Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego

Druk nr 289

Warszawa, 29 marca 2012 r.
SEJM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
VII kadencja
Marszałek Senatu



Pani

Ewa
Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej
Polskiej


Szanowna Pani Marszałek!

Zgodnie z art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r. mam zaszczyt powiadomić Panią Marszałek, że Senat
na 8. posiedzeniu w dniu 29 marca 2012 r. podjął uchwałę w sprawie wniesienia
do Sejmu projektu ustawy


- o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania karnego.

Projekt ustawy stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu
prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Jednocześnie pragnę poinformować, że Senat upoważnił senatora
Andrzeja Matusiewicza do reprezentowania Senatu w dalszych pracach nad tym
projektem.

Z poważaniem

(-) Bogdan Borusewicz

U C H W A Ł A
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 29 marca 2012 r.
w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania karnego





Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia
2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego.
Jednocześnie upoważnia senatora Andrzeja Matusiewicza do reprezentowania
Senatu w pracach nad projektem.




MARSZAŁEK SENATU



Bogdan BORUSEWICZ
p r o j e k t
U S T A W A
z dnia
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego
Art. 1. W ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego
(Dz. U. Nr 89, poz. 555, z pó n. zm.1)) art. 632a otrzymuje brzmienie:
„Art. 632a. W wyjątkowych wypadkach, w razie umorzenia postępowania, sąd
może orzec, że koszty procesu ponosi w całości lub w części oskarżony lub Skarb
Państwa.”.
Art. 2. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

1)
Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1999 r. Nr 83, poz. 931, z 2000 r. Nr 50,
poz. 580, Nr 62, poz. 717, Nr 73, poz. 852 i Nr 93, poz. 1027, z 2001 r. Nr 98, poz. 1071 i Nr 106, poz.
1149, z 2002 r. Nr 74, poz. 676, z 2003 r. Nr 17, poz. 155, Nr 111, poz. 1061 i Nr 130, poz. 1188, z 2004 r.
Nr 51, poz. 514, Nr 69, poz. 626, Nr 93, poz. 889, Nr 240, poz. 2405 i Nr 264, poz. 2641, z 2005 r. Nr 10,
poz. 70, Nr 48, poz. 461, Nr 77, poz. 680, Nr 96, poz. 821, Nr 141, poz. 1181, Nr 143, poz. 1203, Nr 163,
poz. 1363, Nr 169, poz. 1416 i Nr 178, poz. 1479, z 2006 r. Nr 15, poz. 118, Nr 66, poz. 467, Nr 95, poz.
659, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 141, poz. 1009 i 1013, Nr 167, poz. 1192 i Nr 226, poz. 1647 i 1648, z 2007
r. Nr 20, poz. 116, Nr 64, poz. 432, Nr 80, poz. 539, Nr 89, poz. 589, Nr 99, poz. 664, Nr 112, poz. 766, Nr
123, poz. 849 i Nr 128, poz. 903, z 2008 r. Nr 27, poz. 162, Nr 100, poz. 648, Nr 107, poz. 686, Nr 123, poz.
802, Nr 182, poz. 1133, Nr 208, poz. 1308, Nr 214, poz. 1344, Nr 225, poz. 1485, Nr 234, poz. 1571 i Nr
237, poz. 1651, z 2009 r. Nr 8, poz. 39, Nr 20, poz. 104, Nr 28, poz. 171, Nr 68, poz. 585, Nr 85, poz. 716,
Nr 127, poz. 1051, Nr 144, poz. 1178, Nr 168, poz. 1323, Nr 178, poz. 1375, Nr 190, poz. 1474 i Nr 206,
poz. 1589 oraz z 2010 r. Nr 7, poz. 46, Nr 98, poz. 626, Nr 106, poz. 669, Nr 122, poz. 826, Nr 125,
poz. 842, Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 48, poz. 245 i 246, Nr 53, poz. 273,
Nr 112, poz. 654, Nr 117, poz. 678, Nr 142, poz. 829, Nr 191, poz. 1135, Nr 217, poz. 1280, Nr 240,
poz. 1430, 1431, 1438 i Nr 279, poz. 1645.

UZASADNIENIE


1. Cel projektowanej ustawy

Celem projektowanej ustawy jest dostosowanie systemu prawa do wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 18 pa dziernika 2011 r. (sygn. akt SK 39/09), stwierdzającego
niezgodność art. 632 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego
(Dz. U. Nr 89, poz. 555, z pó n. zm.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Sentencja wyroku została opublikowana w Dz. U. z dnia 10 listopada 2011 r. Nr 240,
poz. 1438. Pełny tekst orzeczenia, wraz z uzasadnieniem, ukazał się w OTK ZU z 2011 r.
Nr 8A, poz. 84.

2. Przedmiot i istota rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego

2.1. Trybunał orzekł, że art. 632 pkt 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks
postępowania karnego (dalej jako k.p.k.) w zakresie, w jakim w razie umorzenia postępowania
karnego z powodu śmierci oskarżonego uniemożliwia zasądzenie na rzecz pokrzywdzonego i
oskarżyciela posiłkowego należności z tytułu udziału w tym postępowaniu adwokata bąd
radcy prawnego, ustanowionego w charakterze pełnomocnika, narusza standardy wywodzone
z art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej.
2.2. Przepis art. 632 pkt 2 k.p.k. wyraża zasadę rozdziału kosztów procesu w sprawach
z oskarżenia publicznego w wypadku uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania.
Zgodnie z jego treścią we wskazanych sytuacjach koszty procesu obciążają Skarb Państwa, co
nie dotyczy jednak należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego ustanowionego
w charakterze pełnomocnika przez określone osoby, w tym pokrzywdzonego lub oskarżyciela
posiłkowego, jak również kosztów poniesionych przez oskarżonego z tytułu obrony, jeżeli on
sam skierował przeciwko sobie podejrzenie popełnienia czynu zabronionego.
Jak wynika z powyższego, art. 632 pkt 2 k.p.k. nie różnicuje np. podstaw umorzenia
postępowania ani też nie uzależnia sposobu rozstrzygnięcia o kosztach procesu od tego, czy
do umorzenia postępowania doszło z przyczyn leżących po stronie tych podmiotów, które
korzystały z profesjonalnej pomocy prawnej i które ostatecznie zostaną obciążone jej kosztami.

2
Wprawdzie w myśl art. 632a k.p.k. w wyjątkowych przypadkach sąd może orzec, że wobec
umorzenia postępowania koszty procesu ponosi oskarżony (w całości lub w części, chociażby
właśnie w zakresie odpowiadającym wydatkom pokrzywdzonego czy oskarżyciela posiłkowego),
niemniej wedle ukształtowanego orzecznictwa sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego
do nałożenia na niego obowiązku zwrotu przedmiotowych kosztów może dojść wyłącznie
wtedy, gdy umorzenie postępowania było następstwem okoliczności od niego zależnych.
2.3. Badając zarzuty sformułowane w skardze konstytucyjnej Trybunał przypomniał,
że uregulowania dotykające problematyki kosztów postępowania mieszczą się w tzw. prawie
do sądu. W dotychczasowych wypowiedziach sąd konstytucyjny niejednokrotnie akcentował, iż
pośród czynników ograniczających wyżej wymienioną gwarancję mogą znajdować się również
bariery ekonomiczne, w szczególności mające postać wygórowanych opłat bąd wydatków,
których pokrycie warunkuje wszczęcie oraz prowadzenie postępowania sądowego. Ponadto
limitujący efekt mogą mieć także same reguły ostatecznego podziału kosztów między stronami
postępowania, gdyż to one decydują o tym, czy ryzyko ekonomiczne zaangażowania w spór
sądowy nie będzie nadmierne. Co więcej – zdaniem Trybunału dla uznania danego sposobu
ponoszenia kosztów procesu za ograniczenie prawa do sądu nie ma znaczenia fakt, że do
definitywnego obciążenia kosztami dochodzi dopiero po przeprowadzeniu całego postępowania
(względnie jego określonego fragmentu), czyli w istocie wówczas, gdy prawo do sądu zostało
już niejako „skonsumowane”.
Jak zaznaczył dalej Trybunał Konstytucyjny, ta wię , jaka występuje między kosztami
postępowania a gwarancją płynącą z art. 45 ust. 1 Konstytucji, nie uzasadnia wszakże tezy,
że jedynie całkowita bezpłatność postępowania sądowego jest stanem zapewniającym pełną
realizację prawa do sądu. Ustawodawcy przysługuje bowiem w tej mierze stosunkowo znaczna
swoboda regulacyjna. W konsekwencji zatem istnienie ograniczeń w zwalnianiu od kosztów
lub w uzyskiwaniu bezpłatnej pomocy prawnej nie przekreśla samo przez się prawa do sądu.
Z drugiej strony granice owej swobody, którą dysponuje ustawodawca, wyznaczone są
przez zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Innymi słowy, zakres obciążenia
kosztami procesu osoby zainteresowanej uzyskaniem konkretnego rozstrzygnięcia sądowego
powinien pozostawać „w proporcji do rodzaju dobra, którego naruszenie staje się przedmiotem
postępowania sądowego, możliwości zrealizowania ochrony słusznego interesu bez orzeczenia
sądu lub na innej drodze, a wreszcie od wyniku sporu, zgodnego (lub niezgodnego) ze
stanowiskiem osoby, na którą włożono obowiązek zapłaty kosztów”.