Rządowy projekt ustawy o ratyfikacji Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec o współpracy służb policyjnych, granicznych i celnych, sporządzonej w Zgorzelcu dnia 15 maja 2014 r.

5) Współpraca na terenach przygranicznych,
6) Postanowienia wykonawcze i końcowe.
Zakresem przedmiotowym Umowy objęte zostały nie tylko przestępstwa, ale także
i wykroczenia, których zamknięty katalog wskazany został w art. 1 ust. 3 Umowy, przy
czym zapis postanowienia pozwala na jego zastosowanie także, w przypadku gdy ujęty
w nim czyn uznany jest za wykroczenie przez prawo jednej strony, a jednocześnie za
przestępstwo według prawa drugiej strony.
W art. 2 wskazano zamknięty katalog organów właściwych do wykonania umowy –
organy centralne (ust. 2), organy przygraniczne (ust. 3), natomiast ust. 4 tego artykułu
określa organy właściwe do współpracy w zakresie zapobiegania, wykrywania
i zwalczania wykroczeń. Zauważyć jednak należy, iż jedyną formą współpracy mającej
za przedmiot czyn stanowiący wykroczenie jest wymiana posiadanych informacji,
o której mowa w art. 7.
Współpraca właściwych organów odbywać się będzie co do zasady na podstawie
wniosku o współpracę zgodnie z art. 5 Umowy. Jednakże w świetle art. 6 ust. 2
wymiana informacji może odbywać się także spontanicznie, z inicjatywy organu
przekazującego informacje. Zgodnie z art. 5 ust. 7 Umowy, informacje przekazane na
podstawie wniosku mogą zostać wykorzystane jako dowody w postępowaniu karnym,
o ile organ przekazujący udzielił na to zgody w momencie przekazania informacji.
Przyjęcie takiej konstrukcji jest możliwe w świetle art. 1 ust. 4 decyzji ramowej Rady
2006/960/WSiSW z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie uproszczenia wymiany
informacji i danych wywiadowczych między organami ścigania państw członkowskich
Unii Europejskiej, który zastąpił art. 39 ust. 2 Konwencji, zgodnie z którym takie
wykorzystanie informacji było niedopuszczalne.
Ogólną formą współpracy objęta została także możliwość tworzenia wspólnych patroli
właściwych organów, z tym że organy przygraniczne będą mogły je tworzyć jedynie na
terenach przygranicznych (art. 9). Podczas wykonywania patrolu funkcjonariusze będą
posiadać ściśle określone uprawnienia o charakterze władczym, wskazane w ust. 3, 4 i 5
tego artykułu. W szczególności wskazać należy, iż funkcjonariusz na terytorium
państwa drugiej strony nie będzie uprawniony do zatrzymania osoby, a jedynie jej
ujęcia – w rozumieniu tzw. „ujęcia obywatelskiego”, o którym mowa w art. 243 ust. 1
ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89,
poz. 555, późn. zm.), a następnie przekazania jej funkcjonariuszowi drugiej strony.
4

Nową formą współpracy są, przewidziane w art. 10 Umowy, działania w sytuacjach
szczególnego niebezpieczeństwa, niosących ze sobą zagrożenie życia, zdrowia albo
mienia, takich jak np. wypadek drogowy czy spowodowanie katastrofy w ruchu
drogowym. W takim przypadku obowiązkiem funkcjonariuszy właściwych organów
będzie podjęcie działań w celu niezwłocznego poinformowania o tym zdarzeniu drugiej
strony; dodatkowo przewidziano – w przypadku niecierpiącym zwłoki – uprawnienie do
przekroczenia granicy państwowej i podjęcia niezbędnych działań.
Art. 12 Umowy przewiduje możliwość powołania, na podstawie porozumienia
właściwych organów, grup operacyjno-śledczych. W uzasadnionych przypadkach
funkcjonowanie takiej grupy wiązać się może z oddelegowaniem funkcjonariuszy do
wykonywania zadań na terytorium państwa drugiej strony, jednakże funkcjonariusze
tacy nie będą posiadać żadnych uprawnień władczych.
Z istotnych, ogólnych form współpracy wskazać dodatkowo należy na art. 11 Umowy,
który umożliwia wymianę oficerów łącznikowych, która to funkcja przewidziana
została w art. 47 Konwencji, oraz art. 17 Umowy, w celu ułatwienia wzajemnej
komunikacji i technicznej wymiany informacji, o czym mowa w art. 44 Konwencji.
W odrębnym rozdziale „Szczególne formy współpracy” ujęte zostały te wspólne
czynności stron, które związane są z przyznaniem funkcjonariuszom drugiej strony
szerokich uprawnień władczych, bądź z innych względów nie zostały uznane za
typowe, ogólne formy współpracy.
Uregulowana w art. 20 Umowy operacja pod przykryciem jest instytucją aktualnie
stosowaną we wzajemnych stosunkach polsko-niemieckich na podstawie art. 15
Umowy o współpracy policji i straży granicznych na terenach przygranicznych,
podpisanej w Berlinie dnia 18 lutego 2002 r. Doprecyzowane zostały organy, do
których należy kierować wniosek (ust. 2); przewidziano także możliwość wnioskowania
do drugiej strony o przeprowadzenie operacji przez funkcjonariuszy tej strony na
terytorium państwa wnioskującego (ust. 7) lub terytorium państwa tej drugiej strony
(ust. 8). Zobowiązano także strony do podejmowania niezbędnych czynności w celu
wzajemnego wspierania się w związku z realizacją operacji pod przykryciem, zwłaszcza
ochrony funkcjonariuszy (ust. 11).
Przesyłka niejawnie nadzorowana, o której mowa w art. 21 Umowy, również jest formą
współpracy stosowaną we wzajemnych stosunkach polsko-niemieckich na podstawie
art. 14 Umowy o współpracy policji i straży granicznych na terenach przygranicznych,
5

podpisanej w Berlinie dnia 18 lutego 2002 r. Postanowienia te zostały jednakże
doprecyzowane, przewidziano możliwość składania wniosku o rozpoczęcie przesyłki
niejawnie nadzorowanej przez drugą stronę na terytorium jej państwa (ust. 4), realizacji
przesyłki w trybie pilnym (ust. 5), a także doprecyzowano organy do których należy
kierować wniosek (ust. 2).
Kolejna spośród szczególnych form współpracy – obserwacja transgraniczna, o której
mowa w art. 22 Umowy – jest instytucją przewidzianą przez art. 40 Konwencji, której
zakres strony Konwencji mogą rozszerzyć w dwustronnych porozumieniach, na
podstawie art. 40 ust. 6 Konwencji. Obserwacja transgraniczna aktualnie stosowana jest
na podstawie art. 13 Umowy o współpracy policji i straży granicznych na terenach
przygranicznych, podpisanej w Berlinie dnia 18 lutego 2002 r., jednakże artykuł ten
stanowi powtórzenie zapisów Konwencji i konieczne stało się wypracowanie nowych
zapisów, stanowiących doprecyzowanie i uszczegółowienie Konwencji.
Nową formą współpracy będzie przewidziany w art. 25 Umowy pościg transgraniczny,
o którym mowa w art. 41 Konwencji, którego zakres strony Konwencji mogą
rozszerzyć w dwustronnych porozumieniach, na podstawie art. 41 ust. 10 Konwencji.
Praktyczna współpraca stron realizowana na podstawie aktualnie obowiązujących
umów międzynarodowych wykazała, iż pożądane stało się przyjęcie takich regulacji,
jak:
– ochrona świadków i osób, o czym mowa w art. 18 Umowy, w tym także osób
chronionych na podstawie ustawy z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu
(Dz. U. z 2014 r. poz. 170, 502 i 616);
– stosowanie środków kamuflujących, o czym mowa w art. 23 Umowy,
uniemożliwiających identyfikację funkcjonariuszy oraz środków, którymi posługują
się podczas wykonywania czynności (np. pojazdów);
– stosowanie środków techniki specjalnej, o czym mowa w art. 24 Umowy, co będzie
mogło nastąpić wyłącznie za uprzednią zgodą strony, na terytorium której będą one
stosowane oraz o ile jest to dopuszczalne w świetle jej prawa; stosowanie tych
środków będzie możliwe jedynie w przypadku realizacji czynności operacji pod
przykryciem, przesyłki niejawnie nadzorowanej i obserwacji transgranicznej; są to
czynności, których powodzenie często zależy od zastosowania takich środków, co
ma szczególne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa funkcjonariuszy je
wykonujących;
6

– przekazywanie
osób
pozbawionych
wolności
na
podstawie
umów
międzynarodowych, o czym mowa w art. 26 Umowy.
W art. 27 Umowy doprecyzowano zasady funkcjonowania centrum współpracy
policyjnej, granicznej i celnej, które utworzone zostało na podstawie Porozumienia
między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej Niemiec
o utworzeniu Polsko-Niemieckiego Centrum Współpracy Służb Granicznych,
Policyjnych i Celnych, zawartego dnia 17 lutego 2011 r. (Dz. U. z 2012 r. poz. 1252).
Natomiast w art. 28 Umowy przewidziano możliwość tworzenia innych stałych lub
tymczasowych punktów współpracy, na podstawie porozumień właściwych organów
oraz w zależności od faktycznych potrzeb i możliwości.
W związku z wejściem Polski do strefy Schengen konieczne stało się uregulowanie
współpracy w przypadku tymczasowego przywrócenia kontroli granicznej. Generalne
zasady tymczasowego przywracania kontroli granicznej zostały określone w art. 23–31
rozporządzenia (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca
2006 r. ustanawiającego wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez
granicę (kodeks graniczny Schengen), jednakże w ocenie obu stron niezbędne jest
doprecyzowanie zasad prowadzenia kontroli na terytorium drugiego państwa. Dodanie
art. 29 do Umowy, określającego zasady i tryb wykonywania takiej współpracy,
pozwala na derogację dwóch aktualnie obowiązujących umów:
– Umowy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec
o ułatwieniach w odprawie granicznej, sporządzonej w Warszawie dnia 29 lipca
1992 r. oraz
– Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Federalnej
Niemiec o przejściach granicznych i rodzajach ruchu granicznego, sporządzonej
w Bonn w dniu 6 listopada 1992 r.
Zasady ponoszenia przez strony roszczeń odszkodowawczych, w związku z realizacją
czynności na podstawie Umowy, uregulowane zostały w art. 34 i stanowią powtórzenie
zasad stosowanych w innych umowach o współpracy w zwalczaniu przestępczości
zorganizowanej, w szczególności art. 20 Umowy o współpracy policji i straży
granicznych na terenach przygranicznych, podpisanej w Berlinie dnia 18 lutego 2002 r.
Z kolei w art. 35 Umowy uregulowano kwestię statusu funkcjonariuszy drugiej strony –
w myśl prawa polskiego będą oni uznani za funkcjonariuszy publicznych w rozumieniu
art. 115 § 13 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553,
7

z późn. zm.); uregulowano także kwestię odpowiedzialności dyscyplinarnej i cywilnej
funkcjonariuszy oraz pracowników cywilnych.
Możliwość realizacji czynności operacyjnych na terytorium państwa drugiej strony
wiąże się z koniecznością określenia uprawnień funkcjonariuszy tej drugiej strony, co
zostało przewidziane w art. 36 Umowy. Przyjęto zasadę, iż funkcjonariuszom nie
przysługują żadne uprawnienia władcze, o ile umowa nie stanowi inaczej. Uprawnienie
do noszenia umundurowania oraz posiadania broni, amunicji i sprzętu oraz ich użycia
w przypadku uprawnionej obrony siebie lub innych osób wynika z art. 19 decyzji Rady
2008/615/WSiSW z dnia 23 czerwca 2008 r. w sprawie intensyfikacji współpracy
transgranicznej, szczególnie w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej.
Aktualne także pozostają uwarunkowania związane z realizacją obserwacji
transgranicznej oraz pościgu transgranicznego, o których mowa w art. 40 ust. 3 oraz
art. 41 ust. 2 Konwencji.
Szczególnym uprawnieniem funkcjonariuszy na terytorium państwa drugiej strony jest,
przewidziana w art. 38 Umowy, możliwość prowadzenia czynności na transgranicznych
trasach pociągów lub statków, bez konieczności ich zatrzymywania, do najbliższej
(zgodnie z rozkładem) stacji kolejowej, przystani lub portu – poza tym zasięgiem,
prowadzenie takich czynności może nastąpić wyłącznie za zgodą właściwych organów
drugiej strony.
Właściwe organy będą mogły, zgodnie z art. 40 Umowy, wymieniać informacje
niejawne bezpośrednio, przy czym zasady ochrony takich informacji wynikają
z obowiązującej Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem
Republiki Federalnej Niemiec w sprawie wzajemnej ochrony informacji niejawnych,
sporządzonej w Gdańsku dnia 30 kwietnia 1999 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 206, poz. 1748).
Kwestia ochrony danych osobowych, uregulowana w art. 41 Umowy, bazuje na
rozwiązaniach przewidzianych w Konwencji, decyzji Rady 2008/615/WSiSW z dnia
23 czerwca 2008 r. w sprawie intensyfikacji współpracy transgranicznej, szczególnie
w zwalczaniu terroryzmu i przestępczości transgranicznej oraz decyzji ramowej Rady
2008/977/WSiSW z dnia 27 listopada 2008 r. w sprawie ochrony danych osobowych
przetwarzanych w ramach współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych.
Istotnym z punktu widzenia interesów osób, które poniosą szkodę w wyniku niezgodnej
z prawem operacji przetwarzania danych osobowych, jest postanowienie zawarte w tym
artykule w ust. 5, który przewiduje możliwość ubiegania się o stosowne
8