Poselski projekt ustawy o spółdzielniach rolników

W projekcie ustawy został określony przedmiot działalności spółdzielni rolniczej,
członkostwo i status pracowników. Projekt zakłada, iż członkami spółdzielni mogą być tylko
współpracujący ze spółdzielnią. Projekt ustawy obniża próg, od którego można założyć
spółdzielnie rolniczą z 10 do 5 członków, co umożliwi upowszechnienie tej formy
organizacyjnej, jako pierwotnej formy organizacji rynku rolnego i zniesie barierę, w wyniku
której dla części działań rolnicy wybierali inną formę prawną (stowarzyszenie, zrzeszenie,
spółka).
Małe spółdzielnie mogą stanowić pierwszy szczebel organizacyjny w tworzeniu sieci
rolniczej spółdzielczości. Następny, to np. spółdzielnie powiatowe, wojewódzkie czy
ogólnokrajowe (lub związki spółdzielni) zrzeszające spółdzielnie szczebla „pierwotnego”.
Projekt
zakłada, że przedmiotem działania spółdzielni będzie przede wszystkim
kooperacja jej członków, w celu podniesienia dochodów z gospodarstw. Inna działalność, np.
handel detaliczny artykułami spożywczymi, produkcja spożywcza itp. mogą być prowadzone
wtedy, gdy nie stoją w sprzeczności z zasadniczym przedmiotem działania spółdzielni.
Projektowana regulacja zakłada, iż kwestie nieuregulowane w ustawie może doprecyzować
statut spółdzielni, który może także przewidywać prowadzenie innej działalności na rzecz
swoich członków i środowiska, w którym działa spółdzielnia, w szczególności: usługowej,
społeczno-kulturalnej, edukacyjnej i ekologicznej, pod warunkiem, że nie stoi to w sprzeczności
z zasadniczym celem jej działalności określonym spółdzielni.
Regulacje zaproponowane w projekcie ustawy dają możliwość wprowadzania
menadżerskiego zarządzania spółdzielnią, który zostanie oparty na kryterium fachowości, a nie
członkostwa. Zgodnie z zapisami projektu spółdzielnie wymienione w ustawie objęte są tymi
samymi zadaniami, co spółdzielnie zrzeszające indywidualnych rolników pod warunkiem, że
ich członkami będą rolnicy gospodarujący wspólnie lub rolnicy korzystający z jej usług.

Przedstawiony projekt nie stwarza prawnego obowiązku przekształcania się spółdzielni
działających na wsi i w małych miasteczkach w spółdzielnie rolnicze, funkcjonujące wg
nowych zasad, tzn. bez członków będących pracownikami. Może się to dokonać dobrowolnie,
w wyniku uchwały walnego zgromadzenia podjętej przez dotychczasowych członków –
również pracowników, co osłabia argument o naruszeniu praw nabytych.
Do
przekształcenia dotychczasowych spółdzielni, działających na podstawie przepisów
ogólnych, w spółdzielnie rolnicze muszą zachęcać preferencje w systemie podatkowym – takie
same, jakie będą dotyczyły indywidualnych gospodarstw rolnych. Stymulowanie rozwoju i
przekształceń spółdzielni przede wszystkimi metodami finansowymi i ekonomicznymi, a nie
prawnymi, wydaje się jedyną dobra drogą w ramach polskiej gospodarki rynkowej, dlatego
przedmiotowy projekt wprowadza stosowne zmiany w ustawach: o podatku od spadków i
darowizn, o podatkach i opłatach lokalnych, oraz o podatku dochodowym od osób prawnych.
Spółdzielnie rolnicze dla prawidłowej realizacji założeń statutowych często muszą
posiadać obiekty o dużej powierzchni. W wielu przypadkach będą to obiekty wykorzystywane
sezonowo, bądź będą służyć jako obiekty pomocnicze (wiaty do przechowywania maszyn). Są
to jednak obiekty konieczne do funkcjonowania podmiotu i to często jednak o niskiej wartości.
Obciążenie tego typu obiektów podatkiem od nieruchomości powoduje rezygnację z
podejmowania prób budowy, lub też rozbiórki obiektów już istniejących. Taka sytuacja
przekłada się na pogorszenie warunków przechowywania i przygotowywania do sprzedaży
produktów rolnych, pogorszenie warunków pracy ludzi oraz skrócenie okresu użytkowania
maszyn. Wiele samorządów zastosowałoby zwolnienie wobec tych obiektów w ramach
posiadanych uprawnień lecz są za to karani zmniejszeniem subwencji.
Projekt
zakłada zwolnienie spółdzielni z podatku dochodowego w relacji między
członkiem spółdzielni a spółdzielnią. Spółdzielnie rolnicze to w przeważającej części podmioty
małe, generujące niewielkie zyski. Istotą bowiem spółdzielni rolniczej nie jest tworzenie i
wypracowanie zysku, lecz umożliwienie rolnikom możliwości partnerskiego kontaktu z
rynkiem.

W 2008 roku na około 3150 spółdzielni funkcjonujących w rolnictwie i jego otoczeniu
obowiązek publikacji sprawozdań finansowych dot. 118 jednostek. Naliczona kwota podatku
dochodowego wyniosła 32 mln. zł. Z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć, że
wszystkie spółdzielnie zaliczane do sektora rolniczego wpłaciły do budżetu nie więcej niż 40
mln. zł.

Trzeba jednak wziąć pod uwagę fakt, że duża część spółdzielni istniejących nie spełnia
wymogów stawianych w projekcie ustawy i nie skorzysta z proponowanych zmian, a także to,
że wypracowana nadwyżka wróci do rolników i podlegać będzie podatkowi od dochodów
osobistych. Realnie więc skutki dla budżetu po uwzględnieniu podatków pośrednich będą
znikome lub żadne, z tego punktu widzenia należy zatem uznać, iż projektowana regulacja nie
rodzi żadnych skutków finansowych dla budżetu państwa i jedna tek samorządu terytorialnego.
Wielką korzyść może natomiast przynieść tworzenie przez rolników własnych
organizacji gospodarczych oraz przywracanie istniejącym spółdzielniom charakteru masowych
spółdzielni użytkowników.

Zgodnie z założeniami ruchu spółdzielczego i uznawanymi przez cały świat
międzynarodowymi zasadami spółdzielczymi spółdzielnie stanowią odrębny system
gospodarowania, którego specyfika uzasadnia także odmienność zasad podatkowych. Z tego
punktu widzenia nie ma więc znaczenia, jakie skutki dla budżetu przyniesie zmiana wadliwego
systemu podatkowego, lecz jakie korzyści przyniesie dla ludzi oraz dla idei budowy państwa
obywatelskiego. Główne źródło dochodów (około 64%) budżetowych państwa stanowią
wpływy podatków pośrednich, (VAT -42%, akcyza 22%) Podatek CIT, którego płatnikiem są
podmioty gospodarcze stanowi ca 8% dochodów budżetowych. Obecnie spółdzielnie zmuszone
są do systematycznego podnoszenia cen za produkty dostarczane przez członków. Często takie
„manewrowanie” doprowadza do bardzo trudnych sytuacji w płynności spółdzielni,
wykazywania wysokich zobowiązań w stosunku do członków za dostarczone produkty.
Powoduje to dodatkowe komplikacje, zwłaszcza przy kontaktach z bankami. Dodatkowym
utrudnieniem jest zachwianie i tak słabego zaufania na styku członek spółdzielni —
spółdzielnia- zarząd.
Przyjęcie proponowanych rozwiązań znacznie ułatwi spółdzielniom bieżące funkcjonowanie
oraz rozwój zarówno z wykorzystaniem własnych środków, jak też środków kredytowych.
Ponadto powinno to spowodować, poprzez fakt wypłacania rolnikom części
wygospodarowanego zysku po zakończeniu roku kalendarzowego, większe zainteresowani
losami „swojej” spółdzielni. Jest to w chwili obecnej jednym z podstawowych problemów
polskiej spółdzielczości, również tej funkcjonującej na wsi. Zwiększając dochody rolników i
producentów płodów rolnych nie musimy się obawiać znaczącego ubytku dochodów budżetu
państwa i samorządów lokalnych, bowiem znacząca część dodatkowych przychodów członków
Spółdzielni zostanie „zwrócona” do budżetu w postaci podatków pośrednich (VAT i akcyzy)
płaconych przez członków Spółdzielni głównie przy zakupie paliwa i innych środków do
produkcji rolnej. Z uwagi na powyższe proponowana regulacja rodzi pozytywne skutki
społeczno-gospodarcze.
Z analizy przepisów unijnych wynika, ze przedstawione w projekcie ustawy rozwiązania są
zgodne z wspólnotowymi regułami prawnymi.



Warszawa, 27 stycznia 2012 r.
BAS-WAPEiM-141/12

Pani Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia prawna
w sprawie zgodności poselskiego projektu ustawy o spółdzielniach rolników
(przedstawiciel wnioskodawców: poseł Krzysztof Jurgiel) z prawem Unii
Europejskiej

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992
roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r., Nr 5, poz. 47,
ze zmianami) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Wnioskodawcy proponują wprowadzenie nowego aktu prawnego –
ustawy o spółdzielniach rolników. Ustawa ta miałaby określać zasady
organizowania się producentów rolnych w spółdzielnie rolników i ich związki
oraz zasady ich funkcjonowania. Kolejne rozdziały nowego aktu prawnego
normowałyby cel działalności i zagadnienia dotyczące członkostwa w takich
spółdzielniach, tryb ich zakładania oraz zasady działania i gospodarki
spółdzielni. Zgodnie z art. 16 projektu regulacja dotycząca spółdzielni rolników
stanowiłaby przepisy szczególne w stosunku do uregulowań ustawy z dnia 16
września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r., Nr 188, poz. 1848, ze
zmianami) i ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16,
poz. 93, ze zmianami).
Projekt ustawy przewiduje również nowelizację szeregu ustaw. Zmiany
dotyczyć mają ustaw: z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn
(Dz. U. z 2004 r., Nr 142, poz. 1514, ze zmianami), z dnia 12 stycznia 1991 r. o
podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. z 2006 r., Nr 121, poz. 844, ze
zmianami), z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych
(Dz. U. z 2000 r., Nr 54, poz. 654, ze zmianami), z dnia 29 grudnia 1993 r. o
utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. z 2005
r., Nr 31, poz. 264, ze zmianami), z dnia 19 października 1991 r. o
gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2004 r.,
Nr 208, poz. 2128, ze zmianami) oraz kodeksu cywilnego. Należy zwrócić
uwagę na usterki legislacyjne w art. 21 projektu (błędnie oznaczone litera w art.
15 ust. 1 oraz numer w art. 17 ust. 1 zmienianej ustawy).
Zgodnie z art. 27 projektu ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni
od dnia ogłoszenia.


2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Ocena zgodności projektu z prawem UE wymaga uwzględnienia:
art. 42, art. 107 ust. 3 lit. c oraz art. 108 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 306 z 17.12.2007, s. 1; dalej: TfUE)
oraz
art. 3 i art. 9 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1857/2006 z dnia 15
grudnia 2006 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu w odniesieniu do
pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących
działalność związaną z wytwarzaniem produktów rolnych oraz zmieniającego
rozporządzenie (WE) nr 70/2001 (Dz. Urz. UE L 358 z 16.12.2006, s. 3, ze
zmianami; dalej: rozporządzenie).

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Ocenie pod kątem zgodności z prawem Unii Europejskiej podlegają
postanowienia projektu przewidujące określone zwolnienia spółdzielni rolników
z podatku od spadków i darowizn, podatków i opłat lokalnych oraz podatku
dochodowego od osób prawnych (art. 19 – art. 21 projektu). Zwolnienia tego
typu stanowią formę pomocy przyznawanej przez państwo członkowskie, o
której mowa art. 107 TfUE (wyrok ETS z dnia 15 marca 1994 roku, Banco de
Crédito Industrial SA, C – 387/92).
W przypadku opiniowanego projektu pomocy zastosowanie znajdują
ogólne reguły prawa Unii Europejskiej dotyczące pomocy przyznawanej przez
państwo. W myśl art. 107 ust. 1 TfUE, wszelka pomoc przyznawana przez
państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek
formie, która zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji poprzez sprzyjanie
niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów, jest niezgodna
z rynkiem wewnętrznym w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową
między państwami członkowskimi. Art. 107 ust. 2 TfUE wymienia kategorie
pomocy, które są zgodne z rynkiem wewnętrznym. Art. 107 ust. 3 TfUE
wskazuje kategorie pomocy, które mogą zostać uznane za zgodną z rynkiem
wewnętrznym. Organem właściwym do oceny, czy określony program pomocy
spełnia kryteria art. 107 ust. 3 w związku z art. 107 ust. 1 TfUE, jest Komisja
Europejska (art. 108 TfUE). Jedną z kategorii pomocy, o której mowa w art. 107
ust. 3 TfUE, jest pomoc przeznaczona na ułatwianie rozwoju niektórych działań
gospodarczych lub niektórych regionów gospodarczych, o ile nie zmienia
warunków wymiany handlowej w zakresie sprzecznym ze wspólnym interesem
(art. 107 ust. 3 lit. c TfUE).
Aktem prawa wtórnego, który określa kategorie pomocy dla małych i
średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność związaną z wytwarzaniem
produktów rolnych, które są zgodne z art. 107 ust. 3 TfUE, jest rozporządzenie.

2