Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

5
w odniesieniu do omawianej problematyki powinno być poprzedzone
przeprowadzeniem szerokiej dyskusji społecznej, prowadzącej do wypracowania
ramowych założeń takich rozwiązań normatywnych, które godziłyby konstytucyjnie
chronione prawo do ochrony życia ze zrozumiałymi oczekiwaniami społecznymi,
w szczególności wyrażanymi przez te osoby, których pragnieniem jest posiadanie
potomstwa.

Zasygnalizowania wymaga brak niezbędnej konsekwencji w przyjętych przez
projektodawców rozwiązaniach w zakresie zapewnienia ochrony zarodkom
ludzkim, szczególnie w odniesieniu do nowo projektowanego typu przestępstwa
zakazującego przeprowadzanie eksperymentów na embrionach powstałych
w następstwie zapłodnienia in vitro. Z jednej strony bowiem projektodawcy
przewidują bardzo surową penalizację tego rodzaju zachowań traktowanych jako
ciężka zbrodnia (kara od 5 lat pozbawienia wolności albo kara 25 lat pozbawienia
wolności), a z drugiej obejmują tą szczególną ochroną tylko i wyłącznie embriony
powstałe w następstwie zastosowania metody in vitro. Tym samym poza zakresem
projektowanej regulacji pozostają zarodki ludzkie naturalnie poczęte oraz poczęte
w ramach zapłodnienia in vivo, co razi swoją niekonsekwencją.
Wątpliwości wzbudza również niedookreślenie, w opisie projektowanego
typu czynu kryminalizującego dokonywanie eksperymentów na embrionach

powstałych w następstwie zastosowania zapłodnienia in vitro, o jaki rodzaj
eksperymentu chodzi, oraz kwestia temporalnego zakresu ochrony embrionów,
aktualizująca pytanie, czy w myśl projektowanego rozwiązania i uzasadniających je
racji dokonanie eksperymentu na embrionie byłoby dopuszczalne po transferze
embrionu do organizmu matki, czy też nadal skutkowałoby odpowiedzialnością
karną sprawcy. Wątpliwości te są o tyle istotne, że leczniczy eksperyment
medyczny, przeprowadzony zgodnie z przepisami Rozdziału IV ustawy z dnia
5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i dentysty (Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857,
z późn. zm.) jest przeprowadzony w warunkach kontratypu, a więc okoliczności
wyłączającej odpowiedzialność karną z uwagi na uchylenie bezprawności takiego

6
czynu (art. 27 Kodeksu karnego). W wielu wypadkach niezbędne jest podjęcie
ryzyka przeprowadzenia zabiegu lub leczenia farmakologicznego, które dotychczas
nie było stosowane, jeżeli w świetle wiedzy naukowej daje ono realne szanse na
osiągnięcie zamierzonego celu, jakim jest uratowanie życia lub zdrowia.

Z brzmienia projektowanego art. 160a § 2 k.k. jednak wynika, że niedopuszczalne
byłoby przeprowadzenie na embrionie powstałym w następstwie zastosowania
metody in vitro także eksperymentu medycznego mającego charakter leczniczy,
co nie wydaje się być zgodne z zamierzeniami projektodawców.

Projektowany art. 160a § 3 k.k., zgodnie z intencją projektodawców
wyrażoną w uzasadnieniu projektu, w zakresie wysokości zagrożenia ustawowego
nawiązuje do obowiązującego art. 253 § 1 k.k., penalizującego handel ludźmi.
Tak wysokie zagrożenie ustawowe nie wydaje się uzasadnione, w sytuacji, gdy de lege
lata przepisy różnicują ochronę prawnokarną człowieka i płodu ludzkiego, choć
zachowania polegające na handlu ludzkimi zarodkami lub komórkami rozrodczymi
jako naganne, mogą uzasadniać posłużenie się wobec ich sprawców reakcję karną.
Tego rodzaju zachowania są również niezgodne z ustawodawstwem europejskim,
a Zespół do spraw Konwencji Bioetycznej rekomendował objęcie zakazem tego
rodzaju praktyk. Niemniej jednak decyzja o kryminalizacji takich zachowań
powinna być poprzedzona wprowadzeniem kompleksowej regulacji prawnej,
obejmującej problematykę ochrony genomu oraz wszelkich metod zapłodnienia
pozaustrojowego.
Jako słabości szczegółowych rozwiązań projektowanej ustawy należy
również zasygnalizować następujące okoliczności:
1. Pomimo posługiwania się w zakresie opisów projektowanych nowych
typów przestępstw pojęciami de lege lata nie występującymi w Kodeksie karnym,
a mającymi, zwłaszcza dla laika, niedostatecznie dookreślone zakresy znaczeniowe,
projekt nie przewiduje wprowadzenia definicji normatywnych, które wyznaczałyby
zakres tych pojęć w sposób precyzyjny. Rozwiązanie takie może skutkować
zasadniczym problemami praktycznymi związanymi ze stosowaniem

7
projektowanych przepisów, w szczególności w zakresie ustalenia pól kryminalizacji
z nich wynikających, a tym samym może nawet uzasadniać wysuwanie pod adresem
projektowanych unormowań zarzutu naruszenia znajdującej oparcie w art. 42
Konstytucji. zasady dostatecznej określoności czynu zabronionego (nullum crimen
sine lege certa).
2. Występujące w opisie czynu z proj. art. 160a § 1 k.k. znamię czynności
wykonawczej „doprowadza” w polskim prawie karnym tradycyjnie jest
relacjonowane do osoby innej niż sprawca, na którą sprawca przestępstwa
oddziaływuje swą aktywnością (np. „doprowadza człowieka do targnięcia się na
własne życie” – art. 151 k.k.; „doprowadza kobietę ciężarną do przerwania ciąży” –
art. 153 § 1 k.k.; „doprowadza inną osobę do obcowania płciowego” – art. 197
§ 1 k.k.; „doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub
cudzym mieniem” – art. 286 § 1 k.k.). Użycie tego znamienia w sposób
proponowany w projekcie, a więc w odniesieniu do rezultatu w postaci ziszczenia
się pewnego stanu przyszłego, nie związanego z zachowaniem innej osoby
(zapłodnienie ludzkiej komórki jajowej poza organizmem matki) zrywa z tym
tradycyjnie przyjętym rozumieniem omawianego znamienia, i jak można sądzić,
stanowi nietrafny substytut znamienia wskazującego na udział osoby, której czyn
objęty jest zakresem normowania projektowanego przepisu, w procedurze
prowadzącej do zapłodnienia przy zastosowaniu metody in vitro.
3. Projektowane przepisy posługują się w dwóch wypadkach znamionami
czynności wykonawczej sprawcy wyrażonymi w liczbie mnogiej („dokonuje
eksperymentów na embrionach” – proj. art. 160a § 2 k.k.; „uprawia handel
embrionami” – proj. art. 160a § 3 k.k.). Należy mieć na uwadze, że z uwagi na
obowiązujący w prawie karnym zakaz dokonywania wykładni rozszerzającej na
niekorzyść sprawcy (nullum crimen sine lege stricta) rozwiązanie takie może stać się
podstawą interpretacji, prowadzącej do poglądu, zapewne sprzecznego z intencjami
projektodawców, że ramami kryminalizacji wynikającej z tych przepisów nie zostały

8
objęte te czyny, w wypadku których przedmiot eksperymentu lub handlu stanowi
wyłącznie jeden embrion ludzki.
4. W projekcie zaproponowano 30-dniowe vacatio legis, które należy ocenić
jako dalece zbyt krótkie, zarówno ze względu na wagę projektowanych rozwiązań,
jak i konieczność, w wypadku ich wprowadzenia w życie, prawnego unormowania
sytuacji osób, które rozpoczęły procedurę zapłodnienia pozaustrojowego

z zastosowaniem metody in vitro przed wejściem w życie projektowanej ustawy.
Podsumowując, należy raz jeszcze podkreślić, że pierwszoplanowym
zadaniem legislacyjnym, poprzedzającym analizowanie potrzeb poszerzenia granic
kryminalizacji, powinno być kompleksowe ustawowe unormowanie problematyki
stosowania metody zapłodnienia pozaustrojowego oraz ochrony genomu i ochrony
embrionów. Dopiero po określeniu, zgodnym z zasadą ochrony życia, warunków
i zakresu dopuszczalności stosowania tej metody zasadnie będzie można rozważać
wprowadzenie przepisów penalizujących zachowania stanowiące naruszenie
przyjętych rozwiązań ustawowych.

Z uwagi na powyżej przedstawione okoliczności, uzasadniające zastrzeżenia
pod adresem projektowanych rozwiązań, Rada Ministrów uważa rozpatrywanie
obywatelskiego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny za przedwczesne.