Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy o Policji

U Z A S A D N I E N I E


Występujące przypadki agresywnych przestępczych ataków na osoby zobowiązane
do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz bezpieczeństwa lub porządku publicznego z racji
swoich obowiązków służbowych i zawodowych lub też podejmujące z własnej inicjatywy
działania mające na celu zapobieżenie popełnieniu przestępstwa są zjawiskiem
bulwersującym opinię publiczną i zwiększającym poczucie zagrożenia oraz lęk przed
przestępczością. Powtarzanie się tego rodzaju zdarzeń może również wzmacniać postawy
obojętności wobec dostrzeżonych przypadków naruszenia prawa, osłabiając istotną podstawę
społeczeństwa obywatelskiego, jakim jest poczuwanie się przez poszczególnych obywateli do
odpowiedzialności za dobro wspólne, a także osłabiać zaufanie społeczne do państwa
i stanowionego przezeń prawa, postrzeganego jako nieefektywne i niestanowiące skutecznej
przeciwwagi dla bulwersujących społeczeństwo negatywnych zjawisk.
W celu wzmocnienia prawnej ochrony tych kategorii funkcjonariuszy publicznych,
którzy z racji charakteru pełnionych obowiązków są w największym stopniu narażeni na
niebezpieczeństwo osobiste, a których skuteczne działanie jest najistotniejsze w płaszczyźnie
zapobiegania i zwalczania przestępczości oraz budowania poczucia bezpieczeństwa
publicznego, jak również w celu udzielenia wsparcia tym obywatelom, którzy mimo braku
obowiązku reagują na dostrzeżone naruszenia prawa i występują w obronie bezpieczeństwa
i porządku publicznego, uzasadnione jest dokonanie w Kodeksie karnym zmian objętych
ramami niniejszego projektu.
Drugi z celów projektu stanowi zmiana stanu prawnego, który powstał
w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2009 r.
(sygn. akt P 11/08), mocą którego Trybunał uznał, że przepis art. 1 pkt 15 ustawy z dnia
27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego
i ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363), dotyczący art. 148 § 2
K.k., jest niezgodny z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, co doprowadziło do wyeliminowania z porządku prawnego przepisu określającego
typy kwalifikowane zbrodni zabójstwa.
Projekt przewiduje zmiany w części ogólnej Kodeksu karnego, polegające na dodaniu
po art. 12 nowego artykułu, oznaczonego jako art. 12a, obejmującego dwa przepisy
przyznające osobom podejmującym tzw. obronę konieczną interwencyjną,
a więc obronę przed bezpośrednim bezprawnym zamachem skierowanym przeciwko cudzemu

2
(nienależącemu do osoby odpierającej zamach) dobru prawnemu, ochronę tożsamą jak
ochrona przewidziana w przepisach Kodeksu karnego dla funkcjonariuszy publicznych.
Podstawą aksjologiczną projektowanych w tym zakresie rozwiązań jest założenie, że
osoby, które, nie będąc prawnie do tego zobowiązane, występują w obronie prawa
i, przełamując niejednokrotnie strach oraz narażając się na agresywną reakcję przestępcy,
reagują na chuligańskie czy też innego rodzaju przestępcze zachowania, powinny korzystać
ze wzmocnionej ochrony prawnej.
Skoro więc osoby te faktycznie działają na rzecz ochrony bezpieczeństwa
i porządku publicznego, atak na te osoby powinien być traktowany w sensie prawnym tak
samo jak atak na funkcjonariusza publicznego.
Podkreślenia wymaga okoliczność, że projektowany przepis art. 12a § 1 K.k.
w żaden sposób nie modyfikuje istoty ani granic kontratypu obrony koniecznej, lecz
wyłącznie przewiduje wzmocnienie ochrony osób działających w ramach szczególnej postaci
obrony koniecznej, jaką stanowi obrona konieczna interwencyjna, a więc osób, które
podejmują działania nie we własnej obronie, lecz działają na korzyść innej osoby lub
podmiotu zbiorowego, co nadaje ich zachowaniu szczególny wymiar społeczny. Chodzi więc
o przypadki, gdy osoba podejmująca obronę konieczną nie została do tego w jakikolwiek
sposób zmuszona, w szczególności przez przymusowość sytuacji, w której się znalazła,
bowiem ani ona osobiście, ani jej mienie lub inne należące do niej dobra nie zostały
zaatakowane przestępczym zamachem, lecz podjęła interwencję wobec bezprawnego
zamachu bez jakiegokolwiek partykularnego interesu, a także nie będąc do tego w żaden
sposób zobowiązana prawnie. Podjęcie interwencji niosącej za sobą ryzyko osobiste w celu
ochrony prawa przed aktami jego naruszenia, i niejako w zastępstwie zobowiązanych do
ochrony porządku prawnego organów państwa, uzasadnia więc w pełni wprowadzenie
rozwiązania wzmacniającego ochronę prawną udzielaną takiej osobie.
Wzmocnienie tej ochrony nastąpi przez stosowanie do czynów popełnionych przez
sprawcę zamachu (lub osobę z nim współdziałającą) na szkodę osoby interweniującej
przepisów przewidujących wzmocnioną ochronę prawną funkcjonariuszy publicznych,
zgrupowanych w szczególności w rozdziale XXIX Kodeksu karnego, obejmującym
przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego.
Przesłankami przyznania szczególnej ochrony osobie odpierającej zamach na cudze
dobro prawne będzie wymóg, aby działała ona w warunkach obrony koniecznej, a więc, aby
jej zachowanie było motywowane chęcią odparcia bezprawnego zamachu, oraz wymóg, aby
jej zachowanie w sensie obiektywnym było działaniem na rzecz ochrony bezpieczeństwa lub

3
porządku publicznego. Ta ostatnia przesłanka będzie spełniona również w tych przypadkach,
gdy osoba odpierająca bezprawny zamach w momencie przeciwstawienia się temu
zamachowi nie będzie uświadamiać sobie, że jej zachowanie jest zachowaniem na rzecz
ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego, lecz oceniane obiektywnie zachowanie to
walor taki będzie posiadać.
Celowe jest przedstawienie niektórych najistotniejszych skutków faktycznych

i prawnych, które spowoduje wprowadzenie projektowanego art. 12a § 1 K.k.
Jeżeli obywatel wystąpi w obronie np. niszczonego przez wandala mienia

(np. zaparkowanych wzdłuż ulicy samochodów czy pojazdów komunikacji publicznej) albo
napastowanego czy bitego w miejscu publicznym człowieka, to w przypadku gdy sprawca
przestępstwa z uwagi na podjętą obronę konieczną interwencyjną uderzy osobę
interweniującą lub w inny sposób naruszy jej nietykalność cielesną, sprawca ten będzie
odpowiadał (niezależnie od odpowiedzialności za czyn, w ramach którego został podjęty
bezprawny zamach) na podstawie art. 222 § 1 K.k., przewidującego za naruszenie
nietykalności funkcjonariusza publicznego grzywnę, karę ograniczenia wolności albo karę
pozbawienia wolności do lat 3.
Odpowiedzialność ta będzie więc surowsza niż wynika z obowiązującego porządku
prawnego, w ramach którego zachowanie takie byłoby traktowane jako tzw. zwykłe
naruszenie nietykalności cielesnej, zagrożone na podstawie art. 217 § 1 K.k. grzywną, karą
ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Niezwykle istotnym, pożądanym skutkiem projektowanego rozwiązania jest
spowodowanie,
że czyny takie będą przestępstwami ściganymi w trybie
publicznoskargowym, nie zaś z oskarżenia prywatnego. Tak więc prokurator, powziąwszy
wiedzę o użyciu przez sprawcę bezprawnego zamachu siły wobec osoby działającej
w obronie koniecznej interwencyjnej, będzie miał obowiązek wszczęcia i przeprowadzenia
postępowania o ten czyn.
Jeżeli zachowanie sprawcy bezprawnego zamachu, odpieranego przez osobę
działającą w obronie koniecznej interwencyjnej, podjęte w stosunku do tej osoby, będzie
odpowiadało istocie czynnej napaści, objętej znamionami przestępstwa z art. 223 K.k., czyn
ten będzie traktowany jako przestępstwo czynnej napaści, zagrożone karą pozbawienia
wolności od roku do lat 10. Umyślne, a więc zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak
i zamiarem ewentualnym, będące rezultatem zachowania odpowiadającego istocie czynnej
napaści, spowodowanie przez sprawcę bezprawnego zamachu ciężkiego uszczerbku na
zdrowiu osoby interweniującej będzie skutkowało odpowiedzialnością za przestępstwo z proj.

4
art. 223 § 2 K.k. (konstrukcja ta zostanie omówiona w dalszej części uzasadnienia),
zagrożonego karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, podczas gdy zgodnie
z obowiązującym stanem prawnym odpowiedzialność napastnika mogłaby zostać
zaktualizowana wyłącznie na podstawie przepisu art. 156 § 1 K.k. za umyślne spowodowanie
ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przewidującego karę pozbawienia wolności w wymiarze od
roku do lat 10.
Przepis proj. art. 12a § 2 K.k. przewiduje wyłączenie stosowania § 1 tego artykułu
w sytuacjach, gdy czyn sprawcy zamachu skierowany przeciwko osobie odpierającej zamach
godzi wyłącznie w cześć lub godność tej osoby. Celem tego unormowania jest więc
racjonalne zawężenie ochrony udzielanej osobie podejmującej obronę konieczną
interwencyjną w stosunku do ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym, w tych
przypadkach, gdy zachowanie sprawcy godziło wyłącznie w jedno z tych dóbr lub oba dobra
łącznie, a więc w szczególności miało np. wyłącznie charakter zniewagi, natomiast sprawca
nie przekroczył swoim zachowaniem podjętym przeciwko osobie interweniującej granicy jej
integralności cielesnej, a tym samym nie spowodował również żadnych skutków godzących
w jej zdrowie.
W tym przypadku chodzi więc o wyłączenie konieczności wszczynania postępowania
karnego wobec sprawcy bezprawnego zamachu za czyn podjęty wobec osoby interweniującej,
mający jedynie charakter agresji słownej. Wyłączenie takiej konieczności może leżeć także
w interesie osoby interweniującej, która przy tak ograniczonym naruszeniu jej dóbr może nie
wykazywać zainteresowania wszczynaniem postępowania karnego, pociągającym za sobą
również konieczność jej udziału w tym postępowaniu. Oczywiście takie zachowanie sprawcy
nie pozostanie prawnie obojętne, ale będzie podlegać ściganiu albo z oskarżenia prywatnego,
albo w trybie publicznoskargowym, jeżeli prokurator uzna za celowe objęcie tego czynu
ściganiem na podstawie art. 60 § 1 K.p.k., z uwagi za przemawiający za taką decyzją ważny
interes społeczny.
W sposób uzasadniony można oczekiwać, że rozwiązania objęte projektowanymi
przepisami art. 12a K.k. podniosą poczucie bezpieczeństwa w społeczeństwie oraz autorytet
prawa, zachęcając do przełamywania strachu i poczucia bezsilności wobec agresywnych
zachowań w przestrzeni publicznej oraz udowadniając, że szlachetne postawy podejmowane
w interesie publicznym są doceniane przez prawodawcę.
Równocześnie rozwiązania te będą oddziaływać korzystnie w płaszczyźnie
generalnoprewencyjnej, zniechęcając potencjalnych sprawców przestępstw, w szczególności
popełnianych w miejscach publicznych (np. akty wandalizmu, pobicia, kradzieże), do ich

5
popełnienia, wobec świadomości, że coraz więcej osób może czynnie i skutecznie
przeciwstawiać się ich czynom, jak również, że osoby te będą się znajdować w takich
sytuacjach pod szczególną ochroną prawną.
Projekt przewiduje również wprowadzenie kolejnego nowego przepisu, oznaczonego
jako art. 12b, który będzie przyznawać wzmocnioną ochronę prawną osobom należącym do
kategorii funkcjonariuszy publicznych, tożsamą z ochroną przysługującą im podczas lub
w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, w odniesieniu do bezprawnych zamachów
podjętych z powodu wykonywanego przez taką osobę zawodu lub zajmowanego stanowiska.
Rozwiązanie to ma na celu przeciwdziałanie wyjątkowo nagannym przejawom agresji,
niejednokrotnie przybierającym postać agresji osobistej, przeciwko określonym kategoriom
funkcjonariuszy publicznych (np. policjantom), motywowanym niechęcią czy wręcz
nienawiścią do tych kategorii osób, wynikającą z generalnych zadań zawodowych i roli
społecznej przez te kategorie funkcjonariuszy spełnianych.
Wprowadzenie tego rozwiązania będzie skutkować traktowaniem każdego czynu
zabronionego, skierowanego przeciwko osobie funkcjonariusza publicznego (a więc
np. godzącego w jego życie, zdrowie, wolność, ale także nietykalność cielesną), tak samo jak
czynu godzącego w te dobra funkcjonariusza publicznego, który został popełniony podczas
lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych, skutkując w większości
przypadków zaostrzeniem odpowiedzialności sprawcy, jak również w każdym przypadku
przesądzając tryb ścigania z urzędu takiego czynu.
Podkreślenia wymaga, że w celu określenia rodzaju powiązania zachodzącego między
wykonywanym przez funkcjonariusza publicznego zawodem lub zajmowanym stanowiskiem
a podjętym przez sprawcę bezprawnym zamachem, w projektowanym przepisie
wykorzystano znamię „z powodu” (wykonywanego zawodu lub zajmowanego stanowiska),
występujące aktualnie w Kodeksie karnym m.in. w opisach czynów z art. 119 § 1 K.k. oraz
art. 257 K.k. („z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, (…), wyznaniowej lub
z powodu jej bezwyznaniowości”), co powinno usunąć możliwość zaistnienia wątpliwości
interpretacyjnych odnoszących się do tego znamienia.
Projektowane przepisy art. 12a i 12b zostały umiejscowione w rozdziale I Kodeksu
karnego, obejmującym przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej. Przepisy te
bowiem, jak już wcześniej wspomniano, nie modyfikują w żaden sposób kontratypu obrony
koniecznej, lecz wprowadzają generalną zasadę odnoszącą się do określonej kategorii
podmiotów – osób działających w obronie koniecznej interwencyjnej – przyznającą im
wzmocnioną ochronę prawną, a tym samym zaostrzającą odpowiedzialność sprawców