Rządowy projekt ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego

W projekcie zaproponowano szczególne przepisy określające tryb i formę
podejmowania ustaleń przez Radę, a także umożliwiające przekazywanie spraw
tworzonym w ramach Rady zespołom problemowym, stałym albo doraźnym. Rada nie
będzie związana stanowiskiem zespołu, stanowiącym jedynie przedłożenie do przyjęcia
przez Radę konkretnej uchwały.
Projekt ustawy zakłada dychotomiczne podejście do funkcjonowania Rady, co znajduje
odbicie w uprawnieniach zastrzeżonych dla dialogu autonomicznego dwóch stron,
pracodawców i pracowników, oraz dla dialogu trójstronnego z udziałem trzech
partnerów, a więc całej Rady.
Takim uprawnieniem zastrzeżonym do realizacji w ramach dialogu autonomicznego
będzie wyrażanie opinii do przygotowywanych przez Radę Ministrów oraz jej
członków projektów założeń projektów ustaw i projektów aktów prawnych
pozostających we właściwości Rady. To uprawnienie zostało obwarowane terminem do
wyrażenia opinii, który w zasadzie nie będzie mógł być krótszy niż 30 dni od dnia
przekazania projektu na adres elektroniczny, przy czym będzie mógł zostać skrócony do
21 dni ze względu na ważny interes publiczny. Nieprzedstawienie opinii w
wyznaczonym terminie uważane ma być za rezygnację z prawa jej wyrażenia. Projekt
przewiduje, iż w przypadku gdy Rada Ministrów nie uwzględni opinii albo dokona
istotnych merytorycznych zmian w projekcie w stosunku do opiniowanego projektu,
będzie zobowiązana do przedstawienia swojego stanowiska w treści uzasadnienia
projektu przedkładanego Sejmowi, o czym ma poinformować Radę.
Kolejnym uprawnieniem zastrzeżonym do realizacji w ramach dialogu autonomicznego
będzie quasi inicjatywa legislacyjna, z której strona pracowników i strona pracodawców
Rady będzie miała prawo skorzystać. Projekty założeń projektów ustaw albo projekty
aktów prawnych pozostające we właściwości Rady przygotowywane i wspólnie
uzgodnione przez strony dialogu autonomicznego będą mogły być przekazane do
właściwego ministra w celu przedłożenia Radzie Ministrów. Inicjatywa ustawodawcza
nie jest samodzielnym uprawnieniem Rady, gdyż realizuje ją Rada Ministrów.
Uprawnienie w zakresie występowania z wnioskiem o wszczęcie inicjatywy
legislacyjnej posiadają związki zawodowe na podstawie art. 20 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 167) oraz organizacje
pracodawców na podstawie art. 162 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach
pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235, z późn. zm.). Te przepisy obligują organy
6

państwa, do którego został skierowany wniosek, aby w terminie 30 dni przedstawiły
związkom zawodowym/organizacjom pracodawców swoje stanowisko, a w razie
negatywnego stanowiska (nieprzyjęcia inicjatywy) uzasadniły odmowę. Obowiązki
informacyjne nakładane, w tym przepisie, na Radę Ministrów recypują obowiązujące
rozwiązania, równoważące obowiązek przedłożenia przez wnioskodawcę projektu aktu
wraz z uzasadnieniem i Oceną Skutków Regulacji (OSR).
Nieprzyjęcie takiego projektu do dalszych prac przez Radę Ministrów wymagać będzie
przedstawienia stronie społecznej Rady, w terminie 2 miesięcy od dnia podjęcia decyzji
o nieprzyjęciu projektu, nie później niż w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania
projektu przez właściwego ministra, pisemnego uzasadnienia. Natomiast w przypadku
wniesienia projektu ustawy do Sejmu z istotnymi merytorycznymi zmianami w
uzasadnieniu projektu powinna znaleźć się informacja zawierająca przyczyny
wprowadzanych zmian. Innym uprawnieniem strony pracowników i strony
pracodawców Rady o charakterze inicjatywy legislacyjnej będzie prawo do
występowania z wspólnym wnioskiem o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu
prawnego w zakresie właściwości Rady. Takie wnioski będą kierowane do właściwego
ministra, który w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące od jego złożenia będzie
zobowiązany do przedstawienia stanowiska Rady Ministrów. Projekt przewiduje, że
wnioskodawcy będą mogli zwrócić się z prośbą o przedstawienie stanowiska na
najbliższym posiedzeniu Rady.
Tego samego typu uprawnieniem, przysługującym jedynie stronie pracowników i
stronie pracodawców Rady, będzie możliwość wnioskowania o przeprowadzenie
wysłuchania publicznego do podmiotu odpowiedzialnego za opracowanie projektu aktu
normatywnego dotyczącego spraw objętych zakresem właściwości Rady. Z inicjatywą
w tym zakresie będzie mogła wystąpić każda z organizacji wchodzących w skład Rady.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa,
wysłuchanie publiczne może być przeprowadzone przez podmiot odpowiedzialny za
opracowanie projektu rozporządzenia (np. minister). Oznacza to, że wysłuchanie
publiczne ma charakter fakultatywny i decyzja o jego przeprowadzeniu zależy od
uznania podmiotu odpowiedzialnego za przygotowanie projektu. Projektowane
rozwiązanie jest uzupełnieniem istniejących przepisów, nie ma charakteru
obligatoryjnego i wprowadza jedynie inicjatywę w zakresie wysłuchania publicznego na
wniosek strony społecznej Rady Dialogu Społecznego.
7

Podobny charakter ma uprawnienie (strony pracowników i strony pracodawców Rady)
do występowania z wspólnym zapytaniem w zakresie spraw należących do właściwości
Rady do właściwego ministra. Odpowiedź na takie wystąpienie powinna być udzielona
w terminie 30 dni od otrzymania zapytania.
Szczególnie istotnym uprawnieniem autonomicznym strony pracowników i strony
pracodawców Rady będzie prawo do podjęcia uchwały o wystąpieniu przez
przewodniczącego Rady do Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie
zagadnienia prawnego, jeżeli w orzecznictwie Sądu Najwyższego lub sądów
powszechnych ujawniły się rozbieżności w wykładni prawa. Należy pamiętać, że
reprezentatywnym organizacjom związkowym przysługiwało prawo występowania do
Sądu Najwyższego z wnioskami o wyjaśnienie przepisów prawa pracy i ubezpieczeń
społecznych budzących wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w
orzecznictwie. Uprawnienie to zostało uchylone art. 81 ustawy z dnia 23 listopada
2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. z 2013 r. poz. 499, z późn. zm.).
Projekt przyznaje stronie pracowników i stronie pracodawców Rady uprawnienia do
wspólnego przedstawiania Sądowi Najwyższemu wniosku o rozstrzygnięcie
rozbieżności w wykładni prawa ujawniającej się w orzecznictwie sądów powszechnych
lub Sądu Najwyższego, co w kontekście przyznania nowych kompetencji w stosunku do
Trójstronnej Komisji jest niezbędne do wykonywania zadań i kompetencji Rady.
Przewidziany w tym przepisie instrument nie pozwala na ingerencję w orzecznictwo, a
jedynie na zainicjowanie postępowania przed Sądem Najwyższym.
W obecnie obowiązujących przepisach strona pracowników i strona pracodawców
Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych mogła zawierać
ponadzakładowe układy zbiorowe pracy albo porozumienia określające wzajemne
zobowiązania stron. Projekt zakłada utrzymanie tego uprawnienia, z zachowaniem
rygorów zawierania układów wynikających z przepisów art. 239–2411, art. 2412 § 1 i 3,
art. 2413–2419 § 1 i 2, 24110–24113 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
(Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 i 1662).
Rada każdego roku będzie określać program swojego działania, uwzględniając aktualną
sytuację społeczno-gospodarczą, wskazując zagadnienia priorytetowe dla rozwoju i
zwiększenia efektywności dialogu społecznego w Polsce. Program Rady, opracowany w
oparciu o aktualny wykaz prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów, będzie
przedstawiany Radzie Ministrów w terminie do dnia 20 lutego każdego roku.
8

Zaproponowane rozwiązanie ma na celu zapewnienie większej i bliższej współpracy
partnerów społecznych z rządem przy planowaniu programu prac Rady.
Projekt zakłada powołanie nie tylko Rady, jako instytucji dialogu społecznego, ale
również wojewódzkich rad dialogu społecznego, zwanych dalej „WRDS”, które będą
prowadzić dialog w celu zapewnienia warunków rozwoju społeczno-gospodarczego o
zasięgu wojewódzkim. WRDS, podobnie jak w obecnie obowiązujących przepisach,
będą realizować dialog czterech stron: strony pracowników, strony pracodawców,
strony rządowej, której reprezentantem jest wojewoda, oraz strony samorządowej,
której reprezentantem będzie marszałek województwa.
Rada będzie rozpatrywać wnioski WRDS, o ile będą dotyczyć spraw objętych jej
właściwością. Rada będzie mogła przekazać sprawę o zasięgu wojewódzkim
właściwemu WRDS. Informację o rozstrzygnięciu przekazanej sprawy przewodniczący
WRDS będzie przedstawiał Prezydium Rady, które może zdecydować o wniesieniu jej
pod obrady plenarne.
Rada Dialogu Społecznego, podobnie jak Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-
-Gospodarczych, będzie brała czynny udział w przygotowaniu projektu budżetu
państwa na rok następny, przy czym – w konsultacji z ministrem właściwym do spraw
finansów publicznych – zaproponowano elastyczne podejście do prac nad ustawą
budżetową – obecnie są to terminy. Tak jak ma to miejsce w obecnej ustawie strona
rządowa, w terminie do dnia 10 maja każdego roku, będzie przedstawia Radzie wstępną
prognozę wielkości makroekonomicznych stanowiących podstawę do prac nad
projektem ustawy budżetowej na rok następny. Procedura uzgodnień zakładać będzie,
że strony pracowników i pracodawców Rady, w terminie 10 dni od dnia otrzymania
wstępnej prognozy wielkości makroekonomicznych stanowiących podstawę do prac
nad projektem ustawy budżetowej na rok następny, będą przedstawiać wspólną
propozycję w sprawie waloryzacji w następnym roku wynagrodzeń w gospodarce
narodowej, w tym w państwowej sferze budżetowej, minimalnego wynagrodzenia za
pracę oraz emerytur i rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku gdy w
tym terminie strony pracowników i pracodawców Rady nie przedstawią wspólnej
propozycji, każda z tych stron będzie mogła, w terminie 5 dni roboczych, przedstawić
swoją propozycję w każdej ze spraw. Natomiast, gdy w ww. terminie strona nie
przedstawi propozycji w tych sprawach, każda z organizacji, której przedstawiciele
9

reprezentują stronę w Radzie, będzie mogła przedstawić swoją propozycję, z
zachowaniem terminu 5 dni roboczych.
Kolejne przepisy projektu zakładają, że strona rządowa, z zachowaniem terminu do dnia
15 czerwca każdego roku, kierować będzie założenia projektu budżetu państwa na rok
następny do Rady w celu zajęcia stanowiska przez strony pracowników i pracodawców.
Procedura uzgodnień określa szczegółowo sposób ich prowadzenia i terminy. Strony
pracowników i pracodawców Rady będą zajmować, w terminie 30 dni od dnia
otrzymania założeń projektu budżetu państwa na rok następny, wspólne stanowisko w
sprawie założeń. W przypadku gdy w tym terminie strony nie uzgodnią wspólnego
stanowiska, każda ze stron będzie mogła, z zachowaniem terminu 3 dni roboczych,
zająć stanowisko w sprawie założeń projektu budżetu państwa na rok następny.
Natomiast, gdy i w tym terminie strony nie uzgodnią stanowiska w sprawie założeń,
opinię będzie mogła przedstawić każda z organizacji, której przedstawiciele reprezentują
stronę pracowników i stronę pracodawców w Radzie, w terminie 3 dni roboczych.
Podobnie jak Trójstronna Komisja, Rada będzie także uzgadniać projekt ustawy
budżetowej. Strona rządowa, nie później niż 30 dni przed przedstawieniem projektu
ustawy budżetowej Sejmowi, kierować będzie projekt ustawy budżetowej na rok następny
wraz z uzasadnieniem w celu zajęcia stanowiska przez strony pracowników i pracodawców.
Strony mają zająć wspólne stanowisko w sprawie projektu ustawy budżetowej, nie
później niż w 10. dniu roboczym po dniu, w którym otrzymały ten projekt. Procedura
uzgodnień przewiduje, że nieuzgodnienie wspólnego stanowiska w tym terminie
umożliwi każdej ze stron zajęcie stanowiska w sprawie projektu ustawy budżetowej w
terminie kolejnych 5 dni roboczych. W przypadku gdy i w tym terminie strona nie
uzgodni stanowiska w sprawie projektu, opinię w sprawie będzie mogła przedstawić
każda z organizacji, której przedstawiciele reprezentują stronę pracowników i stronę
pracodawców w Radzie, w terminie 3 dni roboczych. W porównaniu z ustawą o
Trójstronnej Komisji terminy opiniowana zostały wydłużone, co stanowi realizację
postulatu partnerów społecznych, którzy wielokrotnie wskazywali na brak możliwości
rzeczywistego ustosunkowania się do przedstawianych propozycji, zagwarantowanych
im w ustawowych terminach.
Przewiduje się wprowadzenie przepisów nakładających obowiązek informowania o
przebiegu wykonania ustawy budżetowej za pierwsze półrocze bieżącego roku, w
terminie do dnia 10 września tego roku, przez Ministra Finansów, a także obowiązku
10