uznał art. 22
ust. 4 – 10 obowiązującej ustawy za niezgodne z Konstytucją. Mając na uwadze potrzebę
zachowania spójności regulacji zagadnienia przetwarzania danych osobowych przez CBA
niniejsza nowelizacja uchyla nie tylko przepisy art. 22 ust. 4 – 10, ale także przepisy
ust. 2 – 3, a w ich miejsce wprowadza przepisy art. 22a i art. 22b. Nowe przepisy przewidują
następujący sposób unormowania zakwestionowanych przez Trybunał Konstytucyjny
regulacji:
Omawianie przepisów art. 22a ustawy należy rozpocząć od stwierdzenia, że do
przetwarzania wszelkich informacji, w tym danych osobowych przez CBA stosuje się
bezpośrednio przepisy o ochronie danych osobowych oraz przepisy o ochronie informacji
niejawnych.
Podstawą prawną przetwarzania przez CBA danych osobowych, w tym danych
o których mowa w art. 27 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych jest przepis art. 22a
ust. 1. Przepis ten uwzględnia prawne wymagania precyzyjnego określenia celu przetwarzania
danych osobowych przez odesłanie do zadań CBA, o których mowa w art. 2 ust. 1 ustawy.
Sformułowania użyte w art. 22 ust. 2 oraz art. 22 ust. 4 nowelizowanej ustawy, w świetle
wyroku Trybunału Konstytucyjnego, należy uznać za niewystarczająco precyzyjnie
określające podstawową przesłankę przetwarzania danych osobowych przez CBA. Odwołanie
do skonkretyzowanych w przepisach art. 2 ust. 1 zadań Biura wyraźnie określa dopuszczalny
zakres przetwarzania danych osobowych. Wychodząc naprzeciw wskazanym przez Trybunał
Konstytucyjny prawnym wymogom przetwarzania danych osobowych przepis dopuszcza
przetwarzanie takich danych osobowych wyłącznie w zakresie niezbędnym do realizacji
wskazanych zadań.
Przepis art. 22a ust. 2 stanowi podstawę uzyskiwania przez CBA dostępu do danych
przetwarzanych w zbiorach danych, w tym zbiorach danych osobowych, prowadzonych przez
organy władzy publicznej oraz państwowe lub samorządowe jednostki organizacyjne. Przepis
zastępuje uchylany przepis art. 22 ust. 2. Przesłanki uzyskiwania dostępu do wymienionych
w przepisie zbiorów danych są takie same jak ogólne przesłanki przetwarzania danych
osobowych określone w art. 22a ust. 1. Zrezygnowano z wymieniania w przedmiotowym
7

przepisie ustawy poszczególnych zbiorów danych, z dostępu do których może korzystać
CBA, gdyż zastosowanie katalogu otwartego na wzór katalogu ustanowionego w art. 22
ust. 2, jest niecelowe, ze względu na to, że do udostępniania danych przetwarzanych
w wymienionych zbiorach często bezpośrednio stosuje się odrębne przepisy, jak np. przepisy
ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o gromadzeniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji
kryminalnych. Jak wynika z doświadczeń w stosowaniu art. 22 ust. 2 w praktyce
zastosowanie katalogu otwartego powodowało uzasadnione wątpliwości interpretacyjne
wśród administratorów zbiorów danych, które nie zostały wprost wymienione w ustawie, co
skutkowało poważnymi utrudnieniami w uzyskiwaniu dostępu do niektórych zbiorów. Przepis
art. 22a ust. 2 stanowi, że w zakresie niezbędnym do realizacji zadań określonych w art. 2
ust. 1 CBA jest upoważnione do uzyskiwania danych ze wszystkich zbiorów danych
prowadzonych przez wskazane w przepisie podmioty prawa publicznego.
Przepis art. 22a ust. 3 określa tryb uzyskiwania dostępu do zbiorów danych, o których
mowa w art. 22a ust. 2. W przypadku zbiorów takich jak np. Krajowe Centrum Informacji
Kryminalnych, Krajowy Rejestr Karny czy centralnej ewidencji kierowców i centralnej
ewidencji pojazdów, podstawę i zasady uzyskiwania dostępu określają odrębne przepisy.
W przypadku uzyskiwania dostępu do tych zbiorów przez CBA odpowiednie zastosowanie
znajdzie tryb dostępu określony tymi przepisami. W przypadku, gdy funkcjonowanie zbioru
danych nie jest uregulowane przepisami szczególnymi wówczas zastosowanie znajdzie tryb
wnioskowy określony w omawianym przepisie art. 22a ust. 3. Zrezygnowano ze stosowanych
w innych ustawach instytucji imiennego upoważnienia wystawianego funkcjonariuszowi,
które w celu uzyskania dostępu do danych winien okazać wraz z legitymacją służbową.
Rozwiązanie takie należy uznać za anachroniczne i nieodpowiadające aktualnym realiom
uzyskiwania dostępu do danych przetwarzanych w zbiorach. Obecnie, jeżeli tylko pozwalają
na to rozwiązania technologiczne zastosowane przez administratora zbioru i podmiot
uprawniony do uzyskiwania dostępu do przetwarzanych w zbiorze danych,
najefektywniejszym sposobem uzyskiwania dostępu do danych jest teletransmisja. Innym
powszechnie stosowanym sposobem realizacji uprawnienia do uzyskiwania dostępu do
danych jest pisemny wniosek. Pisemna forma wniosku, którego zawartość określa przepis
art.

22a ust. 4, pozwala na zabezpieczenie przez administratora zbioru informacji
niezbędnych do zapewnienia, niezwykle istotnej z punktu widzenia ochrony danych
osobowych, rozliczalności przetwarzania danych. Możliwość uzyskiwania dostępu do
zbiorów danych w trybie teletransmisji reguluje szczegółowo przepis art. 22a ust. 5.
8

Udostępnianie CBA danych ze zbiorów w drodze teletransmisji zostało zastrzeżone do,
wyrażonej na piśmie, decyzji administratora zbioru. Pozytywna decyzja wyłącza konieczność
stosowania trybu wnioskowego określonego w ust. 3 – 4. Przepis określa warunki wydania
decyzji umożliwiającej udostępnianie jednostkom organizacyjnym CBA danych w drodze
teletransmisji. Warunki określone w pkt 1 – 3 ust. 5 muszą zostać spełnione łącznie.
Spełnienie tych warunków daje gwarancje zachowania niezbędnej rozliczalności procesu
udostępniania danych ze zbioru, a także innych wymagań kluczowych dla prawidłowej
ochrony danych. Rozwiązanie to wzorowane jest na sprawdzonym w praktyce modelu
występującym w szeregu innych ustaw, m .in. z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (art. 20
ust. 16), z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (art. 10a ust. 7), z dnia
20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (art. 80c ust. 7) czy z dnia 10 kwietnia 1974
r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (art. 44h ust. 5).
Art. 22a ust. 6 przewiduje zastosowanie trybu określonego przepisami ust. 3 – 5 także
do danych osobowych i innych informacji uzyskiwanych w wyniku wykonywania czynności
operacyjno-rozpoznawczych przez uprawnione do tego organy, służby i instytucje
państwowe. Wydawać się może, że w kontekście przepisów ust. 3 – 5, które mówią
o zbiorach danych prowadzonych przez organy władzy publicznej oraz państwowe lub
samorządowe jednostki organizacyjne, do których należy zaliczyć także organy, służby
i instytucje państwowe uprawnione do wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych,
przepis ust. 16 jest zbędny. Niemniej, mając na uwadze przepisy ustaw regulujących
działalność służb (Policja, AW i ABW, Straż Graniczna itd.), a także wieloletnią już praktykę,
nie można wykluczyć, że brak przepisów w ustawie o CBA odnoszących się bezpośrednio do
udostępniania informacji i danych osobowych zgromadzonych w toku czynności operacyjno-
rozpoznawczych skutkowałby poważanymi utrudnieniami, a być może nawet niemożnością
pozyskiwania przez CBA tych danych od innych służb. Art. 22a ust. 7 upoważnia podmioty,
o których mowa w ust. 6, do odmowy przekazania CBA informacji lub ograniczenia ich
zakresu, jeżeli mogłoby to uniemożliwić wykonywanie ich ustawowych zadań lub
spowodować ujawnienie danych o osobie udzielającej tym podmiotom pomocy. Uprawnienie
to ma szczególny charakter i będzie mogło być stosowane wyłącznie w tych dwóch
przypadkach, bez możliwości rozszerzającego ich interpretowania.
Art. 22a ust. 8 i 9 szczegółowo reguluje zagadnienie weryfikacji potrzeby dalszego
przetwarzania danych osobowych oraz usuwania danych zbędnych. Treść tych przepisów
wychodzi naprzeciw obowiązującym w tym zakresie wymogom prawnym wymienionym
9