Rządowy projekt ustawy o wykonywaniu Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki w sprawie poprawy wypełniania międzynarodowych obowiązków podatkowych oraz wdrożenia ustawodawstwa FATCA

wyjaśnienie zauważonych uchybień, ale przede wszystkim swoistą rehabilitację poprzez
ich usunięcie i wyeliminowanie. W przypadku braku w polskich przepisach
przedmiotowej procedury, sankcje dla polskich instytucji finansowych (podatek u
źródła w wysokości 30%) byłyby stosowane na podstawie ustaleń faktycznych
zagranicznej administracji podatkowej.
Wynik kontroli amerykańskich rachunków raportowanych będzie też zawierał termin
usunięcia nieprawidłowości, jeżeli zostaną stwierdzone, przy czym – z uwagi na materię
objętą kontrolą – termin ten nie będzie mógł być krótszy niż 1 miesiąc i dłuższy niż
6 miesięcy od dnia wydania wyniku kontroli (art. 8 ust. 12 pkt 6 oraz art. 8 ust. 13).
Kontrolowany będzie obowiązany poinformować kontrolującego o sposobie usunięcia
stwierdzonych nieprawidłowości lub przyczynach ich nieusunięcia bez zbędnej zwłoki,
jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia upływu terminu wyznaczonego na ich
usunięcie (art. 8 ust. 14).
Istotne jest, aby w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości instytucja finansowa
doprowadziła do ich usunięcia. Nadmienić także należy, że wynik kontroli
identyfikujący nieprawidłowości może ponadto zostać wykorzystany przez
kontrolowanego do podjęcia odpowiednich działań naprawczych. Należy bowiem
podkreślić, że to w interesie instytucji finansowych leży wyeliminowanie w przyszłości
możliwości powstania podobnych nieprawidłowości i tym samym uniknięcie
interwencji amerykańskiej administracji.
Wynik kontroli będzie ostatecznie kończył kontrolę amerykańskich rachunków
raportowanych. Projektodawca nie przewiduje następczego postępowania na wzór
postępowania podatkowego, ponieważ kontrola będzie dokonywana w związku z
zawiadomieniem przesłanym przez administrację amerykańską. Należy jednak
pamiętać, że kontrola amerykańskich rachunków raportowanych będzie miała na celu
weryfikację ustaleń dokonanych przez amerykańską administrację podatkową. Dzięki
temu działania polskich instytucji finansowych nie będą oceniane arbitralnie.
Na podstawie art. 9 organ kontrolujący, będący organem upoważnionym, o którym
mowa w art. 3 ust. 3, przekaże wynik kontroli amerykańskich rachunków
raportowanych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych bez zbędnej
zwłoki, jednak nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania od kontrolowanego
informacji o sposobie usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości lub przyczynach ich
nieusunięcia. Do wyniku kontroli organ kontrolujący załączy dodatkowo protokół
17

kontroli amerykańskich rachunków raportowanych, zastrzeżenia oraz wyjaśnienia,
zawiadomienie o sposobie ich załatwienia oraz informację o sposobie usunięcia przez
kontrolowanego stwierdzonych nieprawidłowościach lub przyczynach ich nieusunięcia.
Powyższa regulacja umożliwi ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych
uzyskanie całego materiału w sprawie.
W odpowiedzi na zawiadomienie przekazane przez właściwe władze Stanów
Zjednoczonych o istotnym nieprzestrzeganiu obowiązków, minister właściwy do spraw
finansów publicznych opracuje (na podstawie materiałów otrzymanych w trybie art. 9) i
przekaże właściwej władzy Stanów Zjednoczonych Ameryki informację o podjętych
działaniach i dokonanych ustaleniach nie później niż w terminie 18 miesięcy od dnia
otrzymania tego zawiadomienia. Kwestię tę będzie regulował projektowany art. 10
ust. 1.
Informacja ta zostanie niezwłocznie przekazana do wiadomości
kontrolowanemu, o czym stanowi art. 10 ust. 2 projektu ustawy.
4. Ochrona informacji i zasady ich udostępniania
Zakresem przedmiotowym projektu ustawy objęto również kwestie związane z ochroną
i udostępnianiem danych gromadzonych w związku z wykonywaniem Umowy FATCA.
Zagadnieniom tym poświęcono przepisy rozdziału 4 projektu ustawy. Zasadę ogólną w
tym zakresie wyraża art. 11 ust. 1, w myśl którego „Do ujawnienia ministrowi
właściwemu do spraw finansów publicznych, upoważnionym przez niego organom oraz
podmiotowi, o którym mowa w art. 5 ust. 5, wszelkich informacji, w trybie i zakresie
przewidzianym niniejszą ustawą, nie stosuje się przepisów ograniczających
udostępnianie danych objętych tajemnicą, z wyjątkiem informacji niejawnych.”. Reguła
ta w sposób jednoznaczny zabezpiecza instytucje finansowe przed zarzutem naruszenia
obowiązku zachowania tajemnicy bankowej lub tajemnicy zawodowej. Zasada ta
znajdzie również zastosowanie nie tylko do informacji o amerykańskich rachunkach
raportowanych, ale również do informacji o płatnościach na rzecz wyłączonych
instytucji finansowych, w ramach których raportująca polska instytucja finansowa
informowała będzie o ich tytule i kwocie, danych umożliwiających identyfikację
posiadacza rachunku, na który dokonywana jest ta płatność, oraz o nazwie i miejscu
siedziby tych wyłączonych instytucji finansowych.
Do ochrony zgromadzonych danych odnosi się natomiast art. 11 ust. 2, zgodnie z
którym tajemnicą skarbową objęte będą indywidualne dane zawarte w informacjach
uzyskanych od polskich raportujących instytucji finansowych w trybie art. 5 ust. 1
18

pkt 2, dane zawarte w informacjach o polskich rachunkach raportowanych uzyskane w
ramach automatycznej wymiany informacji od właściwej władzy Stanów
Zjednoczonych, dane zawarte w aktach dokumentujących działania w ramach
weryfikacji wypełniania przez raportujące polskie instytucje finansowe obowiązków w
zakresie identyfikowania rachunków, a także informacje o dokonywanych w latach
2015–2016 płatnościach na rzecz wyłączonych instytucji finansowych. Na podstawie
projektowanego art. 12 dostęp do akt w toku kontroli amerykańskich rachunków
raportowanych będzie przysługiwał wyłącznie organom właściwym w sprawach
dotyczących tej kontroli oraz wyznaczonym pracownikom tych organów.
Projektowane w rozdziale 4 regulacje będą również określały zasady udostępniania
danych zawartych w informacjach pozyskanych od polskich raportujących instytucji
finansowych, informacjach w ramach automatycznej wymiany informacji od właściwej
władzy Stanów Zjednoczonych, dane zawarte w aktach dokumentujących działania w
ramach weryfikacji wypełniania przez raportujące polskie instytucje finansowe
obowiązków w zakresie identyfikowania rachunków, a także informacjach o
dokonywanych w latach 2015–2016 płatnościach na rzecz wyłączonych instytucji
finansowych. Wprowadzone na tej płaszczyźnie rozwiązania wzorują się na
sprawdzonych w praktyce regulacjach ustawy – Ordynacja podatkowa, w tym przede
wszystkim art. 297 normującego udostępnianie informacji bankowych. Zgodnie z
projektowanym art. 13 ust. 1 dane zawarte w informacjach, o których mowa w art. 11
ust. 2 pkt 1 i 2, są udostępniane wyłącznie organom wymienionym w art. 297 § 1
ustawy – Ordynacja podatkowa oraz na zasadach określonych w tym przepisie. W myśl
z kolei art. 13 ust. 2 dane dotyczące spraw weryfikacji wypełniania przez raportujące
polskie instytucje finansowe obowiązków w zakresie identyfikowania rachunków są
udostępniane wyłącznie organom wymienionym w art. 297 § 1 pkt 1 i pkt 2a–7 ustawy
– Ordynacja podatkowa oraz na zasadach określonych w tym przepisie. W odniesieniu
do tej kategorii danych wyłączona została możliwość ich udostępniania innym
naczelnikom urzędów skarbowych lub urzędów celnych albo organom kontroli
skarbowej – w związku ze wszczętym postępowaniem podatkowym, postępowaniem w
sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe lub kontrolą podatkową.
Ograniczenie to stanowi element minimalizowania ryzyka związanego z ewentualnym
nieuprawnionym wykorzystaniem informacji uzyskanych od instytucji finansowych, w
19

tym objętych tajemnicą bankową, zabezpieczając tym samym słuszne interesy i prawa
zarówno kontrolowanych instytucji, jak i ich klientów.
Warto również podkreślić, że na mocy art. 13 ust. 3 projektu ustawy w przypadkach
udostępnienia danych akta spraw będą oznaczane klauzulą: „Tajemnica skarbowa”, a
ich przekazanie następowało będzie w trybie przewidzianym dla dokumentów
zawierających informacje niejawne o klauzuli „zastrzeżone”. Z kolei art. 14 zawiera
odesłania do odpowiedniego stosowania enumeratywnie wymienionych przepisów
Ordynacji podatkowej normujących instytucję tajemnicy skarbowej. Na mocy tego
przepisu zastosowanie znajdą następujące przepisy Ordynacji podatkowej:
1) art. 294 – określający katalog podmiotów zobowiązanych do przestrzegania
tajemnicy skarbowej,
2) art. 296 – określający zasady przechowywania akt,
3) art. 297a – regulujący kwestię udostępniania informacji pochodzących od innych
państw,
4) art. 299b – umożliwiający ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych
wyrażenie zgody na udostępnienie informacji w określonych przypadkach.
III. Zmiany w zakresie ustawy – Kodeks karny skarbowy
Projektowana ustawa zakłada wprowadzenie sankcji karnych skarbowych za
nieprzestrzeganie obowiązków nakładanych na raportujące polskie instytucje
finansowe. Przewidziana w projekcie penalizacja związana jest – podobnie jak przepisy
dotyczące kontroli przestrzegania obowiązków związanych z raportowaniem o
amerykańskich rachunkach raportowanych – z przewidzianymi w art. 5 Umowy
FATCA obowiązkami w zakresie przestrzegania oraz egzekucji obowiązków
informacyjnych. Art. 5 ust. 1 Umowy FATCA stanowi wprost, że właściwa władza
jednej ze stron umowy powinna zastosować przepisy prawa krajowego (włączając
możliwe sankcje) w celu uzyskania poprawnej i/lub kompletnej informacji lub
usunięcia innych naruszeń umowy.
Ponadto odpowiedzialnością karnoskarbową objęto również brak dokonania blokady
rachunku finansowego, o której mowa w art. 21 ust. 6 projektu ustawy. Przepis ten
nakłada na raportujące polskie instytucje finansowe obowiązek zablokowania rachunku
finansowego, co do którego instytucja ta nie otrzymała, w terminie 12 miesięcy od dnia
wejścia w życie ustawy, oświadczenia dotyczącego rezydencji podatkowej posiadacza
rachunku albo jego statusu. Oświadczenia te mają kluczowe znaczenie dla identyfikacji
20

rachunków finansowych otwartych w tzw. okresie przejściowym, przez co brak
dokonania blokady rachunku sanowi naruszenie skutkujące nieprawidłowym
raportowaniem o amerykańskich rachunkach raportowanych.
Z uwagi na powyższe, art. 15 projektu ustawy przewiduje zmianę art. 80 ustawy –
Kodeks karny skarbowy poprzez penalizację zaniechania złożenia informacji o
amerykańskich rachunkach raportowanych lub złożenia informacji nieprawdziwej oraz
brak dokonania blokady rachunku finansowego. Sankcja stosowana w tych przypadkach
odpowiada sankcjom przewidzianym dla nieprzekazywania informacji, o których mowa
w art. 42c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Sankcją objęte będzie również złożenie informacji nieprawdziwej. Zmiana art. 80
ustawy – Kodeks karny skarbowy realizuje przewidziany w Umowie FATCA wymóg
zastosowania przepisów prawa krajowego (włączając możliwe sankcje) w celu
uzyskania poprawnej i/lub kompletnej informacji lub usunięcia innych naruszeń
umowy.
IV. Zmiany w zakresie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej
Niniejszy projekt ustawy przewiduje również w art. 16 zmiany w ustawie z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 584, z późn. zm.).
Z uwagi na materię objętą kontrolą amerykańskich rachunków raportowanych zasadne
jest, aby organy podatkowe nie były związane terminami do przeprowadzenia kontroli
oraz zakazem prowadzenia jednoczesnych kontroli – określonymi w ustawie o
swobodzie działalności gospodarczej. Maksymalny termin prowadzenia kontroli
(do 7 miesięcy) przewiduje jednak proponowany w przedmiotowym projekcie art. 8
ust. 4. Wprowadzenie zaproponowanych wyłączeń należy uznać za konieczne. Ich brak
znacząco ograniczałby możliwość przeprowadzenia kontroli w instytucjach
finansowych w zakresie wypełniania obowiązków związanych z raportowaniem o
amerykańskich rachunkach. W skrajnych przypadkach mogłoby dojść do całkowitego
wyłączenia możliwości przeprowadzenia przedmiotowej kontroli. Sytuacja taka byłaby
bardzo niekorzystna przede wszystkim dla polskich instytucji finansowych, które
zostałyby narażone na ryzyko zastosowania przez właściwą władzę Stanów
Zjednoczonych stosownych sankcji (w postaci naliczania 30% podatku u źródła) – bez
możliwości podjęcia dyskusji przez instytucję oraz polską administrację. Z uwagi na
powyższe zaproponowano dodanie w art. 82 ust. 1 oraz art. 83 ust. 2 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej nowych punktów przewidujących wyłączenie
21