Rządowy projekt ustawy o Narodowym Centrum Nauki

3. Pełnomocnik przygotowuje i przedstawia Ministrowi do zatwierdzenia plan
finansowo-rzeczowy Centrum od dnia jego utworzenia do końca roku obrotowego.

Art. 45. 1. Minister powołuje członków pierwszej Rady na okres 2 lat, w termi-
nie nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.
2. Minister, przed upływem kadencji pierwszej Rady, po zasięgnięciu opinii jej
Przewodniczącego, przedłuży okres powołania 10 członków Rady na kolejne 2 lata.
Art. 46. 1. Minister przekaże Centrum umowy dotyczące projektów badaw-
czych zawarte:
1) od dnia 1 stycznia 2009 r. – w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie
niniejszej ustawy;
2) w okresie od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. – w termi-
nie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy;
3) w okresie od dnia 1 stycznia 2005 r. do dnia 31 grudnia 2007 r. – w termi-
nie 9 miesięcy od dnia wejście w życie niniejszej ustawy.
2. Z dniem przekazania Centrum umów, o których mowa w ust. 1, Centrum staje
się ich stroną. Do finansowania i rozliczania tych umów stosuje się przepisy art. 56
ustawy z dnia ... o zasadach finansowania nauki.
3. Postępowania dotyczące projektów badawczych wszczęte i niezakończone
decyzją Ministra do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, toczą się przed Ministrem
na zasadach określonych w art. 57 ustawy z dnia .... o zasadach finansowania nauki.
Umowy o realizację i finansowanie projektów badawczych zawiera Dyrektor.
Art. 47. Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia.
1) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 85, poz. 924 i Nr 154, poz. 1799,
z 2002 r. Nr 113, poz. 984, z 2003 r. Nr 45, poz. 391, Nr 60, poz. 535 i Nr 180, poz. 1759 oraz z 2004 r.
Nr 116, poz. 1207.


12/53zb

20
UZASADNIENIE

Celem utworzenia Narodowego Centrum Nauki (NCN) jest dalsza decentra-
lizacja systemu finansowania nauki oraz przekazanie środowisku naukowców
kompetencji w zakresie definiowania kierunków rozwoju badań podstawowych,
określania priorytetowych dyscyplin naukowych, ogłaszania i organizacji konkursów
oraz podejmowania decyzji w sprawie finansowania określonych zadań.
Zgodnie z zasadami obowiązującymi w wielu krajach Unii Europejskiej, rolą
ministra odpowiedzialnego za naukę jest kreowanie polityki naukowej, definiowanie
kluczowych obszarów badawczych oraz tworzenie strategii rozwoju dyscyplin
naukowych, najistotniejszych z punktu widzenia rozwoju gospodarczego i społecznego
kraju.
Przez stworzenie Narodowego Centrum Nauki zostanie zlikwidowany czynny
udział Ministra w procedurze przyznawania środków na projekty badawcze w obszarze
badań podstawowych i przekazanie tych kompetencji Radzie Centrum. Rolą Ministra
będzie powołanie organów Centrum oraz sprawowanie funkcji kontrolnych wobec
Centrum, w szczególności przez nadanie statutu NCN, w drodze rozporządzenia,
przyjmowanie sprawozdania z realizacji strategii Centrum i projektu rocznego planu
działalności Centrum oraz zatwierdzanie projektu rocznego planu finansowo-
-rzeczowego Centrum i rocznego sprawozdania finansowego Centrum.
Zasadność tworzenia Narodowego Centrum Nauki, agencji odrębnej od
Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR), wynika z następujących powodów:
1. Inny jest przedmiot finansowanych badań. NCBiR zarządza i finansuje badania
o
charakterze stosowanym oraz z Krajowego Programu Badań. Natomiast
Narodowe Centrum Nauki zarządza i finansuje badania o charakterze podstawowym
i wszystkie te, które nie wchodzą w zakres właściwości NCBiR. Ustawa wprowadza
przepis zapobiegający sporom kompetencyjnym między NCN a NCBiR.
2. Inny stopień nadzoru Ministra nad NCN i NCBiR. NCN będzie posiadać znaczną
autonomię. rodowisko naukowe będzie miało znaczny wpływ na sposób wyboru
kluczowego organu, jakim jest Rada Centrum, a przez to na kierunki rozwoju
poszczególnych dziedzin nauki. NCN nie wymaga więc tak ścisłego nadzoru jak
NCBiR, które zarządza i finansuje strategiczne programy badawcze oraz
z Krajowego Programu Badań uchwalanego przez Rząd.
3. Inne są metody pracy Narodowego Centrum Nauki i NCBiR. Przy podejmowaniu
rozstrzygnięć o finansowaniu badań ważną rolę w NCN pełnią Koordynatorzy
Dyscyplin, których istnienia nie przewiduje ustawa o NCBiR.
4. Inny jest skład rad uchwalających programy badawcze. W skład Rady Narodowego
Centrum Nauki wchodzą tylko przedstawiciele środowiska naukowego, natomiast
Rada NCBiR składa się z przedstawicieli nauki, sektora gospodarczego
i administracji rządowej.
Wyżej wymienione przyczyny oraz pozostałe szczegółowe rozwiązania uzasadniały
przygotowanie ustawy tworzącej Narodowe Centrum Nauki.
Powstanie Narodowego Centrum Nauki będzie kolejnym krokiem, po powołaniu
Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, do czytelnego podziału zadań i kompetencji
w systemie finansowania nauki między:
– ministra właściwego do spraw nauki,
– Narodowe Centrum Nauki,
– Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Dzięki temu powstanie jasny i przejrzysty system organizacyjny, w którym
Narodowe Centrum Nauki będzie finansować przedsięwzięcia w zakresie badań
podstawowych, czyli oryginalne prace badawcze podejmowane w celu osiągnięcia
postępu wiedzy w danej dziedzinie, bez konieczności bezpośredniego zastosowania
w praktyce, natomiast Narodowe Centrum Badań i Rozwoju będzie przyznawać środki
na badania naukowe w obszarach badawczych strategicznie ważnych dla rozwoju kraju
i mających zastosowanie w gospodarce. Obie instytucje będą się różnić nie tylko
charakterem finansowanych przez nie badań naukowych, ale również strukturą
organizacyjną, metodologią przeprowadzania ewaluacji zgłoszonych projektów),
stopniem nadzoru sprawowanego przez Ministra, a także udziałem sektora
gospodarczego w strukturze organizacyjnej centrów i finansowaniu badań naukowych.
W wyniku utworzenia Narodowego Centrum Nauki nastąpi wyłączenie
finansowania badań podstawowych – spełniających podstawową rolę w rozwoju nauki

1) W naukach nieukierunkowanych na bezpośrednie zastosowania praktyczne wybranie tematów wartych
finansowania wymaga zarówno szczegółowych opinii recenzentów, jak też i analizy wpływu realizacji
projektu na rozwój danej dyscypliny naukowej. Organy NCBiR z zasady nie mają możliwości
dokonania takiej analizy. Projekty o dużym ryzyku, prowadzące do zastosowań praktycznych
w perspektywie kilku- lub kilkunastoletniej miałyby niewielkie szanse na zakwalifikowanie do
finansowania przez NCBiR.

2
– z kompetencji administracji rządowej i przekazanie ich do niezależnej agencji
wykonawczej Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Dzięki decentralizacji systemu finansowania nauki nastąpi zmiana jakościowa
w organizacji tego systemu, poprawa sprawności i skuteczności zarządzania środkami
finansowymi z budżetu państwa przeznaczonymi na prowadzenie badań podstawowych,
czego spodziewanym efektem będzie podniesienie poziomu badań podstawowych
prowadzonych w kraju i zwiększenie ich konkurencyjności w skali europejskiej
i światowej. Ponadto autonomia NCN umożliwi Centrum uzyskanie członkostwa
w organizacji EUROHORCs).
Ustawa definiuje główne zadania NCN jako:
1) ogłaszanie konkursów, ocena i wybór projektów oraz finansowanie:
a) badań podstawowych w formie projektów badawczych, w tym
finansowanie zakupu lub wytworzenia aparatury naukowo-badawczej
niezbędnej do realizacji tych projektów,
b) niepodlegających współfinansowaniu z zagranicznych środków
finansowych projektów badawczych realizowanych w ramach
programów lub inicjatyw międzynarodowych ogłaszanych we
współpracy dwu- lub wielostronnej albo projektów badawczych
realizowanych przy wykorzystaniu przez polskie zespoły badawcze
wielkich międzynarodowych urządzeń badawczych,
c) projektów badawczych realizowanych przez osoby rozpoczynające
karierę naukową, mających na celu stworzenie unikatowego warsztatu
naukowego lub powołanie nowego zespołu naukowego,
d) stypendiów doktorskich i staży po uzyskaniu stopnia naukowego
doktora
oraz nadzór nad realizacją tych zadań,
2) współpraca międzynarodowa w ramach finansowania działalności w zakresie
badań podstawowych,

2) EUROHORCs (akronim angielskiej nazwy European Heads Of Research Councils) jest
stowarzyszeniem przewodniczących (dyrektorów) publicznych, nieakademickich, europejskich
organizacji finansujących lub prowadzących badania naukowe. Stowarzyszenie powstało w 1992 r.
i jest platformą wymiany opinii oraz wspólnych inicjatyw dla kształtowania polityki naukowej
w wymiarze europejskim. Jest także ciałem doradczym Komisji Europejskiej.

3
3) upowszechnianie w środowisku naukowym informacji o ogłoszonych przez
Centrum konkursach, o których mowa w pkt 1,
4) inspirowanie i monitorowanie finansowania badań podstawowych ze środków
pochodzących spoza budżetu państwa,
5) wykonywanie innych zadań zleconych przez Ministra, ważnych dla rozwoju
badań podstawowych, w tym opracowywanie programów badawczych ważnych
dla kultury narodowej.
Kluczowym organem NCN jest Rada Centrum powoływana przez ministra
właściwego do spraw nauki w oparciu o wskazania Międzynarodowego Zespołu
Identyfikującego, składającego się z autorytetów naukowych, gwarantujące powołanie
autonomicznej i kompetentnej Rady Centrum.
Rada Centrum, składająca się z 20 wybitnych przedstawicieli środowiska
naukowego, jest kluczowym organem Centrum. Rada m.in.:
– określa szczegółowy regulamin przyznawania środków na realizację zadań
finansowanych przez Centrum, przy uwzględnieniu zasad przejrzystości
procedur konkursowych oraz procedur wyłaniania zespołów ekspertów
oceniających wnioski o finansowanie projektów,
– określa dyscypliny, w ramach których będą ogłaszane i przeprowadzane
konkursy na projekty badawcze,
– ustala wysokość środków finansowych przeznaczonych na poszczególne
dyscypliny lub grupy dyscyplin, odpowiednio do aktualnych potrzeb
i kierunków rozwoju nauki,
– określa tematykę konkursów i warunki ich przeprowadzania,
– wybiera z międzynarodowego gremium Zespoły Ekspertów w celu
zapewnienia prawidłowej oceny wniosków.
W celu zapewnienia wyboru najlepszego kandydata na Dyrektora ustawa
wprowadza konkurs na to stanowisko. Ustawa określa również konieczne do spełnienia
przez kandydata na Dyrektora wymagania, a także precyzyjnie wskazuje przesłanki
odwołania Dyrektora.
Projekty badawcze będą wyłaniane do finansowania w drodze otwartego
konkursu. Ogłoszenie o konkursie będzie opublikowane w prasie o zasięgu
ogólnopolskim, na stronach podmiotowych Centrum oraz urzędu obsługującego

4