Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny

co najmniej 5 lat pozbawienia wolności nie jest sprzeczne z wytycznymi
przedstawionymi w tym zakresie w dyrektywie.


Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny nie jest projektem
ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej w rozumieniu art. 95a
Regulaminu Sejmu.



Dyrektor Biura Analiz Sejmowych


Zbigniew Wrona


3

Warszawa, dn. 18 września 2012

S D NAJWYŻSZY
BIURO STUDIÓW I ANALIZ
Pl. Krasińskich 2/4/6, 00-951 Warszawa

BSA II – 021 – 314/12





UWAGI

do projektu ustawy o zmianie Ustawy – Kodeks karny
z dnia 23 lipca 2012 r. (w związku z pismem Szefa Kancelarii Sejmu GMS-WP-
173-233/12)



1. Uwagi ogólne


Uzasadnienie do opiniowanego projektu nie przekonuje o celowości
proponowanych zmian.

Propozycja budzi wątpliwości, co do jej zgodności z Konstytucją. Po pierwsze,
pozbawienie (co do zasady) możliwości warunkowego zawieszenia kary, bez
dostatecznej argumentacji tej propozycji, może być postrzegane jako sprzeczne z art.
10 Konstytucji w związku z 178 ust. 1 oraz 175 ust. 1 Konstytucji RP. W wypadku
wejścia w życie projektu ograniczone byłyby możliwości sądu karnego w zakresie
stosowania zasad i dyrektyw sądowego wymiaru kary. Po drugie, propozycja
zaostrzenia kar za przestępstwo zgwałcenia może również być uznana jako
sprzeczna z zasadą proporcjonalności, która jest podstawową przesłanką
wykonywania ius puniendi państwa. Co prawda ustawodawca ma pełną legitymację
demokratyczną do kształtowania sankcji karnej, jednak powinien on
uprawdopodobnić, że zabieg taki nie narusza tej konstytucyjnej zasady

Trzeba jednak, nawiązując do powyższych stwierdzeń zaznaczyć, że obecnie
trwa dyskusja nad podwyższeniem górnej granicy kary pozbawienia wolności in

1 Zob. K. Wojtyczek, Zasada proporcjonalności jako granica prawa karania, CzPKiNP z. 2, 1999, s. 49.

1
genere do 20 lat Wydaje się, że takie rozwiązanie byłoby właściwą odpowiedzią na
wątpliwości dotyczące celów, jakie spełniać ma kara pozbawienia wolności
wymierzana za zgwałcenie. Rozwiązanie takie nie zakłóci sądowego wymiaru kary
poprzez aprioryczne rozstrzygnięcia w zakresie „ustawowego” wymiaru kary.

2. Ocena argumentacji zawartej w uzasadnieniu


Uzasadnienie dwojako określa cel proponowanej zmiany. Z jednej strony
stwierdza, że jest nim przekwalifikowanie występku w zbrodnię, co miałoby ustanowić
„właściwy poziom reakcji karnej na jedno z najcięższych przestępstw”, z drugiej zaś
określa go jako wzmocnienie prawnokarnej ochrony wolności seksualnej człowieka.
Jest oczywiste, że zamiana występku na zbrodnię nie może być celem samym w
sobie. Jeśli zaś chodzi o ustanowienie właściwego poziomu reakcji karnej oraz
wzmocnienie ochrony wolności seksualnej człowieka, to należy rozważyć, czy
założeń tych nie można osiągnąć już w obecnym stanie prawnym, ewentualnie
poprzez użycie innych, względniejszych metod.
Zasada
proporcjonalności wymaga, aby ustawodawca ustalał represję karną w
sposób racjonalny i odniesiony do konkretnych celów kary. Projektodawca natomiast
jako główny motyw ustawodawczy wymienia zapobiegawczą, a zwłaszcza ochronną
funkcję kary. Takie założenie nie bierze pod uwagę, iż z dyrektyw wymiaru kary
wynika, że: 1) wymierzona kara (jej górna granica) nie może przekraczać stopnia
winy oraz 2) powinna być ona adekwatna do stopnia społecznej szkodliwości. Warto
przypomnieć, że w wyniku nowelizacji dokonanej 5.11.2009 sankcja za
zgwałcenie w typie podstawowym została podniesiona i wynosi obecnie od 2 do 12
lat, w typie kwalifikowanym od dwóch 3 do 15 lat (stanowiąc już obecnie zbrodnię),
zaś w typie kwalifikowanym drugiego stopnia (zgwałcenie ze szczególnym
okrucieństwem, art. 197 § 4 K.k.) od 5 do 15 lat. Ponadto, wspomniana nowelizacja
tworzy nowe znamiona kwalifikowane zgwałcenia, to jest osoby małoletniej oraz
osoby najbliższej. Biorąc pod uwagę całość przepisów kształtujących sankcje karne
w K.k., są to kary wysokie. Warto też przy tym zauważyć, że typizacja przestępstwa
zgwałcenia jest rozbudowana. Daje ona możliwość trafnej subsumcji i wzięcia pod

2 Np. Z. Sienkiewicz, Ocena obowiązujących rozwiązań w zakresie kar, środków karnych, środków
probacyjnych oraz wymiaru kary łącznej, s. 4, dostępne na
Należy w tym miejscu odnieść się do argumentacji prawnoporównawczej
zawartej w uzasadnieniu a dotyczącej zarówno wysokości sankcji w niektórych
państwach, jak i praktyki wymierzania kar. Uwagi dotyczące rzeczywistego wymiaru
kary w innych krajach mogą, przy zastosowaniu właściwej metodologii, mieć
znaczenie dla analizy sądowego, nie zaś ustawowego wymiaru kary. W uzasadnieniu
podkreśla się też możliwość wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności
za zgwałcenie kwalifikowane w określonych porządkach prawnych. Wykonywanie
prawa karania przez państwo należy do jego suwerennych uprawnień, wynikających
z demokratycznej legitymacji krajowych parlamentów. Przydatność podawanych w
uzasadnieniu przykładów sankcji powinna być oceniana w kontekście systemu prawa
karnego, filozofii i praktyki karania danego państwa. Ponadto, wszelkie rozważania
na temat ustawowego wymiaru kary mają rzeczywisty sens wtedy, kiedy bierze się
pod uwagę całokształt sankcji danego systemu prawa. Musi on być integralnie spójny
i proporcjonalny.
Można postawić hipotezę, iż, wbrew stwierdzeniom projektodawcy,
obowiązujące ustawodawstwo już obecnie daje możliwość właściwej ujemnej oceny
towarzyszących temu przestępstwu uszkodzeń ciała czy nawet nieumyślnego
spowodowania śmierci, poprzez zastosowanie konstrukcji kumulatywnej kwalifikacji
prawnej, jak również wynikającej z orzecznictwa Sądu Najwyższegointerpretacji
pojęcia szczególnego okrucieństwa. Miarą szczególnego okrucieństwa jest bowiem
również spowodowanie u ofiary określonych uszkodzeń ciała.

Nie sposób jednak nie zauważyć, iż, jak wspomniano, obecnie trwa ożywiona
dyskusja dotycząca podwyższenia górnej granicy kary pozbawienia wolności do 20
lat. Można przypuszczać, że takie rozwiązanie w pełniejszy sposób pozwoliłoby
uwzględnić proporcje dóbr, które w procesie wymiaru kary pozostają z sobą w kolizji,

4 Zob. uwagi M. Filara, w: M. Mozgawa (red.), Przestępstwo zgwałcenia, Warszawa 2012, s. 65.
5 Wytyczne SN z 21.12.1972 r., VI KZP 64/72, OSNKW 1973, Nr 2-3, poz. 18.

3
w szczególności zaś niekiedy oddać pełen stopień społecznej szkodliwości
przestępstwa zgwałcenia.
Warto
też zwrócić uwagę na argument niedostatecznej ochrony przed, cytując,
„sprawcami o sadystycznych skłonnościach”. Nie znajduje on potwierdzenia w stanie
normatywnym. Użyte zresztą w uzasadnieniu sformułowanie nie jest precyzyjne i nie
jest pewne, co oznacza w kategoriach jurydycznych (wpływu na poczytalność
sprawcy). Jeśli rozumieć je jako rodzaj zaburzenia psychicznego, to na izolację
sprawców, po odbyciu przez nich kary, pozwala (a niekiedy nawet do tego obliguje)
art. 95 a K.k., o ile ich zachowanie związane jest z zakłóceniem czynności
psychicznych o podłożu seksualnym, innym niż choroba psychiczna. Surowe karanie
osób o ograniczonej poczytalności ponad zasięg ich winy sprzeciwiałoby się
wymogowi kary sprawiedliwe

3. Problem zgodności proponowanych rozwiązań z Konstytucją

Należy obecnie odnieść się nieco szerzej do sygnalizowanych wątpliwości
konstytucyjnych, związanych z proponowaną regulacją. Właściwie całkowite
wyłączenie możliwości zastosowania środka probacyjnego w postaci warunkowego
zawieszenia wykonania kary warto rozważyć w kontekście godzenia tej regulacji w
art. 10 w zw. z 175 ust. 1 oraz art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
W opinii Sądu Najwyższego do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny z
dnia 9 lipca 2012 r. podkreślono, iż wymiar kary, będący elementem orzekania o
odpowiedzialności karnej, należy do sądó Stanowi on minimum wyłączności
kompetencyjnej władzy sądowniczej, nie zaś ustawodawczej. Jednym z elementów
tego minimum jest możliwość orzeczenia zarówno o winie jak i o karze stosownie do
okoliczności danego czynu zabronionego i zebranych w sprawie dowodów, w
zgodzie z własnym sumieniem Ustawodawca nie powinien poprzez zbyt wysokie
ustanowienie dolnej granicy sankcji karnej uniemożliwiać zastosowania zawartych w
K.k. zasad i dyrektyw sądowego wymiaru kary, to jest zasady swobodnego uznania
sądu w granicach ustawy co do rodzaju i rozmiaru sankcji karnej, zasady
indywidualizacji kary, zakazu wymierzania kary przekraczającej stopniem swojej

6 Wyr. SA we Wrocławiu z 6.5.2005 r., II AKa 112/05, KZS 2008, Nr 4, poz. 65.
7 Zob. Opinia BSA II 021-210/12.
8 Tamże.

4
dolegliwości przypisany sprawcy stopień winy, czy wreszcie dyrektywy rządzące
wymiarem kary nieletnim i młodocianym Zasada swobodnego uznania
sędziowskiego w ramach ustawy jest koniecznym wynikiem zasady niezawisłości
sędziowskiej, zawartej w art. 178 Konstytucji RP W wypadku opiniowanego
projektu, naruszenie tej zasady polegać może na wyłączeniu stosowania
warunkowego zawieszenia wykonania kary za zgwałcenie w typie podstawowym.
Jeśli chodzi o problem proporcjonalności, to na zasadę tę składają się trzy
elementy: zasada przydatności, zasada konieczności oraz zasada proporcjonalności
w ścisłym słowa znaczeniu Ta ostatnia oznacza wymóg, by efekty regulacji
pozostawały w odpowiedniej proporcji do ciężarów nakładanych na obywatela.
Zarówno dla kryminalizacji, jak i ustanowienia wymiaru kary istotne jest, aby
spełnione zostały wszystkie wymienione wyżej przesłan Wydaje się, że zasadzie
proporcjonalności – przydatności czyni zadość ustawowy wymiar kary, z ustawowym
zagrożeniem kary pozbawienia wolności zwiększonym do 20 lat. Podobnie, takie ( a
nie proponowane przez projektodawcę) rozwiązanie, można by uznać za
odpowiadające zasadzie proporcjonalności – konieczności, a więc dyrektywie wyboru
środków najmniej uciążliwych spośród skutecznych. Identycznie ma się rzecz z
zasadą proporcjonalności w ścisłym znaczeniu. Tak rozumiana zasada wymaga
„ważenia dóbr”chronionego przez prawo karne (wolność w sferze seksualnej) oraz
wolności, w którą ingeruje państwowe prawo karania.
Proponowane
rozwiązanie nie wydają się spełniać tak rozumianego wymogu
proporcjonalności, co jest podstawowym wymogiem zgodności ustawy karnej z
Konstytucją.

Ze wszystkich tych względów, projekt nie zasługuje na aprobatę.






9 Tamże.
10 Np. V. Konarska-Wrzosek, Dyrektywy wybory kary w polskim ustawodawstwie karnym, Toruń 2002,
s. 53-54.
11 K. Wojtyczek, Zasada proporcjonalności…, s. 33.
12 Tamże.
13 Tamże, s. 42.

5