Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw

– 7 –
Obowiązujące przepisy nie obligują banku ani SKOK do informowania klientów
o możliwości złożenia dyspozycji, ani do zawiadamiania uprawnionych z tytułu dyspozycji.
Mając to na uwadze, projektodawcy proponują dodanie do ustawy – Prawo bankowe
art. 56a. Przepis ust. 1 tego artykułu będzie nakładał na bank obowiązek informowania
posiadacza rachunku o możliwości złożenia przez niego dyspozycji wkładem na wypadek
śmierci oraz o skutkach jej złożenia (informacja będzie musiała być zrozumiała dla klienta).
Rozwiązanie to jest podobne do rozwiązania przewidzianego w art. 82 ust. 5 ustawy z dnia
28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Ponadto
w art. 56a ust. 2 zaproponowano, aby banki były obowiązane, niezwłocznie po uzyskaniu
informacji o śmierci posiadacza rachunku, zawiadomić wskazane przez posiadacza rachunku
osoby o możliwości wypłaty określonej kwoty. Oczywiście wiązać się to będzie
z koniecznością udostępnienia przez posiadacza rachunku danych niezbędnych do realizacji
przez bank tego obowiązku. W interesie posiadacza będzie również zapewnienie aktualności
danych umożliwiających kontakt z osobami wskazanymi w dyspozycji. Bank będzie bowiem
dostarczał zawiadomienie na adres wskazany przez posiadacza rachunku bankowego.
Analogiczne przepisy przewidziano w odniesieniu do SKOK w dodawanych do art. 14
ust. 2a i 2b.

Projektodawca uznaje za jedną z najistotniejszych przeszkód, na które natrafiają osoby
posiadające tytuł prawny do spadku, chcące skorzystać ze swego prawa do środków
finansowych zgromadzonych na rachunku zmarłego klienta – brak informacji na temat tego,
jaki bank lub SKOK prowadzą albo prowadziły rachunek. Uzyskanie tego typu informacji
utrudnione jest z jednej strony wskutek braku podmiotu (instytucji), który mógłby udzielić
zbiorczej informacji na ten temat (uprawnieni zmuszeni są do zasięgania informacji w każdej
z instytucji, która potencjalnie prowadzi rachunek, z osobna), z drugiej zaś praktyką
powoływania się przez instytucje rynku finansowego odpowiednio na tajemnicę bankową lub
zawodową i w następstwie odmowami udzielenia takiej informacji.
Dążąc do należytej ochrony praw podmiotów mających prawo do środków
zgromadzonych na rachunkach oraz wyeliminowania zidentyfikowanych barier, które
uniemożliwiają lub utrudniają korzystanie z tych praw, proponuje się dodanie do systemu
prawnego przepisów statuujących prawo do informacji o rachunkach oraz określających
precyzyjny mechanizm udzielania takich informacji i ich ścisły, niepodlegający interpretacji
– 8 –
zakres. Zaproponowane narzędzie musi być możliwie proste i efektywne, biorąc
w szczególności pod uwagę, że spadkobiercami najczęściej bywa rodzina, w tym osoby
małoletnie, a po drugiej stronie relacji występują profesjonalne podmioty – duże instytucje
rynku finansowego.
W myśl projektowanego art. 92ba ust. 1 ustawy – Prawo bankowe, posiadaczowi
rachunku bankowego będącego osobą fizyczną oraz osobie, która uzyska tytuł prawny do
spadku po posiadaczu rachunku, będzie przysługiwało prawo do uzyskania w dowolnych
banku albo SKOK zbiorczej informacji o:
1)
rachunkach bankowych posiadacza, w tym rachunkach wspólnych – bez wskazania
danych współposiadacza;
2)
umowach rachunku bankowego posiadacza rozwiązanych z przyczyn, o których mowa
w projektowanym art. 59a ust. 1;
3)
rachunkach posiadacza rachunku bankowego prowadzonych w SKOK, w tym
rachunkach wspólnych – bez wskazania danych współposiadacza;
4)
umowach rachunku posiadacza rachunku bankowego prowadzonego w SKOK
rozwiązanych z przyczyn, o których mowa w projektowanym art. 13a ust. 1 ustawy
z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych;
5)
przekazaniu albo nieprzekazaniu na fundusz środków nieodebranych środków
pieniężnych zgromadzonych na należących do posiadacza rachunkach bankowych lub
jego rachunkach prowadzonych w SKOK.
Analogiczną regulację proponuje się dodać do ustawy o spółdzielczych kasach
oszczędnościowo-kredytowych (dodawany art. 13d ust. 1).
W dodawanym do ustawy – Prawo bankowe art. 92ba ust. 2 i w analogicznym art. 13c
ust. 2 ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych określono treść
zbiorczej informacji. Przyjęto, iż zbiorcza informacja nie będzie zawierała informacji
o saldzie na rachunku (informacji w tym zakresie będzie udzielał bank lub SKOK, do którego
zgłosi się osoba uprawniona do środków pieniężnych).
W ocenie projektodawców umożliwienie uprawnionemu uzyskania zbiorczej informacji
w dowolnym banku lub SKOK stanowić będzie rzeczywiste ułatwienie dostępu do
informacji. Uprawniony nie będzie musiał zastanawiać się nad tym, gdzie powinien się udać
w celu uzyskania informacji i czy informacja zostanie mu udzielona. Co więcej, rozwiązanie
takie będzie minimalizowało koszty uprawnionego. Nie tylko oszczędzi on pieniądze, ale
– 9 –
również czas. Rolą ustawodawcy jest tworzenie prawa przyjaznego dla obywatela, biorąc
także pod uwagę zapewnienie ochrony interesów uprawnionego w relacjach z profesjonalną
instytucją rynku finansowego.
Projekt przewiduje utworzenie Centralnej informacji, która będzie wspólnym dla
banków i SKOK mechanizmem generowania zbiorczej informacji o rachunkach. Centralną
informację będzie prowadził Fundusz w systemie teleinformatycznym. Banki i SKOK będą
obowiązane zawrzeć z Funduszem umowę umożliwiającą wymianę informacji w systemie
teleinformatycznym Centralnej informacji.
Podmiot, do którego uprawniony wystąpi z żądaniem udzielenia zbiorczej informacji,
będzie obowiązany pozyskać tę informację z Centralnej informacji niezwłocznie po
otrzymaniu takiego żądania. Natomiast podmiot, do którego Centralna informacja (w związku
z generowaniem przez nią zbiorczej informacji) wystąpi z zapytaniem, będzie obowiązany
niezwłocznie (nie później niż w terminie 3 dni roboczych) udzielić informacji w zakresie
określonym w art. 92ba (bank spółdzielczy będzie mógł udzielić informacji za pośrednictwem
zrzeszającego banku spółdzielczego).
Po otrzymaniu zbiorczej informacji z Centralnej informacji podmiot, do którego
wystąpiono z żądaniem udzielenia zbiorczej informacji, będzie obowiązany dostarczyć tę
informację osobie, która wystąpiła z żądaniem.
Zbiorcza informacja będzie mogła być dostarczona odpłatnie, przy czym opłata nie
będzie mogła być wyższa niż koszt wygenerowania informacji. W związku z tym, że
generowanie zbiorczej informacji będzie następowało w systemie teleinformatycznym,
rzeczywisty koszt dostarczenia informacji nie powinien być duży. Ograniczenie wysokości
opłaty ma na celu wyeliminowanie dowolności podmiotów dostarczających zbiorczą
informację w zakresie ustalania wysokości opłaty oraz zagwarantowanie uprawnionemu, iż
jego prawo do informacji nie będzie limitowane zbyt wysoką opłatą. Można bowiem
wyobrazić sobie sytuację, w której wysokość opłaty zostałaby oszacowana na takim
poziomie, iż uzyskanie informacji de facto nie byłoby opłacalne albo zainteresowanego nie
byłoby stać na jej poniesienie. Zdaniem projektodawców podmiot dostarczający informacji
nie może zarabiać na realizacji tego obowiązku, niemniej należy mu się zwrot poniesionych
kosztów. Opłata będzie uiszczana instytucji, do której obywatel wystąpił z żądaniem.
Projekt przewiduje delegację ustawową dla ministra właściwego do spraw instytucji
finansowych do określenia, w drodze rozporządzenia, sposobu prowadzenia Centralnej
– 10 –
informacji, warunków i sposobu współdziałania podmiotów, które przekazują informacje do
Centralnej informacji, rodzaju lub zakresu informacji przekazywanych do Centralnej
informacji, sposobu i zakresu przetwarzania informacji przekazanych do Centralnej
informacji oraz wysokości opłaty za udostępnienie zbiorczej informacji i sposobu jej
wnoszenia (wysokość opłaty za dostarczenie zbiorczej informacji określała będzie instytucja
dostarczająca tę informację, a więc bank albo SKOK).
Prawo skorzystania z mechanizmu Centralnej informacji będzie przysługiwało również
podmiotom, o których mowa w art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. a–h, k–ł, p, s–t oraz v ustawy – Prawo
bankowe (dodawany art. 105b) i analogicznie w art. 9f ust. 1 pkt 4, 12–16 oraz 20–23 ustawy
o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (dodawany art. 9h). Niemniej
podmioty te będą mogły korzystać z dobrodziejstwa Centralnej informacji wyłącznie
w granicach swoich uprawnień wynikających z wyżej wymienionych przepisów.
W przypadku, jeżeli z informacji przekazanej gminie przez bank albo SKOK będzie
wynikało, że posiadacz rachunku zmarł, prawo uzyskania zbiorczej informacji będzie
przysługiwało również gminie (potencjalnemu spadkobiercy). Zdaniem projektodawców,
uzyskanie określonych danych za pośrednictwem Centralnej informacji przyśpieszy
postępowania, w związku z którymi podmioty występują o informację o rachunku, oraz
obniży koszt ich prowadzenia.
Aktualnie podmioty te, chcąc uzyskać informację, w jakim banku lub SKOK określona
osoba ma rachunek, muszą zwracać się w tej sprawie do każdej instytucji z osobna. Jest to
mało efektywne, czasochłonne i kosztowne.
Dodanie do ustawy – Prawo bankowe i ustawy o spółdzielczych kasach
oszczędnościowo-kredytowych przepisów o Centralnej informacji wiąże się z koniecznością
dokonania zmiany przepisów dotyczących tajemnicy bankowej i zawodowej. W ocenie
projektodawców banki powinny być zwolnione z tajemnicy bankowej w zakresie niezbędnym
do realizacji prawa do informacji (należy wyeliminować sytuację, w której bank odmawia
przekazania danych niezbędnych do wygenerowania przez Centralną informację zbiorczej
informacji, powołując się przy tym na tajemnicę bankową). Analogiczne wyłączenie
tajemnicy zawodowej przewidziano w odniesieniu do SKOK. Jednocześnie konieczne jest
dodanie do ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym przepisu, który umożliwi
Funduszowi przetwarzanie, krótkotrwałe przechowywanie i udostępnianie informacji,
– 11 –
w zakresie, w jakim będzie to niezbędne do wygenerowania zbiorczej informacji w celu jej
przekazania osobie uprawnionej.
Kolejnym problemem wymagającym podjęcia działań legislacyjnych jest określenie
zasad postępowania banków i SKOK ze środkami finansowymi zgromadzonymi na
rachunkach należących do zmarłych posiadaczy oraz rachunkach, które rozwiązano
w następstwie uznania ich za „uśpione”.
Z uzyskanych od KNF informacji wynika, iż praktyka banków w związku ze śmiercią
posiadacza rachunku bankowego nie jest jednolita. Z informacji tych wynika, iż około połowa
z ankietowanych przez KNF banków w przypadku pozyskania informacji o śmierci
posiadacza, zaprzestawała naliczania oprocentowania umownego określonego w umowie
o prowadzenie rachunku bankowego i przenosiła zgromadzone środki pieniężne na
nieoprocentowany rachunek (środki te stają się w takim przypadku nieoprocentowanym
depozytem – depozytem nieprawidłowym). KNF nie analizowała natomiast problematyki
„rachunków uśpionych” z powodu braku aktywności posiadacza. Niemniej z informacji
posiadanych przez projektodawców z innych źródeł wynika, iż w przypadku takich
rachunków praktyka banków jest podobna.
W ocenie projektodawców, brak jednolitości i przejrzystości praktyki bankowej
w odniesieniu do tego rodzaju rachunków, uzasadniają konieczność ingerencji ustawodawcy
w tym zakresie. Należy przede wszystkim doprecyzować procedurę postępowania przez
banki z nieaktywnymi rachunkami poprzez wprowadzenie do systemu prawnego
przejrzystych reguł odpowiedzialności za zwrot środków pieniężnych zdeponowanych na
tych rachunkach. Pozwoli to na wykształcenie jednolitej praktyki postępowania instytucji
rynku finansowego ze środkami po zmarłych posiadaczach rachunków.
W projekcie proponuje się, aby środki pieniężne zgromadzone na rachunkach osób
zmarłych oraz „rachunkach uśpionych” w związku z brakiem aktywności po stronie
posiadacza rachunku, były przekazywane przez banki na fundusz środków nieodebranych
utworzony w Funduszu, który zarządzałby nimi do czasu wypłacenia ich spadkobiercom,
zapisobiercom, posiadaczom rachunków, czy też innym podmiotom mającym tytuł prawny do
tych środków. Na Fundusz miałyby być przekazywane również niepodjęte przez
uprawnionych środki pieniężne, które zdeponowane były na rachunkach bankowych, których
umowy wygasły w związku z upływem czasu, na który umowa została zawarta.