Rządowy projekt ustawy - Prawo geologiczne i górnicze

1.1.3.2. Układ regulacji prędkości nie może dopuścić do przekroczenia na zaprogramowanej drodze
jazdy prędkości o więcej niż 1 m/s, a ponadto powinien zapewniać możliwość manewrowego
hamowania z regulacją momentu w pełnym zakresie, niezależnie od prędkości.
1.1.3.3. Elementy
układu regulacji prędkości odwzorowujące położenie naczyń wyciągowych od lino-
pędni powinny być połączone za pomocą sprzężeń bezpoślizgowych.
1.1.3.4. Elementy
układu regulacji prędkości odwzorowujące położenie naczyń wyciągowych w szybie
powinny być zgrupowane oddzielnie dla każdego kierunku jazdy.
1.1.3.5. Połączenia sprzęgłowe elementów układu regulacji prędkości powinny być zabezpieczone
przed samoczynnym rozłączeniem i samoczynnie kontrolowane.
1.1.3.6. Układ regulacji prędkości maszyny wyciągowej automatycznie sterowanej powinien być wy-
posażony w urządzenie do samoczynnej korekcji ustawienia elementów odwzorowujących po-
łożenie naczyń wyciągowych. Korekcja ustawienia elementów odwzorowujących położenie
naczyń wyciągowych powinna odbywać się:
1) na wszystkich docelowych poziomach jazdy;
2) przy zatrzymanej i zahamowanej maszynie wyciągowej;
3) przy
właściwie ustawionych naczyniach wyciągowych;
4) na drodze jazdy z zaprogramowaną prędkością mniejszą lub równą 2 m/s.
Cyfrowe układy regulacji prędkości mogą dodatkowo na całej drodze jazdy naczyń wyciągo-
wych prowadzić korekcję ustawienia elementów odwzorowujących położenie naczyń wycią-
gowych.
1.1.3.7. Układ regulacji prędkości powinien być wyposażony w dwa nadajniki sygnału proporcjonal-
nego do prędkości jazdy, napędzane przez ruchome elementy maszyny wyciągowej lub inne
elementy górniczego wyciągu szybowego. Co najmniej jeden z tych elementów powinien być:
1) niezależny od napięcia sieci zasilającej;
2) napędzany bezpośrednio od linopędni lub wału głównego maszyny wyciągowej.
Działanie nadajników tych powinno być wzajemnie kontrolowane. Tylko jeden z tych nadaj-
ników może być wykorzystany do innych układów maszyny wyciągowej.
1.1.3.8. Układ przełączający rodzaj pracy maszyny wyciągowej powinien:
1)
w odniesieniu do górniczych wyciągów szybowych wyposażonych w urządzenia sterow-
niczo-sygnałowe - być zgodny z wymaganiami dla tych urządzeń określonymi w pkt
1.7.5;
2)
w odniesieniu do pozostałych górniczych wyciągów szybowych — być wykonany tak,
aby:
a) umożliwiał załączenie tylko jednego rodzaju pracy,
b) przełączenie rodzaju pracy było niemożliwe po nadaniu sygnału startowego,
c) przełączenie rodzaju pracy następowało tylko przy zahamowanej maszynie wycią-
gowej i ze stanowiska sterowniczego,
d)
stan niezrealizowania trwałej propozycji zmiany rodzaju pracy był sygnalizowany,
e) stan
załączenia rodzaju pracy był samoczynnie kontrolowany.
1.1.3.9. Układ wyboru rodzaju sterowania maszyny wyciągowej („sterowanie ręczne” albo „sterowanie
automatyczne”) powinien być tak zbudowany, aby:
1) jednocześnie możliwy był wybór tylko jednego rodzaju sterowania;
2)
zmiana rodzaju sterowania była możliwa tylko przy zatrzymanej i zahamowanej maszy-
nie wyciągowej;
3)
wybór rodzaju sterowania odbywał się tylko ze stanowiska sterowniczego maszyny wy-
ciągowej;
4)
wybór sterowania automatycznego był możliwy tylko w przypadku:

6
a) właściwie wybranych rodzajów pracy maszyny wyciągowej i urządzenia sygnaliza-
cji szybowej,
b) ustawienia
naczyń wyciągowych na poziomach technologicznych wybranych jako
końcowe dla cyklu jazdy;
5)
zmiana rodzaju sterowania na „sterowanie ręczne” była możliwa przy dowolnym położe-
niu naczyń wyciągowych w szybie;
6) wybór rodzaju sterowania realizowany był za pomocą elementów niestabilnych;
7) stan
załączenia rodzaju sterowania był samoczynnie kontrolowany.
1.1.3.10. Układ sterowania maszyny wyciągowej powinien być tak rozwiązany, aby po przejechaniu
naczyniami wyciągowymi najwyższych wyłączników krańcowych, o których mowa

w pkt 1.1.4.10.1, uruchomienie maszyny wyciągowej było możliwe tylko w kierunku odwrot-
nym.
1.1.3.11.
Przy stosowaniu sterowników programowych błędy w programie lub błędy przetwarzania
danych nie mogą doprowadzić do stanów niebezpiecznych, w szczególności stanu mogącego
spowodować utratę kontroli nad ruchem maszyny wyciągowej. Programy i zmiany programów
w tych sterownikach powinny być przetestowane i odpowiednio udokumentowane.
1.1.4. Budowa
układu zabezpieczeń.
1.1.4.1. Układ zabezpieczeń powinien być tak zbudowany, aby elementy górniczego wyciągu szybo-
wego były samoczynnie kontrolowane. Kontrola ta, w przypadku uszkodzenia, nieprawidło-
wego położenia lub wadliwego funkcjonowania elementu górniczego wyciągu szybowego,
stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo grożących uszkodzeniem lub znisz-
czeniem górniczego wyciągu szybowego, powinna powodować zadziałanie odpowiednich za-
bezpieczeń.
1.1.4.2. Zadziałanie układu zabezpieczeń powinno, w zależności od charakteru występującego zagro-
żenia, spowodować awaryjne zatrzymanie maszyny wyciągowej lub blokowanie maszyny wy-
ciągowej. Awaryjne zatrzymanie może polegać na zahamowaniu maszyny wyciągowej hamul-
cem mechanicznym (hamowanie bezpieczeństwa) lub na zatrzymaniu maszyny wyciągowej za
pomocą jej napędu i hamowania zatrzymującego, działającego po obniżeniu prędkości do
określonej wartości.
1.1.4.3. Zadziałanie zabezpieczenia nie może powodować zmiany załączonego rodzaju pracy i rodzaju
sterowania maszyny wyciągowej.
1.1.4.4. Każdy układ zabezpieczeń powinien posiadać zawsze czynny wyłącznik bezpieczeństwa ma-
szyny wyciągowej. Wyłącznik ten powinien być czerwony i wyróżniać się kształtem. Użycie
wyłącznika bezpieczeństwa powinno powodować hamowanie bezpieczeństwa w wyniku bez-
pośredniego przerwania obwodu bezpieczeństwa. Wyłącznik bezpieczeństwa powinien być za-
instalowany przy maszynie wyciągowej w zasięgu maszynisty maszyn wyciągowych. Jeżeli
stanowisko sterownicze znajduje się poza pomieszczeniem maszyny wyciągowej, przy maszy-
nie wyciągowej powinien być zainstalowany i oznakowany dodatkowy wyłącznik bezpieczeń-
stwa.
1.1.4.5. Hamowanie
bezpieczeństwa.
1.1.4.5.1. Hamowanie
bezpieczeństwa powinno nastąpić samoczynnie w przypadkach wymagających
bezwzględnego, niezwłocznego zatrzymania i unieruchomienia maszyny wyciągowej w moż-
liwie najkrótszym czasie. Rozpoczęcie hamowania bezpieczeństwa następuje z chwilą przeste-
rowania elementów łączeniowych inicjujących działanie hamulca mechanicznego.
1.1.4.5.2.
Przesterowanie dowolnego elementu łączeniowego inicjującego działanie hamulca mechanicz-
nego powinno spowodować (zainicjować) odcięcie dopływu energii do silnika napędu maszy-
ny wyciągowej. Ponowne załączenie dopływu energii i przywrócenie stanu gotowości do ha-
mowania bezpieczeństwa powinno być możliwe po usunięciu przyczyn, które spowodowały
hamowanie bezpieczeństwa.
1.1.4.5.3.
Przebieg momentu elektrodynamicznego napędu maszyny wyciągowej, występujący w czasie
jej hamowania bezpieczeństwa, powinien zapewnić:

7
1) w przypadku napędu z silnikiem elektrycznym prądu stałego, zasilanym z przekształtnika
tyrystorowego - spadek momentu napędowego zbliżony w czasie do narastania mecha-
nicznego momentu hamującego, z wyjątkiem przypadków, w których ze względu na moż-
liwość uszkodzeń w układzie napędowym lub zakłóceń w układzie sterowania niezbędne
jest odcięcie zasilania silnika;
2) w przypadku napędu z silnikiem elektrycznym prądu stałego zasilanym w układzie Le-
onarda z nierozwieranym obwodem głównym - maksymalnie szybki zanik momentu na-
pędowego, z uwzględnieniem dostatecznej ochrony przepięciowej uzwojeń, a równocze-
sny spadek momentu napędowego i narastanie mechanicznego momentu hamującego po-
winny być rozciągnięte do granic przedziałów czasowych określonych w pkt 1.1.6.2.18.
1.1.4.5.4. Hamowanie
bezpieczeństwa powinno nastąpić samoczynnie co najmniej w następujących
przypadkach:
1) zaniku
napięć zasilających maszynę wyciągową;
2) przekroczenia granicy prądowej przeciążalności silnika napędowego występującej w nor-
malnych warunkach pracy;
3) przejazdu
wyłączników krańcowych;
4) zadziałania zabezpieczeń przed niesprawnym działaniem hamulca;
5) spadku
prądu wzbudzenia silnika napędu maszyny wyciągowej wartości zadanej o 10%
wartości znamionowej;
6) zadziałania czujnika kontroli prędkości obrotowej przetwornic w maszynach wyciągo-
wych z układem Leonarda;
7) zadziałania zabezpieczeń przed przekroczeniem prędkości;
8) nieskutecznego awaryjnego zatrzymania maszyny wyciągowej za pomocą jej napędu;
9) zaniku stanu załączenia rodzaju pracy maszyny wyciągowej w czasie jazdy;
10) zaniku stanu załączenia rodzaju sterowania maszyny wyciągowej w czasie jazdy;
11) zadziałania zabezpieczeń napędu;
12) niewyłączenia hamowania generatorowego w odpowiedniej odległości od poziomu koń-
cowego w napędach z silnikiem asynchronicznym;
13) odhamowania maszyny wyciągowej w stanie jej zablokowania;
14) niezamierzonego hamowania lub odhamowania maszyny wyciągowej;
15) zadziałania elementów kontroli pracy nadajników sygnału proporcjonalnego do prędkości
jazdy, o których mowa w pkt 1.1.3.7;
16) przerwania ciągłości napędu elementów odwzorowania drogi jazdy;
17) zadziałania zabezpieczeń przeciwko nadmiernemu rozsynchronizowaniu cyfrowego ukła-
du regulacji prędkości;
18) ruchu maszyny wyciągowej w kierunku przeciwnym do zadanego przy sterowaniu auto-
matycznym.
1.1.4.6.
Awaryjne zatrzymanie maszyny wyciągowej za pomocą jej napędu.
1.1.4.6.1.
Awaryjne zatrzymanie maszyny wyciągowej za pomocą jej napędu powinno nastąpić samo-
czynnie w przypadku zadziałania układu zabezpieczeń wymagającego zatrzymania tej maszy-
ny, lecz niewymagającego hamowania bezpieczeństwa.
1.1.4.6.2.
Przebieg awaryjnego zatrzymania maszyny wyciągowej za pomocą jej napędu powinien być
niezależny od woli maszynisty maszyn wyciągowych. Po zwolnieniu prędkości jazdy do pręd-
kości wlecznej, zatrzymanie i unieruchomienie maszyny wyciągowej powinno nastąpić samo-
czynnie hamulcem mechanicznym.
1.1.4.6.3. Wartości opóźnień, występujące w czasie awaryjnego zatrzymywania maszyny wyciągowej za
pomocą jej napędu, powinny być niezależne od wielkości i kierunku działania statycznego
momentu obciążającego maszynę wyciągową.

8
1.1.4.6.4. Opóźnienie awaryjnego zatrzymania maszyny wyciągowej za pomocą jej napędu powinno
wystąpić w czasie nie dłuższym niż 1,1 s od chwili przesterowania inicjujących elementów łą-
czeniowych.
1.1.4.6.5.
Awaryjne zatrzymanie maszyny wyciągowej za pomocą jej napędu powinno wystąpić co naj-
mniej w następujących przypadkach:
1) zadziałania zabezpieczeń wywołanych „sygnałem alarmowym” urządzenia sygnalizacji
i łączności szybowej, o którym mowa w pkt 1.7;
2) zadziałania zabezpieczeń kontrolujących układ smarowania;
3) przerwania podczas ruchu ciągłości napędu elementów odwzorowania drogi jazdy.
1.1.4.6.6.
Ponowne uruchomienie maszyny wyciągowej może nastąpić po:
1) przełączeniu rodzaju sterowania na „sterowanie ręczne”;
2) usunięciu przyczyn, które wywołały awaryjne zatrzymanie maszyny wyciągowej za po-
mocą jej napędu.
1.1.4.7.
Blokowanie maszyny wyciągowej.
1.1.4.7.1. Blokowanie
maszyny
wyciągowej powinno nastąpić samoczynnie w przypadku zadziałania
zabezpieczeń niewymagających natychmiastowego awaryjnego zatrzymania maszyny wycią-
gowej. Ponadto powinna istnieć możliwość ręcznego zablokowania maszyny wyciągowej ze
stanowiska maszynisty maszyn wyciągowych oraz ze stanowisk urządzenia sygnalizacji i
łączności szybowej, określonych w pkt 1.7.
1.1.4.7.2. Układ blokowania maszyny wyciągowej powinien:
1) uniemożliwiać odhamowanie maszyny wyciągowej i wysterowanie jej napędu po załącze-
niu blokady;
2) posiadać obwody grupujące łączniki blokad i inne elementy kontrolne, wykrywające stany
nie pozwalające na ruch;
3) uniemożliwiać samoczynne odhamowanie maszyny wyciągowej po zaniku przyczyny
powstania blokady;
4) sygnalizować stan zablokowania lub odblokowania;
5) umożliwiać awaryjne odblokowanie, które:
a) powinno
być możliwe tylko przy zahamowanej maszynie wyciągowej,
b) powinno
umożliwiać uruchomienie maszyny wyciągowej tylko do prędkości 1 m/s,
c) powinno
być sygnalizowane na stanowisku sterowniczym,
d) powinno
być zabezpieczone przed nieuzasadnionym użyciem, w szczególności
przez plombowanie.
1.1.4.7.3.
Blokowanie maszyny wyciągowej powinno nastąpić co najmniej w następujących przypad-
kach:
1) zadziałania zabezpieczeń lub powstania stanów określonych w pkt 1.7;
2) przekroczenia dopuszczalnej wartości starcia okładzin hamulcowych;
3) podczas korekcji elementów odwzorowania drogi; wymaganie to nie dotyczy maszyn wy-
ciągowych wyposażonych w cyfrowe układy regulacji prędkości;
4) braku
wymaganej
synchronizacji elementów odwzorowania drogi;
5) rozłączenia sprzęgieł w układzie przeniesień napędu elementów odwzorowania drogi pod-
czas postoju maszyny wyciągowej;
6) spadku rezystancji izolacji układu zabezpieczeń poniżej dopuszczalnego poziomu okre-
ślonego w Polskiej Normie dotyczącej zabezpieczeń upływowych;
7) braku
zdolności funkcjonalnej lub wyłączenia aparatu rejestrującego;
8) utraty
nadmiarowości, o której mowa w pkt 1.1.4.8.9.

9
1.1.4.8.
Awaryjne zatrzymanie i blokowanie maszyny wyciągowej.
1.1.4.8.1. Zabezpieczenia
powodujące awaryjne zatrzymanie maszyny wyciągowej za pomocą hamowa-
nia bezpieczeństwa powinny być zgrupowane w jednym lub kilku obwodach bezpieczeństwa.
Zadziałanie elementów wykonawczych tych obwodów powinno spowodować hamowanie
bezpieczeństwa.
1.1.4.8.2. Zabezpieczenia
powodujące awaryjne zatrzymanie maszyny wyciągowej za pomocą jej napę-
du powinny być zgrupowane w jednym lub kilku obwodach bezpieczeństwa. Zadziałanie ele-
mentów wykonawczych tych obwodów powinno spowodować awaryjne zatrzymanie maszyny
wyciągowej za pomocą jej napędu.
1.1.4.8.3. Zabezpieczenia
powodujące blokowanie maszyny wyciągowej powinny być zgrupowane w
jednym lub kilku obwodach blokowania maszyny wyciągowej. Zadziałanie elementów wyko-
nawczych tych obwodów powinno spowodować zablokowanie maszyny wyciągowej.
1.1.4.8.4.
Do obwodów bezpieczeństwa i obwodów blokowania maszyny wyciągowej zalicza się:
1) elementy
dysponujące (inicjujące);
2) środki przenoszenia (tory);
3) odbiorniki
„pośredniczące”;
4) uzwojenia elementów wykonawczych.
1.1.4.8.4. Obwody
bezpieczeństwa mogą być budowane jako obwody na prąd ciągły lub na prąd robo-
czy. Przy zastosowaniu obwodu bezpieczeństwa na prąd roboczy powinna być zapewniona ta-
ka niezawodność pracy tego obwodu, jaka cechuje obwód bezpieczeństwa na prąd ciągły.
1.1.4.8.4. Obwody
bezpieczeństwa i obwody blokowania maszyny wyciągowej powinny być zabezpie-
czone przed następującymi zakłóceniami:
1) niezadziałanie czynnych styków elementów dysponujących;
2) zawieszenie
się elementów elektromagnetycznych;
3) zwarcie lub przerwa na środkach przenoszenia;
4) zakłócenie powstające przy zaniku i powrocie napięcia oraz przy wzroście napięcia.
Wystąpienie tych zakłóceń powinno spowodować zadziałanie elementu wykonawczego zakłó-
conego obwodu.
1.1.4.8.7. Zakłócenia występujące w obwodach bezpieczeństwa i obwodach blokowania maszyny wy-
ciągowej powinny być sygnalizowane.
1.1.4.8.8. Wymagania
określone w pkt 1.1.4.8.6 dotyczą także elementów obwodów zabezpieczeń repre-
zentowanych w obwodzie bezpieczeństwa przez styki ich przekaźników lub styczników po-
średniczących.
1.1.4.8.9.
W obwodach bezpieczeństwa i obwodach blokowania maszyny wyciągowej powinna być
zapewniona odpowiednia niezawodność pracy. Jako jeden ze sposobów zapewnienia nieza-
wodnej pracy tych obwodów powinna być stosowana nadmiarowość, w szczególności po-
dwójna liczba styków wyjściowych urządzeń dysponujących i kontrola pracy w układzie am-
biwalentnym (przeciwne położenie kontrolowanych styków) lub w układzie ekwiwalentnym
(zgodne położenia kontrolowanych styków).
1.1.4.8.10. Następujące kombinacje zabezpieczeń spełniają wymagania nadmiarowości:
1) kontrola przejechania poziomów, realizowana przez łączniki krańcowe w szybie i łączniki
krańcowe na aparacie programującym lub elemencie odwzorowania drogi należącym do
układu regulacji prędkości;
2) kontrola
prędkości maksymalnej przez wyłącznik odśrodkowy lub inny czujnik prędkości,
napędzany od wału maszyny wyciągowej, i niezależny układ kontroli prędkości zawiera-
jący element kontroli prędkości maksymalnej;
3) kontrola zwalniania na końcu drogi jazdy przez samoczynną kontrolę układu regulacji
prędkości i kontrolę prędkości od nadajników z szybu, przy czym w maszynach wyciągo-
wych z bębnami nawojowymi nadajniki z szybu mogą być zastąpione nadajnikami zain-

10