Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz ustawy o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 - 1990 oraz treści tych dokumentów

1) w art.4 pkt 6 otrzymuje brzmienie:
„6) członek Rady Instytutu Pamięci Narodowej;”;
2) w art. 22 w ust. 1 pkt 14 otrzymuje brzmienie:
„ 14) Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz członków Rady Instytutu Pamięci
Narodowej;”.

Art. 3.
1. Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji cigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu wybrane na podstawie przepisów art. 15 ustawy, o której mowa w art. 1,
w brzmieniu obowiązującym przed dniem wej cia w życie niniejszej ustawy, wykonuje swoje
zadania i kompetencje do dnia utworzenia Rady Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji
cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu na podstawie przepisów art. 15 ustawy, o
której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
2. Rady jednostek organizacyjnych uczelni wyższych mających uprawnienia do
nadawania stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie
historii oraz rady naukowe Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Historii
Nauki Polskiej Akademii Nauk, Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk
wybierają zgromadzenie elektorów, o którym mowa w art. 15 ust. 2 ustawy, o której mowa w
art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w terminie 2 miesięcy od dnia wej cia w życie
niniejszej ustawy. Zgromadzenie elektorów przedstawia odpowiednio Sejmowi i Senatowi
kandydatów na członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji cigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu w terminie miesiąca od dnia wyboru.
3. Sejm i Senat powołują członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji
cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w terminie 2 miesięcy od
dnia
przedstawienia kandydatów na członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji
cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, o których mowa w ust. 2. Przepis art. 15
ust. 11 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się.
4. Krajowa Rada Sądownictwa przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej
kandydatów na członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji cigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu w terminie 3 miesięcy od dnia wej cia w życie niniejszej
ustawy.
5. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej powołuje członków Rady Instytutu Pamięci
Narodowej – Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w terminie 2
miesięcy od dnia przedstawienia kandydatów na członków Rady Instytutu Pamięci

Narodowej – Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, o których mowa w
ust. 4. Przepis art. 15 ust. 11 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą
ustawą, stosuje się.

Art. 4.
Rada Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu przygotuje i ogłosi pierwszy konkurs na finansowanie przez Instytut Pamięci
Narodowej – Komisję cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu badań naukowych
nad najnowszą historią Polski, o którym mowa w art. 53 pkt 7 ustawy, o której mowa w art.
1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, w terminie 6 miesięcy od dnia rozpoczęcia
kadencji Rady Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu.

Art. 5.
Do postępowań w sprawie udostępniania dokumentów przez Instytut Pamięci
Narodowej – Komisję cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, wszczętych i
niezakończonych decyzją ostateczną do dnia wej cia w życie niniejszej ustawy, stosuje się
przepisy ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Art. 6.
Prezes Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji cigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu opublikuje inwentarz archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej –
Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zapewniający opis zasobu na
poziomie jednostek archiwalnych, w terminie 12 miesięcy od dnia wej cia w życie niniejszej
ustawy, w formie, o której zadecyduje Rada Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji cigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Art. 7.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od ogłoszenia.

Uzasadnienie

1. Potrzeba i cel wydania ustawy.
Ponad 10 letni okres funkcjonowania Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji cigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (IPN) pod rządami ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r.
o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
pozwala na ocenę tej instytucji i ustawy. Wnioski, jakie płyną z tej oceny, skłaniają do zmian
legislacyjnych, które będą prowadziły do:
• odpolitycznienia tej instytucji,
• wzmocnienia współodpowiedzialno ci i wpływu na działalno ć IPN organu
kolegialnego, który będzie wybierany według kryterium fachowo ci,
• pełnego otwarcia zbiorów archiwalnych,
• przyspieszenia procedury udostępniania zbiorów.
Powszechnie formułowany postulat odpolitycznienia IPN wymaga ograniczenia
wpływu „czynnika politycznego” na wybór jego organów i działalno ć statutową. Przyjęte w
projekcie nowelizacji ustawy rozwiązania zwiększają kompetencje organu kolegialnego w
zakresie ustalania kierunku działań IPN, a także kontrolowania wykonania przez Prezesa IPN
owych rekomendacji. Ich niewykonanie daje Radzie IPN, która zastąpić ma Kolegium IPN,
możliwo ci nie przyjęcia sprawozdania z działalno ci Prezesa IPN, co jest równoznaczne ze
złożeniem wniosku o odwołanie Prezesa IPN.

2. Rzeczywisty stan w dziedzinie, która ma być unormowana.
W okresie powstawania IPN bardzo silna pozycja Prezesa IPN miała uzasadnienie,
gdyż chodziło o sprawne skonstruowanie IPN w możliwie krótkim czasie, ale też wynikała z
domniemania, iż w trakcie ujawniania dokumentów będzie dochodziło do kolizji z organami
państwa, także z jego najwyższymi urzędnikami. Prezes IPN otrzymał więc pozycję w
pewnym sensie silniejszą niż premier, w praktyce stał się nieodwoływalny przez Sejm. Nie
ma uzasadnienia dla utrzymania tak silnej pozycji Prezesa IPN w organach państwa.
Należy zauważyć, że obecnie obowiązujący tryb wyłaniania Kolegium IPN nie
gwarantuje powoływania w jego skład osób posiadających merytoryczne przygotowanie do
podejmowania decyzji koniecznych w pracach IPN i ciało to jest złożone zarówno z ludzi o
wysokich kompetencjach, jak i z ludzi o kompetencjach nie uprawniających ich do zasiadania

w jego składzie. Szczególnie dobitnie sytuacja ta wystąpiła w wyniku wyboru w 2007 r., gdyż
polityczna jednostronno ć składu Kolegium IPN szła w parze z wyborem wyraźnej
mniejszo ci osób kompetentnych do opiniowania problemów z zakresu historii czy
archiwistyki. W składzie Kolegium IPN nie znalazł się również ani jeden prawnik, a przecież
problematyka prawna jest jedną z podstawowych w działalno ci IPN.

3. Różnice pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym.
Nowelizacja zakłada zwykłą większo ć przy powoływaniu i odwoływaniu Prezesa
IPN. Istnieje natomiast potrzeba wzmocnienia kolegialno ci, współodpowiedzialno ci oraz
większego wpływu czynnika fachowego na Prezesa IPN. Ten słuszny postulat realizowany
jest w projekcie nowelizacji ustawy przez silniejsze powiązanie Prezesa IPN i jego działań z
Radą IPN, jak również przez wprowadzenie nowego trybu wyboru Rady IPN.
Postulat odpolitycznienia IPN przekłada się na zbiór szczegółowych rozwiązań, które
zmieniają tryb powoływania organu kolegialnego, czyli Rady IPN. Przyjęty w projekcie
nowelizacji kierunek będzie prowadził do skonstruowania Rady IPN przez rodowisko
historyków z tytułami lub stopniami naukowymi. W efekcie wyboru w skład Rady IPN wejdą
osoby merytorycznie bardzo dobrze przygotowane do wpływania na kierunek działań IPN. Co
więcej, również tryb wyłaniania samej Rady IPN wzmocni merytokratyczny charakter
postulowanej zmiany. Jej powołanie poprzedzi bowiem wybór Zgromadzenia Elektorów,
którego skład będzie rękojmią merytorycznych uwarunkowań wyboru Rady IPN. Najbardziej
renomowane polskie uczelnie oraz Instytut Historii PAN, Instytut Historii Nauki PAN,
Instytut Studiów Politycznych PAN wybiorą po jednym przedstawicielu, wyróżniającym się
wiedzą z zakresu historii Polski XX wieku. Tak wybrane Zgromadzenie Elektorów
przedstawi:
a) Sejmowi - dziesięciu kandydatów na członków Rady IPN, z których Sejm wybierze
pięciu,
b) Senatowi - czterech kandydatów na członków Rady IPN, z których Senat wybierze
dwóch.
Natomiast Krajowa Rada Sądownictwa przedstawi Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej
czterech kandydatów, spo ród których Prezydent wybierze dwóch członków Rady IPN.
Projekt nowelizacji wprowadza zasadniczą zmianę dotyczącą zasad udostępniania
dokumentów. Będą one udostępnianie w znacznie szybszym tempie niż do tej pory i według
bardziej przejrzystych reguł, co będzie efektem m.in. opublikowania inwentarzy
archiwalnych. Zniesione zostaną także ograniczenia w udostępnianiu akt osobom, które IPN

uznawał za osobowe źródła informacji komunistycznego aparatu bezpieczeństwa. Dotychczas
ustawodawca próbował tak skonstruować rozwiązania prawne, by zagrodzić byłym
funkcjonariuszom i byłym osobowym źródłom informacji drogę do poznania wytworzonych
przez nich akt. Chodziło o ochronę pokrzywdzonych przed możliwymi nadużyciami czy
ujawnieniem materiałów niepożądanych przez dawnych funkcjonariuszy i współpracowników
komunistycznego aparatu bezpieczeństwa. Ta intencja stanęła jednak w kolizji z prawem do
obrony oskarżonych o współpracę z organami bezpieczeństwa. Praktyka działania IPN
pogłębiła jeszcze ten problem przez przyjęcie rozszerzających i arbitralnych kryteriów
odmowy dostępu do dokumentów. Proponowane rozwiązanie udostępnia więc dokumenty
wszystkim zainteresowanym i uwalnia IPN od obowiązku orzekania, który dokument można
udostępnić i komu, a który nie. Przedkładany projekt stanowi w tym zakresie również
wykonanie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Ważną zmianą w projekcie nowelizacji ustawy będzie uchylenie ust. 2 w art. 37,
mówiącego o tym, iż osoba, która uzyskała wgląd w dotyczące jej dokumenty, które
ujawniają jej pochodzenie rasowe lub etniczne, przekonania religijne oraz informacje o stanie
zdrowia i życiu seksualnym i stanie majątkowym, może je zastrzec. Obowiązek
odpowiedzialno ci za ujawnienie tzw. „danych wrażliwych” spoczywać będzie teraz nie na
archiwi cie IPN, tylko na osobie, która pozyskuje i wykorzystuje te dane. Długoletnia już
praktyka do wiadczonych historyków, mających dostęp do archiwów IPN, potwierdza, że
„dane wrażliwe” występują w aktach UB i SB rzadko. Praktyka ta pozwala również na
stwierdzenie, że dane te nie były używane w publikacjach, mimo iż historycy i dziennikarze
mieli do nich dostęp.
Akta lub ich kopie udostępniane będą bez tzw. anonimizacji czyli zaczerniania danych
osobowych. Zainteresowanym udostępniane będą pełne dane identyfikujące tożsamo ć osób,
które przekazywały informacje organom bezpieczeństwa państwa do 1989 roku. Intencją tych
zmian jest usprawnienie i przyspieszenie dostępu do akt IPN, odej cie od anachronicznych
procedur, przybliżenie IPN do instytucji archiwalno-naukowej, zbliżenie zasad postępowania
z aktami do praktyki archiwów państwowych.

4. Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne oraz
wskazanie źródła finansowania.
Wprowadzenie w życie projektowanych zmian przyniesie pozytywne skutki
społeczne, przyczyniając się do realizacji jednego z podstawowych praw obywatelskich,
jakim jest prawo obywatela do poznania informacji o sobie, zgromadzonych przez