Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o Policji

6
czynów popełnionych na ich szkodę w związku z podjętym przez nich działaniem na rzecz
ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego, jak również obejmują wzmocnioną
ochroną prawną tych funkcjonariuszy publicznych, którzy staną się przedmiotem osobistej
agresji z racji wykonywanego zawodu lub zajmowanego stanowiska.

Kolejna zmiana Kodeksu karnego objęta projektem dotyczy nowelizacji

art. 148 i jest uzasadniona oczywistą potrzebą zmiany stanu prawnego, który powstał
w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2009 r. (sygn. akt
P 11/08), w sprawie zbadania zgodności z Konstytucją art. 148 § 2 K.k. w brzmieniu
nadanym przez art. 1 pkt 15 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny,
ustawy – Kodeks postępowania karnego i ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U.
Nr 163, poz. 1363).
Na mocy powyższego orzeczenia Trybunał uznał, że przepis art. 1 pkt 15 ustawy
nowelizującej Kodeks karny jest niezgodny z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 1 i 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że został uchwalony przez Sejm bez dochowania trybu
wymaganego do jego wydania. Równocześnie Trybunał umorzył postępowanie w pozostałym
zakresie bez wypowiedzenia się co do meritum, które dotyczyło wątpliwości dotyczących
sposobu określenia sankcji za zbrodnię zabójstwa kwalifikowanego, stypizowaną w art. 148
§ 2 K.k., ograniczoną wspomnianą nowelizacją do kary 25 lat pozbawienia wolności oraz
kary dożywotniego pozbawienia wolności.
Wskutek orzeczenia Trybunału w obecnym stanie prawnym w mocy pozostaje jedynie
art. 148 § 1 K.k., ujmujący podstawowy typ zbrodni zabójstwa, za który jest przewidziana
kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat (a więc – zgodnie z rodzajowymi
granicami terminowej kary pozbawienia wolności – kara od 8 do 15 lat pozbawienia
wolności), kara 25 lat pozbawienia wolności albo kara dożywotniego pozbawienia wolności
oraz uprzywilejowany typ zabójstwa, tzw. zabójstwo w afekcie, określony w art. 148 § 4 K.k.
Niezbędna więc jest zmiana obowiązującego stanu prawnego, którą obejmuje niniejszy
projekt.
Proponowane rozwiązania nawiązują do regulacji poprzednio obowiązujących, jednak
zakładają wprowadzenie nowych oraz częściowo odmiennie uregulowanych kwalifikowanych
typów zbrodni zabójstwa.
Zasygnalizowania wymaga okoliczność, że zbrodnia zabójstwa kwalifikowanego
została wprowadzona ustawą z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88,
poz. 553, z późn. zm.), obejmując następujące postaci tego przestępstwa:

7
1) zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem,
2) zabójstwo w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem lub rozbojem,
3) zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4) zabójstwo z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych
– zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 12 lat, karą 25 lat pozbawienia
wolności albo karą dożywotniego pozbawienia wolności.
Zagrożenie zawarte w art. 148 § 2 K.k. znajdowało zastosowanie również do
sprawców czynów określonych w art. 148 § 3 K.k., stanowiącym, że „karze określonej w § 2
podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie
skazany za zabójstwo”.
Przyjęte rozwiązanie wywołało liczne dyskusje wśród przedstawicieli świata nauki,
w zakresie ocen konkretnych typów kwalifikowanych oraz dotyczące sposobu określenia
wysokości sankcji (zob. Komentarz do art. 148 kodeksu karnego, w: A. Barczak-Oplustil,
G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski,
M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna.
Tom II. Komentarz do art. 117-277 k.k., Zakamycze 2006, wyd. II.; Kodeks karny. Część
szczególna. Komentarz do artykułów 117-221 pod redakcją prof. A. Wąska. Tom I, 3
wydanie, C.H. Beck Warszawa 2006, s. 175). Niemniej jednak podkreślenia wymaga fakt, że
sama celowość wprowadzenia typów kwalifikowanych przestępstwa zabójstwa zasadniczo
nie jest podważana w nauce, a pozostaje rozwiązaniem uzasadnionym względami
kryminalnopolitycznymi i akceptowanym społecznie. Teza ta stała się punktem wyjścia
w procesie kształtowania nowego brzmienia art. 148 K.k. i doprowadziła do wyodrębnienia
w projektowanych przepisach tych okoliczności, które czynią zbrodnię zabójstwa na tyle
szczególną, aby zaostrzyć odpowiedzialność sprawcy tego czynu.
Aktualnymi
pozostają dotychczasowe okoliczności kwalifikujące w postaci:
szczególnego okrucieństwa, związku zabójstwa z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo
rozbojem, motywacji zasługującej na szczególne potępienie oraz użycia materiałów
wybuchowych. W projekcie rezygnuje się natomiast z przywracania kwalifikowanego typu
zabójstwa popełnionego z użyciem broni palnej. Ta okoliczność kwalifikująca w nauce prawa
karnego była poddana obszernej krytyce, w której podnoszono, że chociaż ówczesnym
uzasadnieniem dla tego rodzaju rozwiązania była polityka karna ukierunkowana na
zwalczanie przestępczości zorganizowanej, to jednak kryterium użycia broni palnej nie było
dostatecznie precyzyjne dla osiągnięcia zamierzonego celu i w niektórych przypadkach
mogłoby dochodzić do objęcia zaostrzoną odpowiedzialnością zachowań, które

8
z przestępczością zorganizowaną nie mają nic wspólnego (np. użycie przez osobę będącą
legalnym posiadaczem broni palnej w stosunku do napastnika, jeżeli doszło do przekroczenia
granic obrony koniecznej albo innego kontratypu).
Należy również podkreślić, że wyodrębnienie broni palnej jako przedmiotu, którego
użycie przez sprawcę zabójstwa pociąga za sobą zwiększenie stopnia społecznej szkodliwości
czynu uzasadniającej zaostrzenie odpowiedzialności karnej, prowadzi do swoistej
niespójności z innymi przepisami Kodeksu karnego, w przypadku których użycie lub
posługiwanie się bronią palną jest zrównane z użyciem lub posługiwaniem się nożem czy
innym podobnie niebezpiecznym jak broń palna i nóż przedmiotem. Konstrukcje takie
występują m.in. w art. 159 K.k., określającym przestępstwo bójki lub pobicia z użyciem
niebezpiecznego przedmiotu, w art. 223 K.k., statuującym przestępstwo czynnej napaści na
funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy przybraną, w art. 280 § 2 K.k.,
określającym kwalifikowany typ rozboju czy w art. 345 § 3 K.k., typizującego kwalifikowany
typ czynnej napaści na przełożonego żołnierza.
Tym samym dostrzegalne jest odmienne traktowanie broni palnej jako znamienia
kwalifikującego czyn sprawcy, na gruncie art. 148 § 2 K.k. w brzmieniu poprzedzającym
wskazany wyrok Trybunału Konstytucyjnego, od traktowania tego przedmiotu w innych
typach przestępstw, w których broń palna występuje zawsze wespół z nożem i innym
podobnie niebezpiecznym przedmiotem, będąc z tymi przedmiotami zrównana jako element
podwyższający stopień społecznej szkodliwości czynu. Jeżeli zważyć na okoliczność, że
w orzecznictwie sądowym, ukształtowanym w szczególności na podstawie art. 159 K.k.,
art. 223 K.k. oraz art. 280 § 2 K.k., jako przedmioty mieszczące się w zakresie znamienia
„inny podobnie niebezpieczny przedmiot” (do broni palnej i noża) wskazywano m.in. rozbitą
butelkę z ostrymi krawędziami szkła (por. B. Michalski, Komentarz do art. 159 k.k.
w: Kodeks karny. Część szczególna, Komentarz do artykułów 117-221, Tom I, Wydawnictwo
C.H. Beck, Warszawa 2004), metalową rurkę o średnicy 3,5 cm i długości 100 cm,
zakończoną z jednej strony żeliwnym kolankiem, deskę drewnianą o długości 107 cm
z wbitym gwoździem o długości 5 cm, ostrym końcem wystającym z deski (por. A. Barczak-
-Oplustil, Komentarz do art. 223 k.k., w: Kodeks karny. Część szczególna. Tom II,
Komentarz do art. 117-277 k.k., Wydawnictwo Lex, Warszawa 2008), a także np. siekierę czy
łom (A. Marek, Komentarz do art. 280 kodeksu karnego, w: A. Marek, Kodeks karny.
Komentarz, Lex 2007, wyd. IV), doszukiwanie się zróżnicowania stopnia społecznej
szkodliwości zabójstwa dokonanego z użyciem broni palnej w stosunku do zabójstwa
dokonanego
z użyciem wymienionych przedmiotów, w szczególności oceniane

9
w płaszczyźnie dolegliwości określonego sposobu działania sprawcy dla ofiary przestępstwa,
nie znajduje racjonalnego uzasadnienia.
Podkreślenia w końcu wymaga okoliczność, że broń palna, nóż i inny podobnie
niebezpieczny przedmiot występują jako znamiona kwalifikujące w szczególności
w przypadku tych przestępstw, które mają charakter przestępstw tzw. abstrakcyjnego
narażenia na niebezpieczeństwo (art. 159 K.k.) albo w przypadku których element
abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo występuje (art. 280 § 2 K.k.). Tym samym
wyróżnienie przez ustawodawcę określonego sposobu działania sprawcy, polegającego na
użyciu lub posługiwaniu się jednym z tych przedmiotów, sygnalizuje bezpośrednie
niebezpieczeństwo spowodowania czynem sprawcy dalej idących skutków dla
pokrzywdzonego niż wynikające ze znamion przestępstwa, w którego opisie przedmioty te
występują (np. uszkodzenia ciała pokrzywdzonego wskutek posługiwania się nożem przez
sprawcę w trakcie pobicia czy rozboju). W przypadku zbrodni zabójstwa, którego rezultat
świadczący o wypełnieniu znamion typu przestępstwa stanowi umyślne zniweczenie dobra
prawnego, jakim jest życie ludzkie, element takiego abstrakcyjnego narażenia, związanego
z użyciem broni palnej, nie występuje, z uwagi na dalej idący rezultat umyślnego działania
sprawcy, którym jest pozbawienie życia człowieka.


Projekt przewiduje wprowadzenie dwóch nowych typów kwalifikowanych zbrodni
zabójstwa. Pierwszy typ (proj. art. 148 § 2a pkt 5 K.k.) jest związany z określeniem nowej
okoliczności kwalifikującej, którą stanowi szczególny cel sprawcy, zmierzającego przez
popełnienie tego czynu do utrudnienia lub udaremnienia jakiegokolwiek postępowania
prowadzonego na podstawie przepisów ustawy.
Sytuacja ta będzie obejmować te wszystkie przypadki, w których sprawca przez
zabójstwo człowieka, czyli sięgając po najbardziej okrutny i radykalny sposób, chce wpłynąć
na bieg pracy organów wymiaru sprawiedliwości lub innych organów władzy państwowej
i samorządu terytorialnego. Przepis będzie miał zatem na celu w pierwszym rzędzie
wzmocnienie ochrony świadków w postępowaniu karnym, ale też w innych postępowaniach
prowadzonych na podstawie ustawy, a także stron tych postępowań (zarówno
pokrzywdzonego, jak i oskarżonego). Wzmocnienie ochrony prawnej w tym zakresie wynika
zarówno z celowości minimalizowania zagrożeń dla tych kategorii uczestników postępowań,
jak i uwzględnienia okoliczności, że zabójstwa podjęte w takim celu godzą w sposób
zasadniczy w efektywność funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, a także autorytet
systemu prawnego w ogólności.

10

Drugi projektowany typ kwalifikowanego zabójstwa, którego wprowadzenie

– z powodów uzasadnionych względami legislacyjnymi – powinno nastąpić przez
modyfikację dotychczasowego brzmienia art. 148 § 3 K.k., ma na celu wzmocnienie ochrony
najbardziej narażonych na agresję fizyczną kategorii funkcjonariuszy publicznych, a więc
tych, którzy pełnią obowiązki służbowe związane z ochroną bezpieczeństwa ludzi oraz
bezpieczeństwa lub porządku publicznego. Przewidziana w projekcie wzmocniona ochrona
jest warunkowana powiązaniem zachodzącym między czynem sprawcy a pełnieniem przez
funkcjonariusza publicznego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa
lub porządku publicznego, mającym charakter zarówno łączności czasowej [znamię
„podczas” (pełnienia obowiązków służbowych)], jak i przedmiotowej [znamię „w związku”
(z pełnieniem obowiązków służbowych)].
Rozwiązanie to wpisuje się więc we wskazany na wstępie zasadniczy cel projektu,
oddziałując równocześnie na zakres wzmocnionej ochrony prawnej udzielanej na podstawie
proj. art. 12a K.k. osobie działającej w obronie koniecznej interwencyjnej, w przypadku gdy
czyn sprawcy bezprawnego zamachu podjęty wobec osoby interweniującej doprowadził do
umyślnego pozbawienia jej życia.
Podkreślenia wymaga okoliczność, że celowym zamysłem jest zawężenie zakresu
omawianego znamienia kwalifikującego zachowanie sprawcy zabójstwa wyłącznie do
niektórych kategorii funkcjonariuszy publicznych – tych, którzy z uwagi na rodzaj pełnionych
obowiązków służbowych w największym stopniu narażeni są na niebezpieczeństwo osobiste.
Objęcie projektowanym znamieniem wszystkich kategorii funkcjonariuszy publicznych
z uwagi na szeroki zakres normatywnej definicji tego pojęcia wynikający z art. 115 § 13 K.k.
(obejmujący m.in. osobę będącą pracownikiem administracji rządowej, innego organu
państwowego lub samorządu terytorialnego, osobę zajmującą kierownicze stanowisko w innej
instytucji państwowej, syndyka, nadzorcę sądowego czy radnego) nie znajdowałoby
uzasadnienia kryminalnopolitycznego, z uwagi na charakter obowiązków tych kategorii
funkcjonariuszy publicznych, w trakcie realizacji których jedynie w przypadkach
sporadycznych i nietypowych może dojść do narażenia funkcjonariusza publicznego na
niebezpieczeństwo osobiste.
Użyte w projektowanym brzmieniu art. 148 § 3 K.k. sformułowanie „obowiązków
służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa
i porządku publicznego” wykorzystuje pojęcia ustawowe, występujące m.in. w art. 1 ust. 1
ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277, z późn. zm.), co
powinno wykluczyć możliwość zaistnienia wątpliwości interpretacyjnych w jego zakresie.