Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

U Z A S A D N I E N I E


Projekt nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych oraz niektórych innych ustaw zawiera propozycje regulacji, które
mają na celu:
– realizację orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października
2007 r., sygn. akt P 10/07 (Dz. U. Nr 200, poz. 1445),
– wydłużenie okresu, w jakim płatnik składek może dochodzić od Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych zwrotu nienależnie opłaconych składek,
– sprecyzowanie sposobu ustalania hipotetycznej wysokości przyszłej emery-
tury, którą ZUS jest zobowiązany obliczać i wysyłać do ubezpieczonych uro-
dzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.
Tytuł projektu ustawy, jak również kolejność jej przepisów wynikają z faktu, iż
zasadniczym przedmiotem projektu, jest kwestia nowelizacji art. 29 ust. 1 usta-
wy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, wynikająca z konieczności realizacji orzeczenia Trybunału Kon-
stytucyjnego z dnia 23 października 2007 r., sygn. akt P 10/07 (Dz. U. Nr 200,
poz. 1445).
I. W art. 1 projektu ustawy przedstawiono propozycję nowelizacji art. 29
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.),
która stanowi realizację wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
23.10.2007 r., sygn. akt P 10/07 (Dz. U. Nr 200, poz. 1445).
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis art. 29 ust. 1 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, z późn. zm.) w zakresie, w jakim
nie przyznaje prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym męż-
czyźnie, który – odpowiednio jak kobieta, która nabywa to prawo po osią-
gnięciu wieku 55 lat i co najmniej 30-letniego okresu składkowego i nie-
składkowego – osiągnął wiek 60 lat i co najmniej 35-letni okres składkowy
i nieskładkowy, jest niezgodny z art. 32 i art. 33 Konstytucji RP. Trybunał
orzekł też, że przepis art. 29 ust. 1 w zakresie wskazanym w wyroku traci
moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku
w Dzienniku Ustaw RP.
W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, że orzeczenie ma charakter zakresowy,
co oznacza, że Trybunał „nie orzekł o niekonstytucyjności tego, co w art. 29
ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS zostało przez ustawodawcę
uregulowane”, lecz „stwierdził niezgodność z Konstytucją treści normatyw-
nej, której w przepisie brakuje”. Podkreślono także, że „orzeczeniu stwier-
dzającemu niekonstytucyjność przepisu w zakresie, w jakim pomija on okre-
śloną treść normatywną, można przypisać tylko i wyłącznie skutek ustalają-
cy niekonstytucyjność pominięcia i zobowiązujący prawodawcę do stosow-
nej zmiany tego przepisu, niezbędnej dla realizacji norm konstytucyjnych.
Zdaniem Trybunału, przyjęcie poglądu, że wyrok TK wywołuje skutek „roz-
porządzający” (uzupełnia przepis o elementy brakujące) wyraźnie wykracza
poza konstytucyjne kompetencje TK”.
Treść uzasadnienia ww. wyroku TK, jak również przepisy art. 71 ust. 2
ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102,
poz. 643, z późn. zm.) wskazują, że w obecnym stanie prawnym nie ma
podstaw do tego, aby organy rentowe pozytywnie rozpatrywały wnioski
o emeryturę zgłoszone przez mężczyzn spełniających warunki wskazane
w części I ww. wyroku. Przepisy art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS należy obecnie stosować zgodnie z ich brzmieniem nadanym
ustawą zmieniającą z dnia 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 1264).
Natomiast „skutkiem stwierdzenia niekonstytucyjności art. 29 ust. 1 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do
nabycia emerytury w obniżonym wieku emerytalnym przez mężczyznę, który
osiągnął wiek 60 lat i – jak kobieta, która osiągnęła wiek 55 lat – ma długo-
letni staż ubezpieczeniowy jest zobowiązanie ustawodawcy do dokonania
zmiany w art. 29 ust. 1.”
Trybunał stwierdził, że „nie przesądza również kształtu nowej regulacji, re-
spektując swobodę ustawodawcy w tym zakresie, z zastrzeżeniem
uwzględnienia zasad konstytucyjnych i wniosków zawartych w niniejszym

2
wyroku”. Jego orzeczenie stanowi w tym zakresie „swoistą wskazówkę in-
terpretacyjną”. Trybunał wyraził też opinię, że 12-miesięczny termin odro-
czenia utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu w zakresie,
w jakim został uznany za niezgodny z Konstytucją, „powinien być wystarcza-
jący dla wprowadzenia w życie regulacji zgodnej z Konstytucją – przed jego
upływem”.
Przedstawiając motywy swego wyroku Trybunał wyjaśnił, że jego celem było
„zainicjowanie działań zmierzających do przywrócenia stanu zgodności
z Konstytucją”. Biorąc to pod uwagę, jak również społeczne oczekiwanie
szybkiego rozwiązania tego problemu, w projekcie ustawy przedstawiono
propozycję zmiany przepisu art. 29 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS polegającą na uzupełnieniu tego przepisu o regulację zgodną
z sentencją wyroku Trybunału.
II. W art. 3 pkt 1 lit. a projektu ustawy przedstawiono zmianę art. 24 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Zmia-
na ta (polegająca na dodaniu po ust. 6e nowego ust. 6f) ma na celu umożli-
wienie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych zwrotu nienależnie opłaconych
składek bezpośrednio ubezpieczonym, w przypadku braku płatnika składek.
Obecnie obowiązujący przepis, dotyczący zwrotu nienależnie opłaconych
składek, nie przewiduje możliwości dokonania przez ZUS tego zwrotu bez-
pośrednio ubezpieczonemu, przez co uniemożliwia odzyskanie finansowa-
nej przez niego części składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
w przypadku braku płatnika składek lub następcy prawnego, z którym ZUS
mógłby rozliczyć się z powstałej nadpłaty. Stanowi to ograniczenie w zakre-
sie zwrotów nadpłat dokonywanych przez ZUS.
Przedstawiona w art. 3 pkt 1 lit. b projektu ustawy nowelizacja art. 24 ust. 7
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
spowoduje, że płatnik składek będzie mógł dochodzić zwrotu od ZUS niena-
leżnie opłaconych składek, jeżeli od daty ich opłacenia nie upłynęło jeszcze
10 lat.


3
Obecnie okres ten dla płatników wynosi 5 lat, co jest przedmiotem krytyki
i licznych wystąpień w sprawie zmiany tego przepisu zarówno płatników
składek, jak i Rzecznika Praw Obywatelskich. Zakład Ubezpieczeń Społecz-
nych nie może bowiem dochodzić nieopłaconych składek, dopiero po upły-
wie 10 lat.
Wydłużenie okresu zwrotu nadpłaconych składek dotyczy także tych osób,
które nadpłaciły składki przed dniem wejścia w życie ustawy i nie upłynął
jeszcze dla nich 5-letni okres, w jakim mogły one dochodzić ich zwrotu na
podstawie dotychczas obowiązujących przepisów (art. 5 ust. 1 projektu).
Jak wyżej wspomniano, proponuje się wprowadzenie przepisu umożliwiają-
cego zwrot nienależnie opłaconych składek bezpośrednio ubezpieczonemu,
jeżeli nie ma już płatnika składek, który je opłacił.
Z tego też względu jest zasadne umożliwienie tym ubezpieczonym prawa
żądania zwrotu nienależnie opłaconych składek również za te okresy, za
które na podstawie dotychczasowych przepisów prawo dochodzenia ich
zwrotu uległo już przedawnieniu (art. 5 ust. 2 projektu).
Zarówno zatem płatnicy składek, jak i Rzecznik Praw Obywatelskich, pod-
nosili kwestię nierównego traktowania podmiotów w zakresie wzajemnych
rozliczeń z tytułu nadpłaconych lub nieopłaconych składek. Zaproponowana
zmiana art. 24 ust. 7 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych usuwa tę nierówność.
Analogiczne rozwiązanie, wynikające z konieczności ujednolicenia regulacji
w zakresie dochodzenia nienależnie opłaconych składek, zarówno w syste-
mie ubezpieczenia społecznego powszechnego, jak i ubezpieczenia spo-
łecznego rolników, zostało wprowadzone dla osób ubezpieczonych w Kasie
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (art. 4 projektu).
W art. 2 projektu, w celu zapewnienia spójności, zaproponowano analo-
giczne rozwiązanie w zakresie okresu dochodzenia nienależnie opłacanych
składek w systemie ubezpieczenia społecznego rolników poprzez zmianę
art. 41b ust. 11 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecz-
nym rolników.

4
III. Przedstawiona w art. 3 pkt 2 projektu ustawy propozycja zmiany art. 50
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
ma na celu określenie sposobu obliczania hipotetycznej emerytury. Przesy-
łając informację o stanie konta ubezpieczonego, tj. m.in. o wysokości zewi-
dencjonowanych składek, Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest zobowią-
zany również przesyłać informację o hipotetycznej wysokości emerytury, je-
żeli ubezpieczony ukończył 35 lat. Dotychczasowe przepisy są niejasne i
sugerują, że hipotetyczną emeryturę szacuje się, biorąc pod uwagę jedynie
dotychczasowy stan konta ubezpieczonego, bez uwzględnienia faktu, że
najprawdopodobniej będzie kontynuował zatrudnienie, a w związku z tym w
dniu osiągnięcia wieku emerytalnego stan jego konta będzie znacznie wyż-
szy.
Na zmiany w tym zakresie zdecydowano się dlatego, że informacja dotyczą-
ca wysokości hipotetycznej emerytury w obecnym jej układzie miałaby wąt-
pliwy charakter poznawczy, ponieważ nie odzwierciedlałaby faktycznej wy-
sokości świadczenia uzyskanego w wieku emerytalnym. Podawana zgodnie
z nową propozycją informacja o hipotetycznej emeryturze pozwoli ubezpie-
czonym na oszacowanie wysokości przyszłego świadczenia, przy założeniu,
że ich zarobki stanowiące podstawę wymiaru składek do osiągnięcia wieku
emerytalnego pozostałyby na dotychczasowym poziomie. Informacja ta bę-
dzie zatem miała charakter ostrzegawczy i może stanowić zachętę do po-
dejmowania dodatkowych form zabezpieczenia emerytalnego.


5