Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy

– 8 –
w konkretnej sprawie (czy jest to sąd meriti, czy też – zgodnie z zasadą ogólną wyrażoną
w art. 179 § 1 k.r.o. – sąd opiekuńczy). Zaangażowanie osób, które zawodowo zajmują się
świadczeniem pomocy prawnej, wymaga bowiem zagwarantowania im możliwości uzyskania
stosownego wynagrodzenia, a określone w art. 179 § 1 k.r.o. źródła pokrycia wynagrodzenia
za sprawowanie kurateli (dochody lub majątek osoby, dla której ustanowiono kuratora, zaś
w razie braku takich zasobów – majątek osoby, która żądała ustanowienia kuratora) okazują
się być niejednokrotnie niewystarczające. Nie wydaje się też, by słuszne było obciążanie np.
małoletniego–pokrzywdzonego przestępstwem, nawet jeśli ma on jakiekolwiek dochody czy
majątek, wynagrodzeniem kuratora ustanowionego do wykonywania jego praw w procesie
karnym (dotyczyłoby to sytuacji, gdyby ostatecznie norma z art. 627 in fine k.p.k. nie mogła
znaleźć zastosowania).
Proponowane rozwiązanie ma ten walor, że wprost wskazuje organ, w którego kompetencji
mieści się wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie wynagrodzenia kuratora. Ponadto – przez
odesłanie do „przepisów właściwych dla danego postępowania” – art. 179 § 11 k.r.o. pozwoli
na sięgnięcie do takich regulacji jak te zawarte w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości
z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków
poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. poz.
1476) oraz w art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k.

4. Skutki projektowanej ustawy
Projekt wychodzi naprzeciw postulatom przedstawionym przez Trybunał Konstytucyjny
w sprawie o sygn. akt S 2/14. W konsekwencji jego skutkiem będzie wzmocnienie ochrony
praw małoletnich reprezentowanych przez kuratorów, w tym m.in. małoletnich mających status
pokrzywdzonych w postępowaniach karnych toczących się przeciwko któremukolwiek z ich
rodziców.
Wobec zagrożeń zdiagnozowanych przez TK należy także oczekiwać, że projektowana
ustawa będzie miała pozytywne skutki dla wymiaru sprawiedliwości, a to w następstwie
profesjonalizacji funkcji kuratora. Może to mieć doniosłe znaczenie zwłaszcza w kontekście
nowego modelu procesu karnego, jaki zostanie ukształtowany wraz z wejściem w życie ustawy
z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. poz. 1247). Udział adwokatów oraz radców prawnych w postępowaniu
karnym niewątpliwie będzie sprzyjał pełnej realizacji zasady prawdy materialnej, a więc
– 9 –
dokonywaniu prawdziwych ustaleń faktycznych (art. 2 § 2 k.p.k.). Uzasadnione jest również
oczekiwanie, że te podmioty będą bardziej odporne na ewentualne naciski ze strony rodziców
małoletniego, którzy – niezależnie od układu procesowego i relacji panujących w danej
rodzinie – zawsze są emocjonalnie zaangażowani w przypadku toczącego się postępowania
karnego w związku z przestępstwem popełnionym na szkodę małoletniego. Podobnie na gruncie
postępowania cywilnego oraz innych postępowań – wprowadzenie czynnika profesjonalnego
także w tych wypadkach będzie sprzyjało wyjaśnieniu sprawy, a zarazem dobru dziecka.
Projektowane przepisy mogą prowadzić do zwiększenia się wydatków Skarbu Państwa
(w szczególności w części 15. Sądy powszechne). Ocena skali wzrostu tych wydatków nie jest
jednak możliwa, ponieważ brak jest danych odnośnie do liczby kuratorów ustanawianych
corocznie na podstawie art. 99 k.r.o. Poza tym opisywany skutek dla budżetu państwa będzie
uzależniony również od tego, czy w poszczególnych postępowaniach znajdzie zastosowanie
zasada odpowiedzialności za wynik procesu oraz od tego, kto finalnie zostanie obciążony
kosztami działania kuratora (patrz np. art. 98 § 1 k.p.c. oraz art. 113 ust. 1–4 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Dz. U. z 2014 r. poz. 1025).
Ustawa nie będzie miała skutków dla pozostałych jednostek sektora finansów publicznych,
w tym jednostek samorządu terytorialnego.

5. Konsultacje
Projekt został przekazany do zaopiniowania następującym podmiotom: Ministrowi
Sprawiedliwości, Sądowi Najwyższemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Rzecznikowi Praw
Dziecka, Prokuratorowi Generalnemu, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, Naczelnej
Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej Radzie Kuratorów,
Stowarzyszeniu Kuratorów Sądowych, Stowarzyszeniu Sędziów THEMIS, Stowarzyszeniu
Sędziów Polskich „Iustitia”, Stowarzyszeniu Sędziów Rodzinnych Pro Familia, Fundacji
Dzieci Niczyje, Stowarzyszeniu Centrum Praw Ojca i Dziecka, Komitetowi Ochrony Praw
Dziecka, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, a także Ogólnopolskiemu Stowarzyszeniu
Asystentów Sędziów.
Trzy z nadesłanych stanowisk, tj. opinie przedstawione przez Rzecznika Praw Dziecka,
Prokuratora Generalnego oraz Komitet Ochrony Praw Dziecka, wyrażały przekonanie, że
proponowane rozwiązania czynią zadość zaleceniom Trybunału. Minister Sprawiedliwości,
co do zasady, również poparł przedłożoną inicjatywę, aczkolwiek – posiłkując się oceną
– 10 –
Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego – zwrócił dodatkowo uwagę na niebezpieczeństwo
związane z „eksponowaniem” organizacji pozarządowych, albowiem w sporach rodzinnych
szczególnie aktywne są te z nich, których „cele statutowe wskazują na faworyzowanie
interesów jednej ze stron postępowania, w tym w szczególności ze względu na płeć jednego
z rodziców”. Ponadto Minister zasugerował, by obowiązek kuratora polegający na udzielaniu
informacji o przebiegu danego postępowania i podjętych w jego toku czynnościach, był
uzależniony od zgłoszenia stosownego wniosku przez rodzica dziecka zainteresowanego
uzyskaniem informacji w tym przedmiocie.
Sąd Najwyższy zaznaczył, że projekt zasługuje na aprobatę, ale jednocześnie zalecił
rozważenie celowości rozszerzenia kręgu podmiotów, spośród których sąd może wyznaczyć
kuratora, gdyż w niektórych sprawach osoby bliskie dziecku, jak chociażby jego krewni, będą
– z racji łączących je z dzieckiem więzi, dobrego rozpoznania jego sytuacji oraz osobistego
zaangażowania w jak najlepsze zabezpieczenie interesu dziecka – dawały wystarczającą
rękojmię należytego wywiązywania się z zadań kuratora. Sąd Najwyższy wyraził także pogląd,
że obowiązek informacyjny, przewidziany w projektowanym art. 99 § 3 k.r.o., powinien być
ograniczony do tego z rodziców, który nie uczestniczy w toczącym się postępowaniu.
Za odmiennym kierunkiem regulacji opowiedziała się Krajowa Rada Sądownictwa, która
uznała, że „realną ochronę interesów dziecka mogą zapewnić wyłącznie adwokaci i radcowie
prawni”. Poza tym Rada opowiedziała się za unormowaniem kwestii wynagrodzenia należnego
kuratorom procesowym w przepisach k.r.o., celem zapewnienia precyzji oraz jednolitości
regulacji w tym zakresie.
Z kolei Fundacja Dzieci Niczyje negatywnie ustosunkowała się do propozycji objętej
drukiem senackim nr 739. Zdaniem Fundacji projekt nie realizuje postulatów sformułowanych
w postanowieniu z dnia 11 lutego 2014 r., ponieważ nade wszystko nie statuuje wymogu,
ażeby kandydat do pełnienia funkcji kuratora legitymował się m.in. doświadczeniem w pracy
z dziećmi oraz ukończeniem specjalistycznych szkoleń prawnych i psychologicznych, które
gwarantują odpowiednie umiejętności związane z rozumieniem oraz komunikacją z dziećmi.
Według Fundacji, założenie, że adwokaci i radcowie prawni są lepiej przygotowani do
pełnienia obowiązków kuratora w postępowaniach karnych niż przedstawiciele organizacji
pozarządowych, jest arbitralne i zarazem błędne. W konkluzji swego stanowiska Fundacja
Dzieci Niczyje zarekomendowała uzupełnienie postanowień k.p.k. o przepisy dotyczące kurateli
– 11 –
procesowej jako instytucji odrębnej od regulowanej przepisami prawa rodzinnego kurateli
w rozumieniu materialnoprawnym.
Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa zwróciła natomiast uwagę na niejednolitość
nazewnictwa na gruncie obowiązujących przepisów k.r.o. oraz projektowanych jednostek
redakcyjnych („organ władzy publicznej” z art. 100 § 1 i 2 k.r.o. a „organ państwowy” z art.
98 § 3 k.r.o. czy projektowanego art. 99 § 3).
Pozostałe podmioty zaproszone do wypowiedzenia się o projekcie w ramach konsultacji
nie zajęły stanowiska w sprawie.
Na wspólnym posiedzeniu Komisji Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej oraz
Komisji Ustawodawczej (I czytanie projektu) przedstawiciele Rzecznika Praw Dziecka,
Ministra Sprawiedliwości, Krajowej Rady Sądownictwa i Fundacji Dzieci Niczyje podtrzymali
opinie przedstawione na piśmie. Odnośnie do projektowanej nowelizacji wypowiedzieli się
ponadto przedstawiciele Stowarzyszeniu Centrum Praw Ojca i Dziecka oraz Krajowej Rady
Kuratorów, którzy poparli propozycje zawarte w projekcie.
Po wysłuchaniu tych wszystkich głosów Komisje wprowadziły do projektu poprawki
odpowiadające zwłaszcza na wątpliwości zgłoszone przez Sąd Najwyższy oraz Komisję
Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego.

6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Zakres przedmiotowy projektowanej ustawy nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.