Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw

do wypłaty emerytury minimalnej, zostałby osiągnięty po 31 grudnia 2021 r. (art. 1 pkt 14).
Konsekwencją tej zmiany jest stopniowe wydłużanie do 25 lat okresu opłacania składek za
osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne (art. 6 pkt 1 projektu).
Osoby urodzone po 1948 r. mają prawo do emerytury z tytułu jakiegokolwiek okresu
ubezpieczenia. O wysokości emerytury decyduje kwota wpłaconych składek emerytalnych.
Długość stażu ubezpieczeniowego ma znaczenie tylko wtedy, gdy emerytura z ZUS
i otwartego funduszu emerytalnego jest niższa od emerytury minimalnej, bowiem emerytura
w gwarantowanej minimalnej wysokości przysługuje osobie, która ma wymagany ustawą staż
ubezpieczeniowy (obecnie – 20 lat kobieta, 25 lat – mężczyzna, a docelowo 25 lat kobieta
i mężczyzna). Aby ustalić prawo do minimalnej emerytury sumuje się okresy na przestrzeni
całego życia, przy czym aż jedną czwartą stażu ubezpieczeniowego mogą stanowić okresy
nieskładkowe (np. okres studiów).
Długość wymaganego stażu ubezpieczeniowego gwarantującego minimalną emeryturę
jest kategorią niezależną od wieku emerytalnego. Nie ma więc konieczności zwiększania
długości wymaganego stażu ubezpieczeniowego w takim samym tempie w jakim podnoszony
jest wiek emerytalny kobiet. Należy podkreślić, że tempo wydłużania okresu wymaganego do
minimalnej emerytury (o rok co dwa lata) pozwala ubezpieczonym na uzupełnienie
wymaganych okresów ubezpieczenia jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego.
Niemniej tak jak obecnie, również po zmianie przepisów nie do uniknięcia są sytuacje, kiedy
w indywidualnych przypadkach osoba, która osiągnęła wiek emerytalny, w celu zapewnienia
sobie emerytury w minimalnej wysokości będzie musiała przedłużyć okres aktywności
zawodowej.
W związku z podwyższeniem wieku emerytalnego do 67 lat wydłużono okres, do
którego dolicza się lata hipotetyczne przy obliczaniu wysokości renty z tytułu niezdolności do
pracy. Przy obliczaniu renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, dolicza się po
0,7% podstawy wymiaru renty za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów
składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do
dnia, w którym rencista ukończyłby określony dla kobiet wiek emerytalny, docelowo 67 lat
(art. 1 pkt 13).
W projekcie ustawy proponuje się zmniejszenie podstawy obliczenia emerytury
o kwotę stanowiącą sumę wcześniej pobieranych emerytur (w wysokości brutto) przyznanych
przed osiągnięciem wieku emerytalnego (art. 1 pkt 6 lit. b). Osoba, która pobiera emeryturę
przyznaną przed osiągnięciem wieku emerytalnego może, po jego osiągnięciu, wystąpić
o emeryturę powszechną (np. kobieta, która miała prawo do emerytury po osiągnięciu wieku
9

55 lat, przy 30-letnim zatrudnieniu i pobierała tę emeryturę, może po osiągnięciu
powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego wystąpić z wnioskiem o policzenie
„kolejnej” emerytury z tytułu osiągnięcia wieku 60 lat). Dla osoby urodzonej po 31 grudnia
1948 r. emerytura ta jest wyliczana przez podzielenie podstawy obliczenia emerytury przez
średnie dalsze trwanie życia dla wieku wystąpienia o emeryturę. Zgodnie z propozycją
podstawa obliczenia „kolejnej” emerytury ma być pomniejszana o kwoty wcześniej
pobranych emerytur, przyznanych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.
W
związku ze zmianą wieku emerytalnego modyfikacji ulegnie rządowy program
„Solidarność pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+”,
który zawiera pakiet działań rządowych zmierzających do zwiększenia zatrudnienia osób
powyżej 50. roku życia w Polsce. Dla osób w wieku 60+ będzie jednak przygotowany
oddzielny program działań prozatrudnieniowych, podejmowanych w celu zachęcenia do
pracy pracowników powyżej 60. roku życia i umożliwienia im pozostania na rynku pracy oraz
wspierania równości płci na rynku pracy (art. 19).

W projekcie ustawy proponuje się ponadto zmianę przepisów art. 184 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, który określa warunki nabycia prawa do emerytury z tytułu
pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze po osiągnięciu wieku
przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40 tej ustawy. Warunkiem nabycia uprawnień
emerytalnych według art. 184 jest spełnienie przed dniem 1 stycznia 1999 r. przesłanki
wymaganego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
i ogólnego okresu składkowego i nieskładkowego uprawniającego do emerytury (20 lat
– kobieta, 25 lat – mężczyzna). Zgodnie z obecnym stanem prawnym ubezpieczeni, którzy
w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS mieli wymagany staż
ubezpieczenia (szczególny i zwykły), mogą realizować prawo do emerytury po osiągnięciu
wieku emerytalnego określonego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli nie przystąpili do otwartego
funduszu emerytalnego, względnie złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych
na rachunku w funduszu, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa oraz nastąpiło
rozwiązanie stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonych będących pracownikami.
Pracownik może mieć ustalone prawo do emerytury tylko wówczas, gdy nastąpiło
rozwiązanie stosunku pracy.

Przepisy te stanowią swoistą „pułapkę” dla ubezpieczonych, bo narażają
zainteresowanych na sytuację, w której po rozwiązaniu stosunku pracy nie uzyskają prawa do
świadczenia ze względu na niespełnienie innych wymaganych warunków ustawowych,
w szczególności wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach.
10


Dlatego w projekcie ustawy proponuje się, aby ustalenie prawa do emerytury na
podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie było uzależnione od rozwiązania
stosunku pracy (art. 1 pkt 20 projektu). Zniesienie tego warunku pozwoli organowi
rentowemu na wydanie stosownej decyzji przyznającej lub odmawiającej prawa do emerytury
z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze niezależnie od tego,
czy wnioskodawca pozostaje w stosunku pracy, czy nastąpiło jego rozwiązanie. Natomiast
podjęcie wypłaty tej emerytury – tak jak w przypadku pozostałych emerytur z FUS – będzie
uzależnione od rozwiązania stosunku pracy.
Należy podkreślić, że w przypadku osób, które w latach 2009 – 2013 osiągnęły wiek
uprawniający do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
zastosowanie do obliczenia wysokości emerytury tych osób ma również przepis art. 183 ww.
ustawy. Przepis art. 183 ustawy o emeryturach i rentach z FUS określa tzw. mieszany sposób
obliczania emerytury (częściowo wg starych i częściowo wg nowych zasad) i adresowany jest
do osób, które wiek uprawniający do emerytury osiągną przed 1 stycznia 2014 r. Przepis ten
ma na celu łagodzenie skutków wprowadzenia nowej formuły emerytalnej dla osób
osiągających wiek emerytalny w latach 2009 – 2013. W trakcie prac nad ustawą w 1998 r.
uznano, że z regulacji takiej będą mogły korzystać osoby, które podlegają zreformowanemu
ubezpieczeniu emerytalnemu nie dłużej niż 15 lat po 1 stycznia 1999 r. Ratio legis tego
przepisu wiąże się zatem ze zbyt krótkim okresem gromadzenia środków na emeryturę na
koncie w ZUS, co mogło mieć potencjalnie negatywne konsekwencje dla wymiaru
świadczenia. Ponieważ projekt przewiduje podniesienie wieku emerytalnego, a co za tym
idzie wydłużenie okresu opłacania składek, zachodzi potrzeba zmiany regulacji, której
jedynym celem było ograniczenie skutków zbyt krótkiego okresu funkcjonowania zasad
nowego systemu emerytalnego dla wymiaru świadczeń (art. 1 pkt 19).

W projekcie ustawy uwzględniono też postulat, zgłoszony w ramach konsultacji,
dotyczący umożliwienia dobrowolnego opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe wszystkim osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami
obowiązkowo. Uchylony byłby w związku z tym – jako zbędny – przepis, że jedynie osoby
objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz osoby wykonujące
pracę w podmiotach zagranicznych, mogą po ustaniu tych ubezpieczeń kontynuować je
dobrowolnie (art. 6 pkt 2 – 9).
W związku z podwyższeniem i zrównaniem wieku emerytalnego Rada Ministrów dokona
niezbędnego przeglądu regulacji prawnych związanych z faktem osiągnięcia przez ich
11

adresatów wieku 60 lub 65 lat (tj. zbliżonego do obecnego wieku emerytalnego). Analiza
systemu przepisów łączących się wiekiem emerytalnym będzie obejmować następujące
grupy:
1) przepisy, których bezwzględnym skutkiem jest rozwiązanie stosunku pracy lub utrata
możliwości zajmowania dotychczasowego stanowiska,
2) regulacje odnoszące się do wieku jako wyznacznika uprawnień do wykonywania
określonych czynności zawodowych,
3) normy przyznające prawa do zabezpieczenia społecznego w związku z faktem
ukończenia wieku 60 lub 65 lat,
4) przepisy uprawniające pracodawcę do wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy z
pracownikiem z osiągnięciem przez niego wieku 60 lub 65 lat.
Jej wynikiem będzie opracowanie i przedłożenie projektu odrębnej ustawy, której
regulacje powinny wejść w życie jednocześnie ze zmianami w powszechnym systemie
emerytalnym wprowadzanymi niniejszą projektowaną ustawą.
W projekcie zawarto również propozycję zmiany regulacji dotyczących finansowania
prewencji wypadkowej, która została zgłoszona w ramach konsultacji projektu ustawy.
Propozycja ta polega na wprowadzeniu zmian dotyczących wysokości wydatków na
prewencję wypadkową w ten sposób, aby były one pokrywane z funduszu ubezpieczenia
wypadkowego (a nie tak, jak dotychczas, z budżetu) oraz określenia ich przeznaczenia
(art. 8 projektu).
Zaproponowane w art. 15 regulacje odnoszą się do rent strukturalnych w rolnictwie,
których wypłata jest współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji
Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących
z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Przedmiotowe
świadczenia są przyznane na okres 10 lat albo do osiągnięcia 65 lat. To rozwiązanie było
projektowane z myślą o tym, iż po ustaniu prawa do renty strukturalnej osobom uprawnionym
do tych świadczeń będzie przysługiwała emerytura z ubezpieczenia społecznego. W trakcie
przygotowywania tych rozwiązań nie przewidziano, że wiek emerytalny ulegnie wydłużeniu
i po ustaniu prawa do renty strukturalnej osoby uprawnione do tych świadczeń pozostaną bez
prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, gdyż nie osiągną wieku emerytalnego. W
związku z tym zaproponowane zostało rozwiązanie, aby osobom uprawnionym do rent
12

strukturalnych współfinansowanych ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji
Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z
Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich przysługiwałaby
okresowa emerytura rolnicza do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego. Okresowa
emerytura wypłacana byłaby w wysokości emerytury podstawowej określonej w ustawie z 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników bez względu na posiadany okres
podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Zgodnie z proponowanym rozwiązaniem
świadczeniobiorcy rent strukturalnych, którym upłynął okres, na jaki renta została im
przyznana, a nie osiągnęli podwyższonego wieku emerytalnego, mieliby prawo do okresowej
emerytury rolniczej, do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego.
W toku uzgodnień niektóre z podmiotów konsultujących projekt ustawy zgłaszały
konieczność dokonania w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach
emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (Dz. U. Nr 116,
poz. 1205, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o IKE oraz IKZE”, zmian polegających na
podniesieniu wieku uprawniającego do wypłaty „świadczeń emerytalnych”. W ich opinii
konsekwencją podniesienia powszechnego wieku emerytalnego winna być również zmiana
stosownych przepisów wyżej wymienionej ustawy w zakresie wieku uprawniającego do
wypłaty z IKE i wypłaty z IKZE.
W odniesieniu do powyższej propozycji projektodawca nie uważa za słuszne
wprowadzenie proponowanych zmian z uwagi na to, że przede wszystkim system
gromadzenia oszczędności na IKE oraz na IKZE jest systemem dobrowolnym i dodatkowym,
dlatego też zmiany, jakie zachodzą w obowiązkowym systemie ubezpieczeń, nie implikują
konieczności zmian w dodatkowym III filarze systemu ubezpieczeń społecznych. Zgodnie
z art. 34 ust. 1 pkt 1 oraz art. 34a ust. 1 pkt 1 ustawy o IKE oraz IKZE wypłata następuje na
wniosek po osiągnięciu wieku 60 lat w przypadku IKE oraz 65 lat w przypadku IKZE. Nadto
powyższe regulacje nie zobowiązują do wypłaty zgromadzonych oszczędności
w przypadku osiągnięcia wieku uprawniającego do wypłaty. Osoby oszczędzające same
decydują o momencie dokonania wypłaty, w zależności od potrzeb oraz swojej sytuacji
finansowej, a ustawa nie określa górnej granicy wieku, po osiągnięciu którego obowiązkowo
następuje wypłata środków z IKE albo z IKZE. Tak więc niektórzy z oszczędzających mogą
sięgnąć po zgromadzone środki również w wieku powyżej 70 lat, ale będzie to zależało
wyłącznie od ich woli. Granice wiekowe umożliwiające wypłatę środków z IKE oraz
z IKZE, dla osób przezornych i dbających o swoją przyszłość na okres nieaktywności
zawodowej, w kontekście proponowanego w projekcie podniesienia wieku emerytalnego,
13