Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów

przy stosowaniu mediacji. Celem tych działań jest szerokie wykorzystanie mediacji w
rozwiązywaniu konfliktów i sporów, co ma istotny wpływ na usprawnienie i skrócenie
procedur sądowych. Sieć koordynatorów liczy obecnie około 110 osób. Obowiązki
związane z promocją mediacji koordynatorzy wykonują społecznie. Instytucja
koordynatorów sprawdziła się w praktyce działania sądów, o czym świadczy analiza
odpowiedzi udzielonych przez prezesów sądów w sprawie oceny potrzeby umocowania
koordynatorów w strukturze sądów powszechnych, sporządzona w lutym 2013 r. na
potrzeby Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwa
Sprawiedliwości. Za potrzebą zmian legislacyjnych opowiedziało się wówczas
42 prezesów (80,77%). Brak podstawy prawnej działania koordynatorów i określenia
ich statusu prawnego powoduje jednak praktyczne problemy w wykonywaniu
powierzonych im zadań, w szczególności w kontaktach zewnętrznych, obiegu
dokumentów oraz korespondencji. Brak podstawy prawnej formalnego umocowania
koordynatorów w strukturze sądów nie sprzyja również pełnemu zaangażowaniu w
wykonywane zadania i nie podkreśla wagi wykonywanej funkcji. Należy podkreślić, że
zagwarantowanie lepszego dostępu do wymiaru sprawiedliwości, które powinno
obejmować także dostęp do sądowych i pozasądowych metod rozwiązywania sporów,
wymaga prowadzenia stałych działań popularyzujących mediację. Zarówno dyrektywa
Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie
niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, jak i
zaawansowane prace legislacyjne nad szerszym wykorzystaniem mediacji, wymagają
równoległych prac w zakresie praktycznych aspektów wdrażania tej instytucji do sądów
powszechnych. Koordynator ds. mediacji powinien stać się liderem mediacji w swoim
sądzie, przybliżać i promować mediację jako skuteczną i potrzebną alternatywę
rozwiązywania sporów, a tym samym przełamywać barierę nieufności stron i sędziów
wobec mediacji oraz przekonywać ich o celowości jej stosowania. Nie mniej istotne
jest, aby koordynator miał możliwie najszerszą wiedzę o mediatorach ze swojego terenu
i pozostawał z nimi w stałej współpracy. Funkcje koordynatora powinien pełnić sędzia,
wybrany z uwagi na szacunek i autorytet, którym się cieszy w swoim środowisku.
2)
Lista stałych mediatorów
Proponowane w art. 157a u.s.p. rozwiązanie wyposaża prezesa sądu okręgowego w
kompetencje prowadzenia listy stałych mediatorów oraz dokonywania wpisu na listę
stałych mediatorów. Na poziomie ustawy zostały określone również przesłanki
38
dokonania skreślenia z listy. Prezes będzie wpisywał na listę mediatora, który
potwierdzi spełnianie warunków, o których mowa w art. 1832 § 3a pkt 1–4 k.p.c.
Skreślenie mediatora nastąpi na wniosek mediatora, w przypadku śmierci mediatora,
utraty warunku niekaralności za umyślne przestępstwo oraz stwierdzenia niewłaściwego
wykonywania obowiązków mediatora. Wpisu i skreślenia z listy prezes będzie
dokonywał w formie decyzji administracyjnej. Do procedury odwołań stosowane będą
przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego
oraz ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi. Przewidziana została możliwość wniesienia odwołania od decyzji
prezesa sądu okręgowego w terminie 14 dni do prezesa sądu apelacyjnego, działającego
jako organ administracji publicznej wyższego stopnia. Od decyzji prezesa sądu
apelacyjnego przysługiwała będzie skarga do sądu administracyjnego. Ponieważ
niecelowe byłoby powtarzanie procedury kwalifikacyjnej przed prezesem każdego sądu
okręgowego, w obszarze którego stały mediator chciałby prowadzić swoją działalność,
przy wniosku o umieszczenie na liście prowadzonej przez innego prezesa wystarczające
będzie powołanie się na już wydaną prawomocną decyzję o wpisie na listę (art. 157c
§ 3 u.s.p.).
Propozycja zawarta w art. 157c § 2 u.s.p. określa zakres danych, które zostaną
zamieszczone na liście stałych mediatorów. Będzie to imię, nazwisko, rok urodzenia
mediatora, adres do korespondencji, informacje dotyczące specjalizacji mediatora, jego
wykształcenia i przebytego szkolenia, a także, na wniosek mediatora, numer jego
telefonu oraz adres poczty elektronicznej. Jednocześnie proponuje się przyznanie
prezesowi sądu okręgowego kompetencji do udostępniania aktualnych informacji z listy
stałych mediatorów w sekretariatach sądów oraz w Biuletynie Informacji Publicznej
danego sądu. Listy będą zawierały zakres danych udostępnionych za zgodą stałego
mediatora. Mają ułatwić wybór mediatorów najlepiej przygotowanych do prowadzenia
mediacji, specjalizujących się w sprawach danego rodzaju. Znajomość adresu umożliwi
wybór mediatora oferującego swoje usługi w pobliżu miejsca zamieszkania stron, co
może mieć znaczenie np. w kwestii szacowania kosztów mediacji. Wiedza o wieku
mediatora może być istotna np. w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, w których
strony chętniej obdarzają zaufaniem mediatora starszego, o większym doświadczeniu
życiowym. Udostępnienie listy stałych mediatorów w sekretariatach sądowych oraz w
internecie ułatwi, zarówno stronom, jak i sędziom kierującym sprawy do mediacji,
39
wyszukiwanie aktualnych informacji dotyczących mediatorów oraz szybszy kontakt z
mediatorem. Ponieważ istotnym celem całego projektu jest również rozwój mediacji
pozasądowej, duże znaczenie ma umożliwienie dostępu do list stałych mediatorów nie
tylko stronom procesu, ale wszystkim zainteresowanym. W rezultacie zwiększy się
wykorzystanie mediacji jako skutecznej metody regulowania konfliktów w sprawach
cywilnych, zarówno na etapie sądowym, jak i przedsądowym.
Aby zapewnić wiarygodną i aktualną informację o stałych mediatorach, jednolitość
wniosków o wpis na listę, a także sprawny przebieg postępowania kwalifikacyjnego,
projekt przewiduje wprowadzenie upoważnienia ustawowego dla Ministra
Sprawiedliwości dla określenia w drodze rozporządzenia sposobu prowadzenia listy,
trybu wpisywania oraz skreślania mediatorów z listy, potwierdzania spełnienia
warunków wpisu na listę i aktualizacji danych, a także wzoru formularza wniosku o
wpis na listę stałych mediatorów oraz rodzaju dokumentów załączanych do wniosku
(projektowany art. 157e u.s.p.).
Projekt przewiduje również wprowadzenie wymogu dołączenia do wniosku o wpis na
listę oświadczeń o niekaralności oraz o nieprowadzeniu określonych postępowań
karnych, składanych pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania
(art. 157a § 3 u.s.p.).
Propozycje zawarte w projekcie nie stoją w kolizji z rozwiązaniami przyjętymi w
ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych oraz niektórych innych ustaw i mogą funkcjonować niezależnie od
siebie. Należy jednak podkreślić, że celem projektu jest objęcie zakresem działania ww.
ustawy również stałych mediatorów, o których mowa w art. 183 § 3a k.p.c. (w
projektowanym brzmieniu), poprzez powierzenie prezesowi sądu okręgowego
prowadzenia w ramach centralnej listy mediatorów również listy stałych mediatorów w
sprawach cywilnych, obok list mediatorów w sprawach karnych i nieletnich (zgodnie z
art. 175g § 3 u.s.p. w brzmieniu ustawy z dnia 20 lutego 2015 r.). Ponieważ w dniu
16 marca 2015 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej skierował ustawę do Trybunału
Konstytucyjnego, propozycja w zakresie uzupełnienia treści art. 175g § 3 u.s.p. nie
mogła znaleźć się w projekcie ustawy dotyczącej wspierania polubownych metod
rozwiązywania sporów. W przypadku wejścia w życie ustawy z dnia 20 lutego 2015 r.
wraz z regulacjami dotyczącymi centralnej listy mediatorów, stosowny zapis w
40
projekcie zostanie przywrócony (w zakresie uzupełnienia centralnej listy mediatorów o
stałych mediatorów cywilnych).
Art. 6. Zmiany w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze
Zasadniczą zmianę stanowi propozycja zrównania wpływu ogłoszenia upadłości na
postępowania prowadzone przed sądami powszechnymi i polubownymi. Pomimo
ogłoszenia upadłości toczące się postępowania arbitrażowe będą kontynuowane, a zapis
na sąd polubowny nie utraci mocy. W aktualnie obowiązującym stanie prawnym nastąpi
to w drodze uchylenia przepisu art. 142 i art. 147 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. –
Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2015 r. poz. 253), który przewiduje utratę
mocy zapisu na sąd polubowny dokonany przez upadłego i umorzenie toczących się
postępowań przed sądami polubownymi, z dniem ogłoszenia upadłości z możliwością
ogłoszenia układu oraz likwidacyjnej. W art. 23 ust. 1 pkt 7, art. 65 ust. 1, art. 1371, art.
138 ust. 1, art. 139 ust. 1, art. 144 ust. 1, art. 145 ust. 1, art. 161 ust. 1, art. 240 pkt 7,
art. 245 ust. 1 pkt 6, art. 389 pkt 2, art. 410 pkt 2, art. 416 pkt 1 oraz art. 499 ust. 1
p.u.n., które dotyczą wpływu upadłości na postępowania sądowe i administracyjne,
nastąpi uzupełnienie przepisów poprzez uwzględnienie spraw toczących się przed
sądami polubownymi.
Wpływ ogłoszenia upadłości będzie taki sam w stosunku do postępowań toczących się
przed sądami państwowymi, jak i polubownymi. Rozwiązanie takie stosowane jest w
wielu państwach członkowskich Unii Europejskiej. Brak utraty mocy zapisu na sąd
polubowny umożliwi realizację celu wynikającego z zawartego zapisu dotyczącego np.
wyboru neutralnego forum, arbitrów o konkretnej specjalności, języka postępowania.
Kontynuowanie postępowań przed sądem polubownym będzie szczególnie korzystne na
zaawansowanym etapie sprawy, gdy strony poniosły już koszty postępowania.
Przeniesienie wszystkich spraw do sądownictwa powszechnego może prowadzić do
przedłużania toczących się postępowań, ze szkodą dla majątku upadłego.
Jednocześnie proponuje się dopuścić możliwość odstępstwa od opisanej zasady w
przypadku postępowań, które nie zostały wszczęte przed ogłoszeniem upadłości.
Syndyk będzie mógł skorzystać z uprawnienia do odstąpienia od zapisu na sąd
polubowny w sytuacji, gdy dochodzenie roszczenia przed sądem polubownym
utrudniałoby lub uniemożliwiało optymalne osiągnięcie celów postępowania
upadłościowego, tj. likwidację masy upadłości, a w szczególności gdy stan masy
41
uniemożliwiałby pokrycie kosztów wszczęcia i prowadzenia postępowania
arbitrażowego. Wprowadza się zasadę, że odstąpienie od zapisu na sąd polubowny
wymaga zgody sędziego-komisarza, który wydając zgodę, kieruje się celem
postępowania upadłościowego. Ponieważ koszty postępowania arbitrażowego często są
wyższe niż koszty postępowania w sądach powszechnych, bariera ekonomiczna może
stanowić istotne ograniczenie dla syndyka w egzekwowaniu praw przysługujących
masie upadłości, a tym samym może istotnie utrudniać osiągnięcie celów postępowania
upadłościowego. W przypadku uchylania się syndyka od partycypacji w kosztach
postępowania arbitrażowego, prawo do odstąpienia od zapisu na sąd polubowny
przysługiwać będzie drugiej stronie. W przeciwieństwie do postępowania przed sądem
powszechnym, to obie strony postępowania arbitrażowego finansują jego koszty z góry.
W takich okolicznościach uzasadnione jest, aby przyznać również drugiej stronie
umowy możliwość odstąpienia od zapisu na sąd polubowny i skorzystania z drogi
postępowania przed sądem powszechnym. Wprowadzenie odpowiedniego przepisu
przewidywane jest w art. 147a p.u.n. Obecna regulacja, zgodnie z którą wskutek
ogłoszenia upadłości likwidacyjnej postępowania polubowne podlegały umorzeniu, a
zapis na sąd polubowny tracił moc, była mocno krytykowana. W szczególności
wątpliwości budziła utrata mocy zapisu na sąd polubowny, zwłaszcza w świetle
regulacji art. 372 ust. 1 p.u.n.
Propozycje zawarte w projekcie są spójne z rozwiązaniami przyjętymi w ustawie –
Prawo restrukturyzacyjne, uchwalonej przez Sejm w dniu 9 kwietnia 2015 r. Ponieważ
regulacje wprowadzone ustawą – Prawo restrukturyzacyjne pokrywają się w całości ze
zmianami proponowanymi w projekcie ustawy dotyczącej wspierania polubownych
metod rozwiązywania sporów, propozycje dotyczące zmian w ustawie – Prawo
upadłościowe i naprawcze zostaną usunięte z projektu niezwłocznie po podpisaniu
ustawy – Prawo restrukturyzacyjne przez Prezydenta RP.
Art. 7. Zmiany w ustawie z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu
Państwa
Zaproponowana w art. 7 projektowanej ustawy zmiana art. 8 ust. 1 ustawy o
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa ma na celu utrzymanie kompetencji dotychczas
przysługującej Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w zakresie wykonywania
zastępstwa procesowego Skarbu Państwa w sprawach o uchylenie wyroku sądu
polubownego, uznanie albo stwierdzenie wykonalności wyroku sądu lub ugody
42