Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz ustawy - Kodeks postępowania karnego

W przypadku łotewskiego Kodeksu karnego można mówić o podobnej do jego
polskiego odpowiednika systematyce. Tytuł rozdziału XVI można by przetłumaczyć jako
„Przestępstwa przeciwko obyczajności i nietykalności seksualnej”. Również w tym
przypadku ściganie przestępstw naruszających możliwość swobodnego dysponowania swoim
ciałem w sferze seksualnej następuje z urzędu.
Co istotne, jak wcześniej już podkreślono, tryb ścigania z urzędu omawianych typów
przestępstw seksualnych w sposób zdecydowany przeważa gdy chodzi o przyjęte w tym
zakresie rozwiązania innych państw europejskich. Dalej- tytułem przykładu- można tylko
jeszcze wskazać Belgię, Estonię, Austrię czy Finlandię.

Art. 2 projektu ustawy


Zgodnie z regułą wysłowioną na gruncie normatywnej regulacji art. 12 § 3 KPK,
wniosek pokrzywdzonego o ściganie sprawcy może być cofnięty w postępowaniu
przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do
rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Tak wyrażona zasada nie
dotyczy jednak przestępstwa określonego w art. 197 KK. Wszakże raz złożony wniosek o
ściganie sprawcy czynu z art. 197 § 1-4 KK nie może być już cofnięty. Konieczną
konsekwencją uchylenia art. 205 KK- co skutkuje zmianą trybu ścigania z wnioskowego na
ściganie z urzędu- jest zatem potrzeba zmiany brzmienia regulacji art. 12 § 3 KPK poprzez
rezygnację z odwołania się w niej bezpośrednio do art. 197 KK.
Podejmując aspekt praktyczny, wypada jednak zauważyć, iż w zderzeniu z praktyką
także regulacja art. 12 § 3 KPK- w omawianym zakresie- okazywała się czasami wadliwa czy
nieskuteczna. Należy mieć w tym miejscu między innymi na uwadze sztywne, a tym samym
częstokroć społecznie nieuzasadnione, ramy instytucji ścigania na wniosek. Wszakże jego
złożenie powoduje nieuchronność ścigania nawet w razie zgodnego- ze strony sprawcy i
ofiary- żądania zaniechania ścigania. Za obrazowy przykład posłużyć może zawarcie związku
małżeńskiego sprawcy z pokrzywdzoną, gdzie złożony uprzednio wniosek o ściganie nie
może już zostać cofnięty mimo przebaczenia ze strony kobiety.
Potrzebę zmian w obrębie konstrukcji normatywnej art. 12 § 3 KPK trzeba by również
podkreślić nie tylko jako następstwo proponowanych w projekcie zmian co do trybu ścigania
przestępstw ujętych w art. 205 KK, lecz także z powodu oczywistej niekonsekwencji
zdecydowanie zauważalnej na gruncie regulacji art. 12 § 3 KPK. Wiąże się wszak ona z
istotnym zróżnicowaniem pozycji procesowej pokrzywdzonego gdy chodzi o ścigane na jego
15

wniosek- wskazane w art. 205 KK- przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i
obyczajności. Jeśliby bowiem punktem wyjścia uczynić założenie znacznego podobieństwa
co do kryminalnego charakteru ściganych na wniosek pokrzywdzonego przestępstw z art.
197, 198 i 199 KK, to całkowicie słusznym wydaje się przeto pytanie o zasadność
wyeliminowania możliwości cofnięcia wniosku o ściganie wyłącznie w odniesieniu do
przestępstwa zgwałcenia z art. 197 KK, z pominięciem zaś nadużyć seksualnych z art. 198 i
199 KK.

Podsumowanie

Przedstawiona argumentacja pozwala zauważyć negatywny wpływ wnioskowego
trybu ścigania przestępstw z art. 197 § 1-4 KK, art. 198 KK i art. 199 § 1 KK zarówno gdy
chodzi o realizację postulatów z zakresu polityki kryminalnej, jak i kształtowanie w sposób
racjonalny społecznego poczucia sprawiedliwości. Wiążą się z tym oczywiście daleko idące
skutki w zakresie poziomu ochrony prawnej udzielanej aktualnie osobie pokrzywdzonej.
Takie następstwa wynikające ze stosowania funkcjonujących rozwiązań normatywnych wręcz
wymuszają krytyczną ocenę pojmowania wciąż współcześnie istoty przestępstwa zgwałcenia i
innych wskazanych przestępstw ściganych na wniosek pokrzywdzonego w kategoriach
stanowiących punkt wyjścia w tym zakresie w XIX- wiecznych Kodeksach karnych.
Kategorie te nie znajdują wszak obecnie wsparcia zarówno w rzeczywistości karno-
procesowej, jak i społecznej. W świetle zaprezentowanych uwag trzeba też podkreślić, iż
właśnie w zakresie regulacji art. 205 KK uwidaczniają się doskonale te niedostatki instytucji
ścigania na wniosek pokrzywdzonego, które mogą nadawać jej przymiot kontrowersyjnej,
przede wszystkim gdy chodzi o jej funkcję gwarancyjną z punktu widzenia interesów
określonych uczestników procesu karnego. Poza tym stwierdzić trzeba, iż regulacja ścigania
na wniosek z art. 205 KK wielokrotnie po prostu nie może zadowalać z punktu widzenia
realizacji interesu publicznego. Jest to twierdzenie uzasadnione gdy we mie się pod uwagę
choćby kwalifikowane typy zgwałcenia, w przypadku których stanowisko osoby
pokrzywdzonej wykazuje brak woli ścigania sprawcy, np. w związku z wcześniejszym
zaoferowaniem jej przez sprawcę korzyści majątkowej. Między innymi w takich kategoriach
spraw brak możliwości reakcji ze strony państwa (wymiaru sprawiedliwości) może
intensyfikować poczucie bezkarności u sprawców i kształtować lekceważący stosunek do
obowiązku przestrzegania prawa. Z drugiej z kolei strony taką bezkarność mogą szczególnie
dotkliwie odczuwać sami obywatele, dla których brak ścigania w przypadku tego typu
16

stwierdzonych faktycznie zbrodni stanowić może punkt wyjścia zarówno do osłabienia ich
zaufania do organów wymiaru sprawiedliwości, jak i zarazem poczucia zagrożenia co do
możliwości pokrzywdzenia ze strony sprawców wskazanych przestępstw.
Nie sposób też zgodzić się co do tego, że wnioskowy tryb ścigania zdecydowanie
pełniej pozwala uwzględniać prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Obserwacja
polityki kryminalnej państwa (między innymi zmian z 2009 r. w obrębie art. 197 KK)- w tym
także w zakresie przestępstw przeciwko wolności seksualnej- na przestrzeni ostatnich lat
dowodzi, iż przestępstwo zgwałcenia stanowi jedno z najpoważniejszych przestępstw. Z
punktu widzenia zaś roli państwa, jaką jest zapewnienie obywatelom poczucia
bezpieczeństwa i zapobieganie przestępczości (w szczególności poważnym przestępstwo
przeciwko życiu i zdrowiu), nie do przyjęcia wydaje się sytuacja, w której sprawca dopuszcza
się powtarzających zamachów na wolność seksualną (np. ojciec względem córki, mąż
względem żony), gdzie brak możliwości ścigania z urzędu (przy braku aktywności
pokrzywdzonej) prowadzi do całkowitej bezkarności sprawcy, co tylko może motywować do
powtarzalności tego typu zachowań. Skoro nie budzi raczej wątpliwości, iż kara kryminalna
ma być w istocie w przypadku przestępstw przeciwko wolności seksualnej wyznacznikiem
społecznie pożądanych postaw, to brak aktywności państwa widoczny w wielu sytuacjach w
ramach ścigania na wniosek może kształtować przyzwolenie z jego strony na pewne
zachowania, co znacząco kłóci się z realizowaną w tym zakresie polityką karną ostatnich lat
co do omawianych kategorii przestępstw.


Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne


Przewidziane w projekcie rozwiązania znajdą zastosowanie względem uczestników
postępowania karnego. Z jednej bowiem strony, obowiązkiem organów ścigania stanie się
wszczynanie postępowań karnych wszędzie tam, gdzie dotychczas niezbędny był wniosek o
ściganie. Z drugiej zaś strony wprowadzone regulacje będą mieć zastosowanie przede
wszystkim wobec osób posiadających w procesie karnym status pokrzywdzonego lub
oskarżonego. Odnotować przy tym zarazem trzeba korzystne skutki wprowadzenia
proponowanych rozwiązań co do osób potencjalnie narażonych na sprzeczne z prawem
zachowania sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.
Trudne do oszacowania są skutki wejścia w życie przepisów ustawy w odniesieniu do
stanu osadzonych w jednostkach penitencjarnych. Można przypuszczać, że liczba ta ulegnie
17

zwiększeniu, w związku z podniesieniem liczby postępowań karnych w sprawach o wybrane
(ujęte w art. 205 KK) przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności.
Poza zmianami przewidzianymi w projekcie, ustawa nie będzie wywoływać innych
skutków prawnych.


Projekt ustawy nie był skierowany do konsultacji społecznych w rozumieniu art. 34
ust. 3 Regulaminu Sejmu RP.


Projekt ustawy nie pociąga za sobą obciążenia budżetu państwa lub budżetów
jednostek samorządu terytorialnego.


Przedmiot projektowanej regulacji nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

18


Warszawa, 18 maja 2012 r.
BAS-WAPEiM-1188/12



Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz ustawy – Kodeks
postępowania karnego (przedstawiciel wnioskodawców: poseł Magdalena
Kochan)


Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32)
sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy przewiduje uchylenie przepisu art. 205 ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zmianami), który
stanowi, że przestępstwa zgwałcenia, seksualnego wykorzystania zależności lub
krytycznego położenia oraz seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub
bezradności są ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Proponowana zmiana art.
12 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr
89, poz. 555, ze zmianami) jest konsekwencją propozycji ścigania tych
przestępstw z urzędu.
Proponowana ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Kwestie stanowiące przedmiot projektu ustawy nie są regulowane
prawem Unii Europejskiej.

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Prawo Unii Europejskiej nie reguluje kwestii zawartych w przepisach
opiniowanego projektu.