Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy o prokuraturze oraz ustawy o ustroju sądów powszechnych

 
„§  4a.  Do  orzekania  w  jednostkach,  o  których  mowa  w  §  1  pkt  6,  wyznacza  się  sędziów 
wykazujących  się  szczególną  znajomością  problematyki  śledczej  oraz  znajomością  problematyki 
działań operacyjno – rozpoznawczych”. 
 
Art. 4 
 
Postępowania  przygotowawcze  i  dyscyplinarne  wszczęte  przed  wejściem  w  życie  niniejszej  ustawy 
prowadzone są na podstawie dotychczasowych przepisów. 
 
Art. 5 
 
Zastępcy  prokuratora  generalnego  powołani  przez  Prezydenta  Rzeczypospolitej  mogą  być  odwołani 
przez Prokuratora Generalnego w trybie przewidzianym w niniejszej ustawie. 
 
Art. 6 
 
Ustawa wchodzi w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia. 
 
 
 
 
UZASADNIENIE 
 
I. Proponowana  ustawa  jest  doraźną,  kompleksową  nowelizacją  trzech  ważnych  ustaw:  kodeksu 
postępowania karnego, ustawy o prokuraturze oraz prawa o ustroju sądów powszechnych. Wszystkie 
te  zmiany  mają  na  celu  usprawnienie  pracy  prokuratury  oraz  sądów,  przy  równoczesnym,  lepszym 
zabezpieczeniu podstawowych praw obywateli. 
 
II. W  art.  310  kodeksu  postępowania  karnego  wydłużono  z  3  do  6  miesięcy  instrukcyjny  termin, 
w  którym  powinno  być  ukończone  śledztwo.  Możliwość  przedłużenia  śledztwa  przez  prokuratora 
przełożonego  określono  na  czas  oznaczony,  nie  dłuższy  niż  rok.  W  szczególnie  uzasadnionych 
wypadkach śledztwo może być przedłużone na kolejny okres, nie dłuższy niż dwa lata liczone od daty 
wszczęcia  postępowania.  Tak  więc  śledztwo  powinno  się  zakończyć  nie  później  w  okresie  lat  2 
od jego wszczęcia. Tylko w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach Prokurator Generalny mógłby 
przedłużyć śledztwo o kolejne 2 lata. 
 
  Taka  regulacja  pozwoliłaby  skończyć  z  praktyką  śledztw  ciągnących  się  latami.  W  obecnym  stanie 
prawnym  nie  ma  ograniczeń  czasu  przedłużenia  śledztwa,  teoretycznie  śledztwo  może  być 
przedłużane i trwać w nieskończoność. 
 
  Ciągnące  się  latami  śledztwo  stanowi  poważne  zagrożenie  dla  zasad  państwa  prawa.  W  ramach 
takiego śledztwa można pod rygorem odpowiedzialności karnej przesłuchiwać nieograniczoną liczbę 

5
osób,  sprawdzać  ich  bilingi,  prowadzić  rozmaite  czynności  dowodowe  naruszające  podstawowe 
prawa obywateli. 
 
  Art. 310 w proponowanym brzmieniu ogranicza czas trwania śledztwa do okresu nieprzekraczającego 
łącznie 4 lat. 
 
  Dotychczasowa  praktyka  pokazuje,  iż  mimo  zmiany  rządów,  zmian  oficjalnej  polityki  kryminalnej, 
pomimo  oddzielenia  Prokuratury  od  bieżącej  polityki  poprzez  rozdzielenie  funkcji  Prokuratora 
Generalnego  i  Ministra  Sprawiedliwości  nie  udało  się  zlikwidować  instytucji  tzw.  „aresztów 
wydobywczych”  polegających  na  przetrzymywaniu  podejrzanych,  którym  formalnie  przysługuje 
domniemanie  niewinności,  przez  wiele  miesięcy  w  aresztach  bez  przesłuchań,  bez  angażowania 
ich  do  udziału  w  czynnościach  procesowych.  Także  nadzór  sądu  nad  tymczasowym  aresztowaniem 
okazał się niewystarczający dlatego też konieczna jest interwencja ustawodawcy. 
 
  Zresztą,  nawet  dla  podejrzanych,  wobec  których  nie  zastosowano  środka  w  postaci  tymczasowego 
aresztowania,  utrzymujący  się  miesiącami,  a  nawet  niekiedy  latami,  status  podejrzanego  jest  nie 
do  pogodzenia  z  podstawowymi  zasadami  państwa  prawnego  i  międzynarodowymi  konwencjami, 
których Rzeczpospolita jest stroną. 
 
  Osoba podejrzana, mimo że jest formalnie nie karana, że przysługuje jej domniemanie niewinności, 
narażona  jest  na  cały  szereg  negatywnych  konsekwencji  ekonomicznych,  społecznych,  politycznych, 
a  przede  wszystkim  moralnych.  Najbardziej  dotkliwą  konsekwencją  jest  utrata  zaufania  i  dobrego 
imienia z wszystkimi tego skutkami. 
 
  Przepis  art.  310a  kodeksu  postępowania  karnego  ogranicza  czas,  w  którym  można  mieć  status 
podejrzanego.  Faza  postępowania  przygotowawczego  ad  personam  określona  została  w  czasie. 
Od  momentu  postawienia  zarzutów  z  zasady  okres  ten  trwać  powinien  nie  dłużej  niż  3  miesiące. 
W  tym  okresie  należy  albo  skierować  akt  oskarżenia  do  sądu  albo  postępowanie  umorzyć.  Wyjątki 
od tej zasady określone są w § 2 i § 3 tego przepisu. 
 
  Tak  więc  podejrzanym  z  zasady  nie  można  będzie  być  dłużej  niż  przez  okres  3  miesięcy.  Takie 
rozwiązanie jest zgodne  z zasadami konstytucyjnymi, w szczególności art. 41 oraz 45 Konstytucji RP 
a  także  z  duchem  Powszechnej  Deklaracji  Praw  Człowieka  i  Obywatela  (szczególnie  art.  5,  8,  11), 
Międzynarodowego  Paktu  Praw  Obywatelskich  i  Politycznych  (szczególnie  art.  9),  Europejskiej 
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (w szczególności regulacje art. 5, 6). 
 
  Sam fakt niesłusznego podejrzenia i oskarżenia rodzi z reguły cały szereg negatywnych konsekwencji 
dla niesłusznie podejrzanego czy też oskarżonego. Skutkuje szeregiem szkód tak w sferze materialnej 
jak  i  niematerialnej.  Zasada,  że  „szkoda  musi  być  naprawiona”  (jedno  z  praw  naturalnych 
wymienionych  przez  Grocjusza  i  powszechnie  akceptowanych  w  cywilizowanym  świecie)  doznaje 
w  tej  sytuacji  uszczerbku.  Skarb  Państwa  ponosi  odpowiedzialność  z  tytułu  ryzyka  za  oczywiście 
niesłuszne  skazanie,  tymczasowe  aresztowanie  a  nawet  zatrzymanie  natomiast  dotąd  nie  ponosił 
odpowiedzialności za oczywiście niesłuszne postawienie zarzutów lub oskarżenie. 

6
 
  Przedłożony  projekt  nowelizacji  poszerza  zakres  odpowiedzialności  Skarbu  Państwa  za  oczywiście 
niesłuszne postawienie zarzutów lub oskarżenie. 
 
III. Rozdzielenie  funkcji  Prokuratora  Generalnego  i  Ministra  Sprawiedliwości  było  pierwszym  krokiem 
zmierzającym  do  oddzielenia  Prokuratury  od  bieżącej  polityki.  Równocześnie  w  sposób  istotny 
zwiększono niezależność prokuratorów wewnątrz prokuratury. Niezależność zewnętrzna Prokuratury 
nie  jest  jednak  pełna.  Prokuratura  nie  jest  niezależna  budżetowo,  a  fakt,  że  zastępców  Prokuratora 
Generalnego  powołuje  Prezydent  na  wniosek  Prokuratora  Generalnego  powoduje,  że  po  pierwsze, 
apolityczny  z  założenia  Prokurator  zmuszony  jest  już  na  początku  swej  kadencji  negocjować 
personalia z Prezydentem a po drugie, na czele Prokuratury faktycznie stoją identycznie umocowani 
(wszyscy mianowani przez Prezydenta) Prokurator Generalny i jego zastępcy. 
 
  Taka  sytuacja  utrudnia  sprawne  zarządzanie  prokuraturą,  a  próba  odwołania  przez  Prokuratora 
Generalnego zastępcy pociąga za sobą kryzys polityczny. 
 
  Projekt przewiduje powoływanie i odwoływanie zastępców Prokuratora Generalnego przez samego 
Prokuratora  Generalnego,  po  zasięgnięciu  opinii  Ministra  Sprawiedliwości  i  Krajowej  Rady 
Prokuratorów.  Inny  tryb  opiniowania  dotyczy  zastępcy  Prokuratora  Generalnego,  który  jest 
równocześnie  Naczelnym  Prokuratorem  Wojskowym  (powoływany  i  odwoływany  po  zasięgnięciu 
opinii  Ministra  Sprawiedliwości  i  Ministra  Obrony  Narodowej)  oraz  zastępcy  prokuratora 
generalnego,  którym  jest  równocześnie  Dyrektor  Głównej  Komisji  Ścigania  Zbrodni  przeciwko 
Narodowi  Polskiemu  (powoływany  i  odwoływany  po  zasięgnięciu  opinii  Ministra  Sprawiedliwości  
i Prezesa IPN). 
 
  Proponowana  nowelizacja  wzmacnia  wyraźnie  pozycję  Prokuratora  Generalnego  wewnątrz 
Prokuratury.  Tylko  on  sam  jest  mianowany  przez  Prezydenta  RP,  to  on  powołuje  na  stanowiska 
swoich  zastępców.  Wzmocnieniu  ulega  też  jego  władza  dyscyplinarna.  W  wyjątkowych, 
uzasadnionych  wypadkach  może  on  wymierzyć  podległym  prokuratorom  najniższe  kary 
dyscyplinarne  (upomnienie  oraz  naganę)  bez  przeprowadzenia  postępowania  dyscyplinarnego 
w  pierwszej  instancji.  Od  tych  kar  nałożonych  przez  Prokuratora  Generalnego  ukaranym 
prokuratorom przysługuje odwołanie do sądu dyscyplinarnego drugiej instancji. 
 
  Rozdzielenie  funkcji  Prokuratora  Generalnego  i  Ministra  Sprawiedliwości  towarzyszyło  także 
zwiększenie  niezależności  prokuratorów  wewnątrz  prokuratury.  Jednakże  temu  zwiększeniu 
niezależności  nie  towarzyszyło  zwiększenie  odpowiedzialności  za  swoje  działania.  Wytworzyło 
to sytuację, w której prokuratorzy praktycznie nie odpowiadają za swe błędne czy pochopne decyzje 
niejednokrotnie godzące w ludzką godność i inne konstytucyjnie zagwarantowane prawa. 
 
  Ewentualne  przewinienia  dyscyplinarne  prokuratorów  z  czasów  śledztwa  i  w  związku  z  jego 
prowadzeniem  ujawniają  się  zwykle  dopiero  w  czasie  rozprawy  przed  sądem.  Biorąc  pod  uwagę  to, 
że  delikty  dyscyplinarne  prokuratorów  przedawniają  się  po  3  latach  oraz  biorąc  pod  uwagę  czas 
trwania  spraw  sądowych,  delikty  takie  w  momencie  ujawnienia  są  już  często  przedawnione. 

7
Sądownictwo  dyscyplinarne  prokuratorów  jest  faktycznie  (podobnie  zresztą  jak  w  innych 
korporacjach)  sądownictwem  koleżeńskim.  Sądy  dyscyplinarne  nie  tylko  orzekają  w  sprawach 
przewinień  dyscyplinarnych,  ale  także  w  sprawach  uchyleń  immunitetów.  Praktyka  pokazuje, 
że  w  sprawach  o  uchylenie  immunitetu  sądy  dyscyplinarne  nie  ograniczają  się  do  sprawdzenia, 
czy  w  konkretnym  przypadku,  zachodzą  okoliczności,  przed  którymi  ma  chronić  immunitet, 
ale  oceniają  dowody,  winę  etc.,  czyli  faktycznie  zastępują  sąd  w  sprawowaniu  wymiaru 
sprawiedliwości. Ponadto rozprawy dyscyplinarne prokuratorów są niejawne. 
 
  Projekt  zasadniczo  zmienia  odpowiedzialność  dyscyplinarna  prokuratorów.  Delikty  dyscyplinarne, 
popełnione  w  związku  z  prowadzonym  postępowaniem  przygotowawczym,  przedawniają  się 
po 3 latach, ale liczonych nie od daty popełnienia ale od daty ujawnienia. Sąd dyscyplinarny pierwszej 
instancji  jest  nadal  sądem  złożonym  z  prokuratorów.  Sądem  drugiej  instancji  jest  Sąd  Powszechny. 
Rozprawy  dyscyplinarne  są  z  zasady  jawne  (przepisy  kpk  stosuje  się  tu  odpowiednio),  co  umożliwia 
społeczną kontrolę nad takim postępowaniem. 
 
IV. Sądy sprawują swoisty nadzór nad działalnością prokuratury. To one orzekają o wnioskowanym przez 
prokuratora  tymczasowym  aresztowaniu,  to  one  wydają  zgodę  na  kontrolę  operacyjną,  to  one 
wreszcie na rozprawie weryfikują akt oskarżenia i wspierające go dowody. 
 
  Rzecz w tym, że przy obecnym stanie prawnym, nadzór nad postępowaniem przygotowawczym i nad 
czynnościami  operacyjno  ‐  rozpoznawczymi  jest  często  jedynie  nominalny  i  z  zasady  rozmywa 
odpowiedzialność.  Sąd  orzeka  areszt,  na  odpowiedzialność  prokuratora,  który  złożył  wniosek, 
prokurator  za  orzeczenie  aresztu  nie  czuje  się  odpowiedzialny,  bo  w  końcu  on  tylko  wnioskował, 
ale o areszcie zadecydował sąd. 
 
  Aby  nadzór  sądowy  nad  czynnościami  postępowania  przygotowawczego  i  nad  czynnościami 
operacyjno – rozpoznawczymi był realny, a nie jedynie nominalny, faktycznie fikcyjny, niezbędnie jest 
zabranie  tych  spraw  wydziałom  karnym,  stworzenie  specjalnych  wydziałów  do  nadzoru  nad 
postępowaniem przygotowawczym w sądach rejonowych, a nad postępowaniem przygotowawczym 
i  czynnościami  operacyjnymi  rozpoznawczymi  w  sądach  okręgowych.  Praca  w  takich  wydziałach 
pozwoli  też  sędziom,  odciążonym  od  innych  obowiązków,  na  dokładne  rozpoznanie  wniosków, 
szczególnie  o  tymczasowe  aresztowanie  czy  o  zastosowanie  kontroli  operacyjnej.  Pozwoli  też  
na wyspecjalizowanie się sędziów w tych sprawach. 
 
V.
6  miesięczne  vacatio  legis  jest  niezbędne  dla  przeprowadzenia  zmian  organizacyjnych  w  sądach 
i prokuraturach. 
 
VI.
Ustawa  jest  zgodna  z  prawem  europejskim.  Wprowadzenie  w  życie  ustawy  pociągnie  za  sobą  
koszty,  które  będą  pokryte  z  budżetu  wymiaru  sprawiedliwości  i  prokuratury,  bez  przyznawania 
im dodatkowych środków. 

8

Warszawa, 2 kwietnia 2012 r.
BAS-WAPEiM-802/12


Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy o
prokuraturze oraz ustawy o ustroju sądów powszechnych (przedstawiciel
wnioskodawców: poseł Andrzej Rozenek)


Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2012 r. poz. 32)
sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt zakłada zmianę art. 310 i 552 oraz dodanie art. 310a w ustawie z
dnia 6 czerwca 1997 – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555,
ze zmianami). Zmiana dotyczy: terminu, w którym powinno być ukończone
śledztwo, ograniczenia czasu, w którym osoba może mieć status podejrzanego
oraz odszkodowania za niesłuszne przedstawienie zarzutów albo oskarżenie. W
projekcie zaproponowano też zmiany w zakresie organizacji prokuratury oraz
odpowiedzialności dyscyplinarnej prokuratorów (zmiana art. 12, 68, 70, 72, 73,
76, 83 i 83a ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze; Dz. U. z 2011 r.
Nr 270, poz. 1599, ze zmianami) oraz utworzenie wydziałów do spraw nadzoru
nad postępowaniami przygotowawczymi w sądach rejonowych i wydziałów do
spraw nadzoru nad postępowaniami przygotowawczymi i czynnościami
operacyjno-rozpoznawczymi w sądach okręgowych (zmiana art. 12 i 16 ustawy
z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych; Dz. U. Nr 98,
poz. 1070, ze zmianami).
Proponowana ustawa zawiera postanowienia przejściowe. Ustawa ma
wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Kwestie stanowiące przedmiot projektu ustawy nie są regulowane
prawem Unii Europejskiej.