Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o Policji

11
Projekt ustawy, w porównaniu z pierwotną wersją przepisów art. 148 § 2 i 3 Kodeksu
karnego z 1997 r., przewiduje także zmianę w zakresie ustawowego zagrożenia za
kwalifikowane typy zabójstwa. Projekt za tego rodzaju czyny przewiduje dwa rodzaje kar:
karę 25 lat pozbawienia wolności albo karę dożywotniego pozbawienia wolności.
W tym miejscu należy podkreślić, że kontrola konstytucyjności przepisów
przeprowadzona w powołanym wyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia
2009 r. nie dotyczyła płaszczyzny merytorycznej, w tym sankcji przewidzianej uprzednio za
kwalifikowane typy zbrodni zabójstwa, a jedynie konstytucyjności trybu uchwalania
konkretnego przepisu. Trybunał nie wskazał w uzasadnieniu orzeczenia żadnych wytycznych
odnośnie do ukształtowania sankcji za zbrodnię kwalifikowanego zabójstwa.
Przewidziane w projekcie alternatywne zagrożenie karą za zabójstwo typu
kwalifikowanego, dając sądowi możliwość wyboru między dwoma rodzajami kary – kary
25 lat pozbawienia wolności albo kary dożywotniego pozbawienia wolności, pozwalać będzie
na indywidualizację wymiaru kary, zgodnie z treścią art. 55 K.k. Tym samym projekt
pozostaje w zgodności z określoną w art. 53 K.k. zasadą sądowego wymiaru kary.
Jeszcze dalej idące możliwości w zakresie indywidualizacji wymiaru kary sąd będzie
miał w odniesieniu do sprawców małoletnich (a więc takich, którzy w chwili czynu nie
ukończyli 18 lat) i sprawców młodocianych (a więc takich, którzy w chwili czynu nie
ukończyli 21 lat, a w czasie orzekania w pierwszej instancji – 24 lat).
Zgodnie z treścią art. 54 § 2 K.k. wobec sprawcy, który w czasie popełnienia
przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Przepis ten nie oznacza jednak, że wobec małoletniego sprawcy zabójstwa kwalifikowanego
sąd będzie związany koniecznością wymierzenia tylko jednego rodzaju kary – kary 25 lat
pozbawienia wolności.
W tym miejscu należy wskazać, że przepis art. 60 § 1 K.k. przewiduje samoistną
podstawę do nadzwyczajnego złagodzenia kary w stosunku do sprawcy młodocianego (a więc
także sprawcy małoletniego). Podstawa ta ma wyłącznie charakter podmiotowy, związany
z wiekiem sprawcy, i przez to jest możliwa do zastosowania w sprawach dotyczących każdej
kategorii przestępstw oraz każdego młodocianego sprawcy (a status ten posiada również
sprawca, o którym mowa w art. 54 § 2 K.k.), jeżeli tylko przemawiają za tym względy
wychowawcze, o których mowa w art. 54 § 1 K.k.
W tym względzie istotne znaczenie będzie mieć zmiana przewidziana w ustawie
z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania
karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz

12
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), która wejdzie w życie w dniu 8 czerwca
2010 r. W ustawie tej przewidziano m.in. nowelizację art. 60 § 6 K.k., który w pkt 1 określi
sposób wymiaru kary nadzwyczajnie złagodzonej, jeżeli czyn stanowił zbrodnię zagrożoną co
najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności. W takiej sytuacji, po wejściu w życie powołanej
nowelizacji, stosując nadzwyczajne złagodzenie kary, sąd będzie mógł wymierzyć sprawcy
zabójstwa kwalifikowanego karę pozbawienia wolności nie niższą od 8 lat.
Oznacza to, że w stosunku do sprawcy małoletniego sąd będzie mógł orzec terminową
karę pozbawienia wolności w wymiarze od 8 do 15 lat – stosując nadzwyczajne złagodzenie
kary, albo orzec karę 25 lat pozbawienia wolności. W stosunku zaś do sprawcy
młodocianego: terminową karę pozbawienia wolności od 8 do 15 lat – stosując nadzwyczajne
złagodzenie kary, karę 25 lat pozbawienia wolności albo karę dożywotniego pozbawienia
wolności.
Niezależnie od przedstawionych powyżej okoliczności warto – w celach
porównawczych – odwołać się również do ustawodawstwa innych państw należących do Unii
Europejskiej. Analiza rozwiązań zawartych w prawie innych państw pozwala na stwierdzenie,
że w wielu przypadkach przy określaniu sankcji przewidzianych za kwalifikowane typy
zabójstwa zawierają one rozwiązania dalej idące niż przewiduje się to w niniejszym projekcie,
przy czym ma to miejsce w sytuacji, gdy znaczna część znamion kwalifikujących
przewidzianych w systemach prawnych innych państw pokrywa się ze znamionami
kwalifikującymi objętymi niniejszym projektem.
We Francji podstawowy typ zabójstwa zagrożony jest karą pozbawienia wolności od
10 do 30 lat, za zabójstwo kwalifikowane przewiduje się natomiast tylko jedną karę –
dożywotnie pozbawienie wolności. Podkreślić przy tym należy, że w systemie prawa
francuskiego zakres znamion kwalifikujących zbrodnię zabójstwa jest niezwykle szeroki
i obejmuje on następujące sytuacje faktyczne:
1)
gdy zabójstwo poprzedza, towarzyszy lub następuje po dokonaniu innej
zbrodni, bądź zostało popełnione w celu ułatwienia bądź popełnienia występku, bądź w celu
ułatwienia ucieczki,
2)
gdy zabójstwo zostało popełnione z premedytacją,
3)
gdy zabójstwo zostało popełnione na szkodę małoletniego poniżej 15 roku
życia,
4)
gdy zabójstwo zostało popełnione na szkodę naturalnych bądź prawnych
wstępnych albo adopcyjnych matki lub ojca,
5)
gdy zabójstwo zostało popełnione na szkodę osoby, której szczególna

13
bezbronność, ze względu na wiek, chorobę, ułomność lub inne fizyczne lub psychiczne
upośledzenie, a także ze względu na bycie w ciąży, jest oczywista lub znana sprawcy,
6)
gdy zabójstwo zostało popełnione na szkodę sędziego, prokuratora, ławnika,
adwokata, funkcjonariusza policji, członka żandarmerii, urzędnika służby cywilnej policji,
służby celnej, służby więziennej albo na szkodę innej osoby sprawującej funkcję publiczną
lub wypełniającej obowiązki publiczne, strażaka (zarówno zawodowego, jak i ochotnika),
upoważnionego strażnika budynku lub ich zespołu albo agenta, który na zlecenie dzierżawcy
strzeże lub dba o niezamieszkały budynek w związku z art. L 127.1 Kodeksu budowlanego
(...), w trakcie pełnienia obowiązków lub w związku z nimi, jeżeli zawód ofiary jest znany lub
oczywisty dla sprawcy,
7)
jeżeli zabójstwo zostało popełnione na szkodę małżonka, wstępnych oraz
bezpośrednich zstępnych osób wymienionych w art. 221-4 p. 4 albo przeciwko jakiejkolwiek
innej osobie, która na stałe mieszka w domu tych osób, jeżeli zabójstwo zostało popełnione ze
względu na pełnione funkcje przez te osoby,
8)
jeżeli zabójstwo zostało popełnione na szkodę osoby zatrudnionej
w przedsiębiorstwie komunikacji zbiorowej lub innej osoby świadczącej usługi publiczne lub
będącej pracownikiem służby zdrowia w trakcie pełnienia przez te osoby swoich
obowiązków, jeżeli zawód ofiary jest oczywisty lub znany sprawcy,
9)
jeżeli zabójstwo zostało popełnione na szkodę świadka, ofiary lub strony
procesu cywilnego albo w celu powstrzymania tej osoby przed złożeniem zeznania, skargi lub
oświadczenia, albo ze względu na złożenie zeznania, skargi lub oświadczenia,
10)
jeżeli zabójstwo zostało popełnione ze względu na faktyczną lub domniemaną
przynależność ofiary do określonej grupy etnicznej, narodowej, rasowej lub religijnej,
11)
jeżeli zabójstwo zostało popełnione ze względu na orientację seksualną ofiary,
12)
jeżeli zabójstwo zostało popełnione przez kilka osób działających
w zorganizowanej grupie.
W niemieckim kodeksie karnym (art. 211 – 213) zabójstwo typu podstawowego jest
zagrożone karą pozbawienia wolności w wymiarze od 5 do 15 lat. W przypadku zabójstwa
kwalifikowanego, a więc wówczas, gdy zostaje ono popełnione:
1) w celu zaspokojenia żądzy mordu, pożądania seksualnego, chciwości lub innych
niskich motywów,
2) skrytobójczo,
3) okrutnie,
4) za pomocą środków niebezpiecznych dla innych,

14
5) popełnione w celu ułatwienia lub ukrycia innego przestępstwa
– jedyną karą jest dożywotnie pozbawienie wolności.
W prawie obowiązującym w Anglii i Walii zabójstwo w typie podstawowym
(ang. manslaughter) jest zagrożone maksymalnie karą dożywotniego pozbawienia wolności.
Kara ta staje się natomiast karą jedyną i obligatoryjnie orzekaną w przypadku morderstwa
(ang. murder), czyli zabójstwa typu kwalifikowanego.

W Finlandii (art. 1 – 3 rozdziału 21 fińskiego kodeksu karnego) zabójstwo typu
podstawowego jest zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 8 lat, zaś za
typ kwalifikowany, czyli zabójstwo:
1) popełnione z premedytacją,
2) popełnione ze szczególną brutalnością lub okrucieństwem,
3) powodujące szczególne zagrożenie publiczne,
4) funkcjonariusza publicznego podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków
służbowych związanych z ochroną porządku lub bezpieczeństwa publicznego
– jedyną sankcją jest kara dożywotniego pozbawienia wolności.

Włoski kodeks karny (art. 575 – 577) za podstawowy typ zabójstwa przewiduje karę
nie mniejszą niż 21 lat pozbawienia wolności, zaś za typ kwalifikowany obejmujący m.in.
1) zabójstwo popełnione na szkodę zstępnego lub wstępnego (w szczególnych
okolicznościach),
2) zabójstwo popełnione podczas uwolnienia się z więzienia czy aresztu,
3) zabójstwo policjanta lub agenta służby bezpieczeństwa publicznego z powodu
pełnienia przez niego służby
– przewiduje wyłącznie karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Słowacki Kodeks karny, który wszedł w życie w dniu 1 stycznia 2006 r., przewiduje
za morderstwo z premedytacją karę pozbawienia wolności w wymiarze od 20 do 25 lat
(§ 144.1).
Kwalifikowany typ morderstwa z premedytacją, który zachodzi, jeżeli sprawca
dopuszcza się takiego czynu:
1) będąc już skazanym za przestępstwo morderstwa,
2) w stosunku do dwóch osób,
3) poważniejszym sposobem działania,
4) wobec osoby chronionej,
5) ze szczególnego motywu albo

15
6) w zamiarze uzyskania korzyści majątkowej,
– zagrożony jest karą 25 lat pozbawienia wolności albo karą dożywotniego
pozbawienia wolności (§ 144.2).


Powołane powyżej przykłady wskazują na występującą we współczesnych
ustawodawstwach karnych tendencję do istotnego zaostrzenia odpowiedzialności karnej za
kwalifikowane postaci przestępstwa zabójstwa, pociągającą za sobą zawężenie sankcji
przewidzianej za takie czyny. Jest to uzasadnione zarówno względami
sprawiedliwościowymi, jak i racjami ochronnymi, które nakazują uwzględniać w przypadku
sprawców najbardziej okrutnych lub z innych powodów najbardziej nagannych zbrodni
element zagrożenia dla społeczeństwa związanego z ich osobą, a także potrzebę zapewnienia
należytego oddziaływania generalnoprewencyjnego w odniesieniu do tej kategorii czynów.
Powołane względy również w przypadku rozwiązań objętych ramami niniejszego
projektu przemawiają za istotnym zdywersyfikowaniem zagrożenia ustawowego
przewidzianego za najcięższe postaci zbrodni zabójstwa, w porównaniu do zagrożenia
przewidzianego za typ podstawowy tego przestępstwa, korelując z istotą rozwiązań
przewidzianych w tym zakresie w prawie innych państw europejskich.


Trzecia z projektowanych zmian odnosi się do przestępstwa czynnej napaści na
funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, określonego w art. 223
K.k., zmierzając do poszerzenia zakresu normowania obowiązującego przepisu, jak również
wprowadzenia typu kwalifikowanego tego przestępstwa, z uwagi na spowodowany przez
sprawcę uszczerbek na zdrowiu pokrzywdzonego.
Projekt nie odstępuje od istoty konstrukcji przestępstwa czynnej napaści, zgodnie
z którą wymogiem odpowiedzialności za czynną napaść na podstawie art. 223 K.k. jest
posługiwanie się przez sprawcę bronią palną, nożem, innym podobnie niebezpiecznym
przedmiotem albo środkiem obezwładniającym bądź też przestępcze współdziałanie
w


trakcie dokonywania przez sprawców tego czynu czynnej napaści. Zgodnie
z proponowanym rozwiązaniem odpowiedzialność karna za czynną napaść w przypadku
przestępczego współdziałania sprawców aktualizowałaby się już w przypadku, gdy wspólnie
i w porozumieniu działałoby dwóch sprawców (proj. art. 223 § 1 K.k.), podczas gdy obecne
brzmienie art. 223 K.k., przez posłużenie się charakteryzującym zachowanie sprawcy
znamieniem „wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami”, przesądza konieczność
współdziałania w tym zakresie przynajmniej trzech sprawców.