Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

Warszawa, 10 września 2009 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VI kadencja
Prezes Rady Ministrów

DSPA-140 – 148(4)/09



Pan

Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej




Przekazuję przyjęte przez Radę Ministrów stanowisko wobec
obywatelskiego projektu ustawy

- o zmianie ustawy - Kodeks karny (druk
nr 2249).

Jednocześnie informuję, że Rada Ministrów upoważniła Ministra
Sprawiedliwości do reprezentowania Rządu w tej sprawie w toku prac
parlamentarnych.



(-) Donald Tusk













Stanowisko Rządu
w sprawie obywatelskiego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny
(druk sejmowy nr 2249)


Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny przewiduje zmianę
w Rozdziale XIX Kodeksu karnego, grupującym przestępstwa przeciwko życiu
i zdrowiu, polegającą na wprowadzeniu trzech nowych typów przestępstw,
określonych w przepisach nowego artykułu, oznaczonego jako art. 160a,
w następującym brzmieniu:
„Art. 160a § 1. Kto doprowadza do zapłodnienia ludzkiej komórki jajowej poza
organizmem matki (zapłodnienie in vitro),
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto dokonuje eksperymentów na embrionach powstałych w sposób opisany w § 1,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 5 lat albo karze 25 lat
pozbawienia wolności.
§ 3. Kto uprawia handel embrionami powstałymi w sposób opisany w § 1,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.”
Celem projektowanej nowelizacji Kodeksu karnego, zgodnie z uzasadnieniem
projektu, jest uregulowanie dotychczas nienormowanej materii związanej
z tworzeniem „ludzkich zarodków poza organizmem matki”, poprzez wprowadzenie
„całkowitego zakazu popełniania czynów, które godzą w godność ludzką i naruszają prawa
człowieka”.
Na
wstępie należy zauważyć, że w obowiązującym stanie prawnym nie
funkcjonują unormowania, które regulowałby kompleksowo problematykę ochrony
genomu, dziedzictwa genetycznego oraz warunki dopuszczalności metody

2
zapłodnienia pozaustrojowego – in vitro. Tymczasem przepis o charakterze karnym
powinien być uzupełnieniem regulacji, które te kwestie określają.
Nie
negując zatem potrzeby wzmocnienia ochrony życia na każdym etapie
jego rozwoju, w tym również z zastosowaniem oddziaływań kryminalno-
politycznych, stwierdzić trzeba, że wprowadzenie przepisu karnego penalizującego
metody in vitro, może być rozważane, ale dopiero po precyzyjnym określeniu
w ustawie warunków dopuszczalności i zakresu stosowania tej metody.
Należy także zauważyć, że Rzeczpospolita Polska podpisała, choć jeszcze nie
ratyfikowała, Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Godności Istoty Ludzkiej w dziedzinie
zastosowania biologii i medycyny, zawartą w dniu 7 maja 1999 r. w Oviedo, której celem
jest zapewnienie ochrony godności i tożsamości człowieka, poszanowanie jego
integralności oraz ochrona innych podstawowych praw

i wolności w dziedzinie zastosowania biologii i medycyny. Jej integralną część
stanowią postanowienia dotyczące tak istotnych kwestii, jak dziedzictwo
genetyczne, ochrona genomu, metody zapłodnienia pozaustrojowego, a także sfera
transplantacji obejmująca problematykę pobierania narządów, komórek

i tkanek.
Rzeczpospolita Polska stoi także w przededniu implementacji rozwiązań
w zakresie spraw dotyczących komórek rozrodczych oraz tkanek i komórek płodu,
wynikających z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. nr
2004/23/WE w sprawie ustalenia norm jakości i bezpiecznego oddawania, pobierania,
testowania, przetwarzania, konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek
ludzkich (Dz. Urz. WE L 102 z 7.04.2004 r., str. 48) oraz dyrektywy Komisji z dnia 8
lutego 2006 r., nr 2006/17/WE, wprowadzającej w życie dyrektywę 2004/23/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do niektórych wymagań technicznych dotyczących
dawstwa, pobierania i badania tkanek i komórek ludzkich (Dz. Urz. UE L 38 z 9.02.2006
r., str. 40), jak również dyrektywy Komisji 2006/86/WE z dnia 24 października 2006 r.
wykonującej dyrektywę 2004/23/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie wymagań
dotyczących możliwości śledzenia, powiadamiania o poważnych i niepożądanych reakcjach

3
i zdarzeniach oraz niektórych wymagań technicznych dotyczących kodowania, przetwarzania,
konserwowania, przechowywania i dystrybucji tkanek i komórek ludzkich (Dz. Urz. L 294
z 25.10.2006 r., str. 32).

Zasygnalizowania przy tym wymaga, że zarządzeniem Ministra Zdrowia
z dnia 22 czerwca 2009 r. powstał Zespół do spraw implementacji przepisów tych
dyrektyw, którego zadaniem jest opracowanie propozycji zmian do projektu ustawy
o zmianie ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
oraz o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks karny, wdrażających przepisy
dyrektyw w zakresie dotyczącym komórek rozrodczych oraz tkanek i komórek
płodu.
Także z inicjatywy rządu, już wcześniej, w dniu 7 kwietnia 2008 r., powołano
Zespół do spraw wyżej wspomnianej Konwencji Bioetycznej, którego zadaniem
była analiza stanu prawnego oraz wypracowanie kierunków zmian ustawodawstwa
polskiego w zakresie objętym postanowieniami tej konwencji. Opracowany przez
Zespół raport, ze względu na kompleksowy charakter zawartych w nim analiz,
może stanowić materiał wyjściowy do dalszej dyskusji nad problematyką
ochrony genomu oraz zagadnieniami związanymi z procedurami zapłodnienia
pozaustrojowego, wykorzystywanymi przy leczeniu niezamierzonej bezpłodności.
Nie
można także pominąć innych, podejmowanych przez właściwie
wszystkie ugrupowania parlamentarne, inicjatyw legislacyjnych dotyczących
problematyki ochrony genomu, zakresu dopuszczalności metody zapłodnienia
pozaustrojowego, zwanej in vitro oraz rozwiązań związanych z ochroną istniejących
już embrionów. Bez względu na różnice światopoglądowe, wyrażające się
w odmienności poszczególnych proponowanych rozwiązań prawnych, inicjatywy te
oparte są jednak na wspólnym założeniu, iż niezbędne jest kompleksowe
uregulowanie tej tak wrażliwej społecznie sfery życia, a przewidziana przez te
projekty ewentualna penalizacja określonych zachowań stanowi jedynie
konsekwencję przyjętych rozwiązań.

4
Projekt obywatelski przewiduje natomiast oddziaływanie na wskazaną
powyżej sferę jedynie instrumentami prawa karnego. Rozwiązanie takie musi budzić
wątpliwości, z uwagi na niewykazanie przez projektodawców wynikającej z zasady
traktowania prawa karnego jako ultima ratio, konieczności posłużenia się
instrumentami tej gałęzi prawa.
W demokratycznym państwie prawa prawo karne stanowi instrument ultima
ratio polityki społecznej, którym ustawodawca może się posłużyć tylko wówczas,
gdy istniejące instytucje prawne, w szczególności należące do innych niż prawo
karne gałęzi prawa, okazały się niewystarczające dla zapewnienia odpowiedniego
stopnia ochrony określonego dobra prawnego, adekwatnego do jego wartości oraz
wagi interesu społecznego lub jednostkowego z nim powiązanego.
Ustawodawca powinien dokonać doboru instrumentów prawnych, tak by
zapewniając pożądany stopień ochrony dobra prawnego w jak najmniejszym
stopniu ingerować w sferę wolności jednostki. Każdorazowa kryminalizacja
określonych zachowań powinna być zatem poprzedzona wnikliwą analizą sytuacji
faktycznej w tym zakresie oraz relewantnego stanu prawnego, jak również analizą
i rozpoznaniem potrzeb w zakresie ochrony dobra jednostkowego lub społecznego.

Uzasadnienie projektu jednak takiej analizy nie przedstawia, projektodawcy
wskazują jedynie na naruszenie godności człowieka w związku z dopuszczeniem
zabiegów in vitro oraz uznają, że fakt, iż „organizm ludzki w fazie embrionalnej” znajduje
się poza ciałem matki stanowi dla niego zawsze bezpośrednie zagrożenie życia.
W uzasadnieniu podniesiono również, że w związku z zapłodnieniem metodą in
vitro dochodzi do wielu „bulwersujących nadużyć moralnych”, jednak ponownie
projektodawcy nie przedstawili konkretnych informacji, danych ani analiz, także
naukowych i medycznych, które wspierałyby wysunięte w tym zakresie tezy.
Skutkiem wejścia w życie przepisów projektowanej ustawy byłby całkowity
zakaz stosowania metody zapłodnienia pozaustrojowego, wynikający
z kryminalizacji doprowadzenia do zapłodnienia in vitro. Rozwiązanie takie wydaje
się jednak zbyt daleko idące, zaś wyznaczanie jakiegokolwiek zakresu kryminalizacji