Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego

mogły uczestniczyć w postępowaniu karnym. Dyrektywa dotyczy ofiar
przestępstw, zdefiniowanych w art. 2 ust 1 lit. a dyrektywy, a zatem nie tylko
dzieci, ale zgodnie z art. 1 ust. 2 dyrektywy, państwa członkowskie mają
obowiązek zapewnić, by w przypadkach, gdy ofiarą jest dziecko, w pierwszym
rzędzie brano pod uwagę najlepsze zabezpieczenie jego interesu, który należy
ocenić indywidualnie dla każdego przypadku. Pierwszeństwo ma podejście
dostosowane do dziecka, uwzględniające wiek dziecka, poziom jego dojrzałości,
jego opinie, potrzeby i obawy. Ponownie, dyrektywa definiuje „dziecko” jako
każdą osobę w wieku poniżej 18 lat. Zgodnie z art. 22 ust. 4 dyrektywy, dla jej
celów zakłada się, że dzieci będące ofiarami mają szczególne potrzeby w
zakresie ochrony, gdyż są narażone na wtórną i ponowną wiktymizację,
zastraszanie oraz odwet. W art. 23 ust. 2 lit. d dyrektywy przewidziano
obowiązek państwa członkowskiego zapewnienia, by wszelkie przesłuchania
ofiar przemocy seksualnej, przemocy na tle płciowym lub przemocy w bliskich
związkach – jeżeli nie są prowadzone przez prokuratora ani sędziego –
prowadziły osoby tej samej płci co ofiara, o ile takie jest życzenie ofiary i o ile
nie stanowi to uszczerbku dla przebiegu postępowania karnego. Jeżeli ofiarą jest
dziecko, państwa członkowskie mają ponadto obowiązek zapewnić, by w toku
postępowania przygotowawczego wszystkie przesłuchania dziecka będącego
ofiarą mogły być utrwalane audiowizualnie, a te utrwalone audiowizualnie
przesłuchania mogły zostać wykorzystane jako dowód w postępowaniu karnym.

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej

A. Tryb ścigania
W obecnym stanie prawnym, przestępstwo zgwałcenia określone w art.
197 k.k. w każdym typie (dwa typy podstawowe § 1 i § 2 oraz typy
kwalifikowane – § 3 – zgwałcenie zbiorowe, zgwałcenie małoletniego,
zgwałcenie kazirodcze oraz § 4 – zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem)
ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego (art. 205 k.k.). Z kolei art. 12 § 3
k.p.k. stanowi, że cofnięcie wniosku o ściganie w wypadku tego przestępstwa
nie jest możliwe.
Projektowana ustawa prowadzi do zmiany tego stanu prawnego poprzez
wprowadzenie bezwarunkowego trybu ścigania z urzędu, jeżeli pokrzywdzony
w czasie popełnienia przestępstwa na jego szkodę był małoletni, a także wtedy,
gdy zgwałcenie jest zbrodnią (typy kwalifikowane). Z dodawanego art. 197 § 5
k.k. wynika, że ściganie zgwałcenia w typie podstawowym nie będzie
uzależnione od wniosku, jeżeli sam pełnoletni pokrzywdzony złoży
zawiadomienie o przestępstwie. Projekt przewiduje również uchylenie ww. art.
205 k.k. i utrzymuje zasadę wskazaną w art. 12 § 3 k.p.k., jednocześnie
rozszerzając ją na wnioski składane w sprawie o czyn z art. 198 k.k.

4
Proponowane zmiany są zgodne z przepisami dyrektywy 2011/93/UE, w
szczególności wykonywane są zobowiązania nałożone na państwo członkowskie
w art. 15 ust. 1 tej dyrektywy.

B. Tryb przesłuchania
W dodawanym art. 185c § 4 k.p.k. przewiduje się, że w sytuacji, gdy
przesłuchanie w sprawie o przestępstwo określone w art. 197 k.k. odbywa się z
udziałem biegłego psychologa, należy zapewnić, na wniosek pokrzywdzonego,
aby psycholog ten był osobą tej samej płci co pokrzywdzony, chyba że będzie to
utrudniać postępowanie. Również stosowny przepisy dyrektywy 2012/29/UE
(art. 23 ust. 2 lit. d) umożliwia uzależnienie realizacji tego prawa od życzenia
ofiary oraz braku uszczerbku dla postępowania karnego. Przepis dyrektywy ma
jednak szerszy zakres niż wskazany art. 185c § 4 k.k., który dotyczy wyłącznie
przestępstwa zgwałcenia (art. 197 k.k.), a nie innych czynów wymienionych w
rozdziale XXV k.k., podczas gdy dyrektywa stanowi o wszelkich
przesłuchaniach ofiar przemocy seksualnej, przemocy na tle płciowym lub
przemocy w bliskich związkach. Należy zatem stwierdzić, że nie dochodzi do
pełnej implementacji przepisu dyrektywy, ale dyrektywa wskazuje termin na
dostosowanie przepisów krajowych do dnia 16 listopada 2015 r. W
przedstawionym zakresie projekt ustawy jest zgodny z prawem Unii
Europejskiej.
Zmieniany art. 185a i 185b k.p.k. są zgodne z art. 20 ust. 3 lit. e i f
dyrektywy 2011/93/UE oraz z art. 15 ust. 3 lit. e i f dyrektywy 2011/36/UE. W
projektowanym art. 185a rozszerza się zakres przypadków, w których dochodzi
do jednokrotnego przesłuchania pokrzywdzonego w charakterze świadka tylko
raz o przestępstwa określone w rozdziale XXIII k.k., a zatem również o
przestępstwo handlu ludźmi. Dodano ponadto, że w sprawach o przestępstwa
wymienione w art. 185a §1 k.p.k., małoletniego pokrzywdzonego, który w
chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje się w warunkach określonych
w § 1-3, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych
warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny.
Należy dodać, że dyrektywa 2011/36/UE nie stanowi o bezwzględnym wymogu
jednokrotnego przesłuchania dziecka, lecz nakazuje, by „liczba przesłuchań była
jak najbardziej ograniczona” (art. 15 ust. 3 lit. e). Analogicznie w tej kwestii
przedstawia się ocena zgodności z przepisami dyrektywy 2011/93/UE (art. 20
ust. 3 lit. e). Z tego względu należy uznać, że proponowany art. 185a k.p.k. jest
zgodny z prawem UE.
W art. 185a k.p.k. wprowadza się również prawo do udziału w
przesłuchaniu małoletniego osoby pełnoletniej wskazanej przez
pokrzywdzonego, jeżeli nie ogranicza to swobody wypowiedzi

2 Art. 185a § 1 dotyczy spraw o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub
określone w rozdziałach XXIII – w tym handel ludźmi, XXV – przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i
obyczajności oraz XXVI – przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece.

5
przesłuchiwanego. Takie rozwiązanie jest zgodne z art. 15 ust. 3 lit. f dyrektywy
2011/36/UE oraz z art. 20 ust. 3 lit. f dyrektywy 2011/93/UE.
Ponadto, projektowany art. 147 § 2a k.p.k. wprowadza obligatoryjność
rejestrowania przebiegu przesłuchania pokrzywdzonego, o którym mowa w art.
185a i 185b k.p.k., za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk.
Wprowadzenie tego wymogu realizuje obowiązki wyznaczone przepisami
dyrektyw: art. 20 ust. 4 dyrektywy 2011/93/UE, art. 15 ust. 4 dyrektywy
2011/36/UE oraz art. 24 ust. 1 lit. a dyrektywy 2012/29/UE. W tym ostatnim
przypadku należy stwierdzić, że obowiązki nakładane na państwa członkowskie
mają zakres szerszy niż przewidziany w projekcie (obowiązek dotyczy
wszystkich przesłuchań dziecka będącego ofiarą), ale w przedstawionym
zakresie projekt ustawy jest zgodny z dyrektywą. Pełna implementacja
przepisów dyrektywy 2012/29/UE ma nastąpić do dnia 16 listopada 2015 r.

C. Uwaga końcowa
W niniejszej opinii nie dokonywano oceny wdrożenia wszystkich
przepisów ww. dyrektyw, ograniczając się do zakresu przedmiotowego projektu
ustawy. Należy zatem stwierdzić, że przedłożony poselski projekt ustawy o
zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego
jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.

4. Konkluzja
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks
postępowania karnego jest zgodny z prawem Unii Europejskiej.



Dyrektor Biura Analiz Sejmowych



Zbigniew Wrona





6

Warszawa, 7 grudnia 2012 r.
BAS-WAPEiM-3128/12



Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej



Opinia prawna
w sprawie stwierdzenia, czy poselski projekt ustawy o zmianie ustawy –
Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks postępowania karnego (przedstawiciel
wnioskodawców: poseł Jerzy Kozdroń) jest projektem ustawy wykonującej
prawo Unii Europejskiej w rozumieniu art. 95a regulaminu Sejmu



Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 6
czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm., dalej jako: k.k.)
oraz w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
Nr 89, poz. 555 ze zm., dalej jako: k.p.k.).
Propozycje zmian w ustawie – Kodeks karny odnosi się do zmiany trybu
ścigania w przypadku przestępstwa zgwałcenia:
1) projektodawcy przewidują wprowadzenie bezwarunkowego trybu
ścigania z urzędu, jeżeli pokrzywdzony w czasie popełnienia przestępstwa na
jego szkodę był małoletni, a także wtedy, gdy zgwałcenie jest zbrodnią,
2) w typie podstawowym ściganie zgwałcenia nie będzie uzależnione od
wniosku, jeżeli sam pełnoletni pokrzywdzony złoży zawiadomienie o
przestępstwie. W innych przypadkach wniosek pokrzywdzonego o ściganie
będzie wymagany (nie będzie natomiast mógł zostać cofnięty zgodnie z
proponowaną zmianą w art. 12 § 3 k.p.k.).
Zmiany w ustawie – Kodeks postępowania karnego dotyczą:
1) prawa odmowy składania zeznań – dodawany art. 182 § 2a k.p.k.
wprowadza prawo odmowy składania zeznań przez pokrzywdzonego we
wszystkich sprawach o przestępstwa z art. 197 i 198 k.k., w których
postępowanie toczy się z urzędu (z ograniczeniem wynikającym ze zmienianego
art. 186 § 2 k.p.k.),
2) trybu przesłuchania – poprzez wprowadzenie w art. 185c k.p.k.
nowego trybu przesłuchania pokrzywdzonego w sprawie o czyn przewidziany w
art. 197 k.k.: zasadniczo jednokrotne przesłuchanie w toku postępowania
przygotowawczego, na posiedzeniu prowadzonym przez sąd, obligatoryjnie
utrwalane za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk (zmiana w art. 147
§ 2a k.p.k.),
3) małoletnich – poprzez wprowadzenie obligatoryjnego wymogu
rejestrowania przebiegu przesłuchania świadka na podstawie art. 185a k.p.k. i
185b k.p.k. za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk (zmiany w art.
147 § 2a k.p.k.) oraz inne zmiany - mające na celu ochronę małoletniego podczas
całego przesłuchania.
Zgodnie z uzasadnieniem do projektu, powyższe zmiany mają na celu
m.in. dostosowanie prawa polskiego do standardów ochrony małoletniej ofiary
przestępstwa przeciwko wolności seksualnej, zawartych w aktach prawa unijnego
i międzynarodowego.
Projekt ustawy nie zawiera przepisu końcowego, który określałby jego
datę wejścia w życie.

Projekt ustawy zawiera przepisy, które mają na celu wykonanie
prawa Unii Europejskiej. W szczególności:
1) dodawany art. 197 § 5 k.k. oraz zmieniany art. 12 § 3 k.p.k. wykonują
art. 15 ust. 1 dyrektywy 2011/93/UE,
2) art. 147a §2a k.p.k. wykonuje art. 20 ust. 4 dyrektywy 2011/93/UE, art.
15 ust. 4 dyrektywy 2011/36/UE oraz art. 24 ust. 1 lit. a dyrektywy
2012/29/UE,
3) art. 185a i 185b k.p.k. wykonują art. 20 ust. 3 lit. e i f dyrektywy
2011/93/UE oraz z art. 15 ust. 3 lit. e i f dyrektywy 2011/36/UE,
4) art. 185c § 4 k.p.k. wykonuje art. 23 ust. 2 lit. d dyrektywy
2012/29/UE.


1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/93/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie zwalczania
niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii
dziecięcej, zastępująca decyzję ramową Rady 2004/68/WSiSW (Dz. Urz. L 335, 17.12.2011, s. 1-14, sprost. dot.
numeru dyrektywy – Dz. Urz. L 18, 21.01.2012, s. 7).
2 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/36/UE z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie zapobiegania
handlowi ludźmi i zwalczania tego procederu oraz ochrony ofiar, zastępująca decyzję ramową Rady
2002/629/WSiSW, Dz. Urz. L 101, 15.4.2011, s. 1-11.
3 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiająca normy
minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady
2001/220/WSiSW, Dz. Urz. L 315, 14.11.2012, s. 57-73.

2