Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw

6
w sprawach cywilnych celem zapewnienia pełnej spójności norm prawnych stosowanych
względem osób wzywanych w charakterze świadków albo biegłych lub tłumaczy na gruncie
poszczególnych procedur.

4. Różnice między dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym

Ponieważ Trybunał opowiedział się stanowczo za ujednoliceniem, a przy tym również
unowocześnieniem zasad zwrotu kosztów podróży oraz pozostałych wydatków ponoszonych
przez świadków, w projektowanych przepisach art. 618a – 618c k.p.k. zawarto postanowienia
analogiczne do tych, jakie aktualnie można znaleźć w art. 85 – 87 ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych (skądinąd rozwiązania te będą paralelne także po wejściu w życie
proponowanych zmian w tej ostatniej ustawie – patrz art. 6 projektu). Nowością normatywną
jest w tym wypadku wszakże określenie, iż świadkowie będą mogli ubiegać się o zwrot
„racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim
środkiem transportu”. Wobec zmian, jakie od daty wydania dekretu dokonały się w sferze
społecznej i gospodarczej, oraz wobec samego postępu w dziedzinie motoryzacji, niecelowe
byłoby na pewno dalsze utrzymywanie ograniczenia zwrotu wydatków ponoszonych przez
świadków tylko do kosztów podróży „środkiem transportu masowego” (art. 4 ust. 1 dekretu).
Zaprezentowane sformułowanie ma zatem zapewnić dostosowanie zasad zwrotu kosztów
podróży do obecnych warunków społeczno-gospodarczych, a tym samym przynieść większe
poszanowanie praw majątkowych świadków. Pozostawienie w tym wypadku pewnego pola
dyskrecji organom stosującym prawo jest niezbędne z racji mnogości sytuacji, jakie mogą
zdarzać się w praktyce. Z drugiej jednak strony zobowiązania ciążące na państwie polskim
w zakresie utrzymania dyscypliny budżetowej przemawiają za wprowadzeniem górnego pułapu
należności przyznawanych świadkom i innym osobom w związku ze stawiennictwem w sądzie
lub na wezwanie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Dlatego też w projekcie
zamieszczono przepisy odsyłające do rozporządzenia wydanego z upoważnienia art. 775 § 2
ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.)
oraz do mnożników ustalonych w przepisach wydanych w oparciu o art. 34a ust. 2 ustawy
z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (zgodnie z obowiązującym stanem prawnym
kryteria oraz stawki wskazane w tych rozporządzeniach znajdują już zastosowanie w sprawach
cywilnych – por. art. 86 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Osoby występujące o zwrot kosztów dojazdu będą musiały wykazać, że rzeczywiście
poniosły określone wydatki (art. 618a § 4 k.p.k. oraz art. 85 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych

7
w sprawach cywilnych). Omawiany wymóg powinien doprowadzić do uszczelnienia systemu
przyznawania kosztów podróży.
Podobne reguły mają dotyczyć również kosztów z tytułu noclegu oraz utrzymania
w miejscu przesłuchania – por. proponowane brzmienie art. 618a § 3 k.p.k. i art. 85 ust. 3
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
Ze względu na postulaty płynące z wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego należało
całkowicie odrzucić arbitralne, a do tego dyskryminujące rozwiązania z art. 3 dekretu (chodzi
o ograniczenia związane z odległością między miejscem zamieszkania świadka a siedzibą
sądu bądź miejsce dokonywania czynności postępowania przygotowawczego). Limitów tego
typu – jak wspomniano wcześniej – nie przewiduje ustawa o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych, tak więc „przeniesienie” ich do procedury karnej musiałoby budzić zastrzeżenia
natury konstytucyjnej.
Co się tyczy natomiast pozostałych należności przysługujących świadkom, to wypada
zaznaczyć, że przy projektowaniu art. 618b § 3 k.p.k. i odpowiednio art. 86 ust. 3 ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych posiłkowano się obowiązującymi regulacjami,
a mianowicie: rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 lipca 1990 r. w sprawie
wysokości należności świadków i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 48, poz. 284
z późn. zm.). W szczególności stawka 4,6 % stosownej kwoty bazowej jest stawką stosowaną
obecnie na zasadzie art. 2 ust. 2 w zw. z art. 16 dekretu oraz zgodnie z art. 85 ust. 2 ustawy
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.
W proponowanych art. 618d k.p.k. i art. 88 ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych rezygnuje się ze sformułowania „ze względu na stan zdrowia”, które znajduje się
tak w art. 7 ust. 1 dekretu, jak i w art. 88 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
w obecnym brzmieniu. Także bowiem osoba towarzysząca świadkowi małoletniemu powinna
mieć zapewnioną możliwość ubiegania się o zwrot wydatków poniesionych z tytułu podróży
do sądu tudzież kosztów podróży oraz utrzymania w miejscu przesłuchania.
Utrzymane zostaje też wyłączenie z art. 8 dekretu – zob. art. 618e k.p.k. i art. 88a
ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Drobną zmianą w tym zakresie jest
dopuszczenie możliwości przyznania zwrotu wydatków osobie towarzyszącej funkcjonariuszowi,
który np. z powodu choroby lub doznanego urazu nie mógł samodzielnie przybyć na miejsce
wykonywania czynności postępowania.
W projekcie zamieszczono również przepisy odnoszące się do kwestii wynagrodzeń
przysługujących biegłym (sprawa wynagrodzeń tłumaczy normowana jest przepisami odrębnymi
– por. art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego,

8
Dz. U. z Nr 273, poz. 2702, ze zm. oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie
wynagrodzenia za czynności tłumacza przysięgłego, Dz. U. Nr 15, poz. 131). W dodawanym
art. 618 f § 4 przewidziano przy tym upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do wydania
aktu wykonawczego określającego szczegółowe kryteria, z uwzględnieniem których sądy (oraz
inne organy) decydować będą in concreto o wysokości wynagrodzeń biegłych. Rozporządzenie
to ma przesądzić ponadto o zakresie zwrotu wydatków ponoszonych przez biegłych w związku
ze sporządzeniem opinii. W ramach wytycznych odnośnie do treści aktu Minister zobligowany
został do zróżnicowania stawek (sposobu kalkulacji) wynagrodzeń ze względu na nakład pracy,
kwalifikacje niezbędne do wydania opinii, a także poziom wynagrodzeń uzyskiwanych przez
osoby wykonujące podobne zawody, tyle że zatrudnione na postawie umowy o pracę (tak też
art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Proponuje się również dodanie w k.p.k. przepisów art. 618g, art. 618h oraz art. 618j
precyzujących zasady zwrotu kosztów podróży poniesionych przez biegłych oraz tłumaczy,
a także utraconych przez nich zarobków lub dochodów w sytuacji, gdy nie skorzystano z ich
usług (gdy nie może zostać im przyznane wynagrodzenie). Należy podkreślić, iż zadbano
o pełną spójność regulacji dotyczących z jednej strony świadków, a z drugiej – biegłych i
tłumaczy. Odnosi się to przede wszystkim do procentowego mnożnika kwoty bazowej, który
stosowany jest przy obliczaniu maksymalnych stawek dziennych zarobków albo dochodów.
Jak dotąd w przypadku biegłych mnożnik ten wynosił 3,7% (§ 15 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu
z opinii biegłych w postępowaniu sądowym – Dz. U. Nr 46, poz. 254, z późn. zm.).
Możliwość powoływania w postępowaniu karnym tzw. specjalistów (zob. art. 205 i
art. 206 k.p.k.) wywołuje potrzebę uregulowania także sytuacji tych osób w zakresie prawa
do zwrotu kosztów podróży, noclegu czy też utrzymania w miejscu wykonywania czynności
postępowania (art. 618g i art. 618j k.p.k.). Dotyczy to jednakże tylko specjalistów, którzy nie
są funkcjonariuszami organów procesowych, ponieważ uprawnienia funkcjonariuszy określają
przepisy właściwych ustaw. Podobnie ma się rzecz z prawem specjalistów do wyrównania
zarobku lub dochodu utraconego wskutek stawiennictwa na wezwanie sądu bądź organu
prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Kwestię tę normuje dodawany przepis art. 618i
k.p.k., który zakłada stosowanie takich samych zasad ustalania należności z tytułu utraconego
przez specjalistę zarobku lub dochodu, jakie odnoszą się do biegłych oraz tłumaczy.
Projektowany przepis art. 618k odzwierciedla postanowienie art. 13 dekretu. Jego
odpowiednik na gruncie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (art. 91) nie
ulegnie zmianie.

9
Dalsze przepisy dodawane w k.p.k. (art. 618l i art. 618ł) normują już samą procedurę
zwrotu, w tym terminy, w których należy zgłosić żądanie przyznania kosztów przejazdu lub
wyrównania utraconych zarobków (dochodów), oraz sposób przekazywania tych należności
osobom uprawnionym. W porównaniu z regulacją zawartą w art. 15 ust. 2 dekretu poszerzono
wachlarz możliwych dróg transferu środków pieniężnych. Obok przekazu pocztowego pojawia
się tu przelew bankowy, notabene identycznie jak to jest w art. 93 ust. 2 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych).
Co kilkakrotnie było już podnoszone, w istocie rozwiązania zamieszczone w k.p.k. i
ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych mają być tożsame. Stąd też konieczne
staje się uzupełnienie postanowień tej ostatniej, jako że nie wszystkie zagadnienia są w niej
unormowane wyczerpująco. Tak właśnie przedstawia się chociażby problem przyznawania
biegłym – wraz z przysługującym im wynagrodzeniem – równowartości podatku od towarów
i usług (patrz art. 10 ust. 2a dekretu, dodany na skutek wyroku Trybunału z dnia 12 czerwca
2008 r., sygn. akt S 3/08). Poza tym za sprawą art. 2 – 5 projektu dookreślone zostaną zasady
zwrotu kosztów oraz utraconych zarobków (dochodów) w sprawach toczących się w trybie
pozostałych ustaw procesowych.
Wobec wyczerpania zakresu regulowanego dekretem, w art. 8 proponuje się jego
uchylenie. Jednocześnie jednak niezbędne jest czasowe pozostawienie w systemie prawnym
przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tegoż aktu normatywnego. Proponowane
w tym zakresie rozwiązanie ma zapobiec powstaniu luki prawnej, jeżeli chodzi o reguły
determinujące wysokość wynagrodzeń przyznawanych biegłym poszczególnych specjalizacji.
Dotyczy to zwłaszcza przywołanego już powyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 18 grudnia 1975 r. w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych
w postępowaniu sądowym, które to nadal znajduje zastosowanie w sprawach rozpoznawanych
według procedury cywilnej, mimo że ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
upoważniła Ministra Sprawiedliwości do wydania nowych przepisów wykonawczych (por.
art. 9 pkt 3). Dlatego nieodzowne jest przyjęcie regulacji przejściowej zaproponowanej w art. 7
projektowanej ustawy.
W myśl art. 9 projektowana ustawa miałaby wyjeść po upływie 14 dni od dnia
ogłoszenia. Zaproponowanie tak krótkiej vacatio legis jest związane z terminem wyznaczonym
w punkcie II sentencji rozstrzygnięcia Trybunału (zob. pkt 2.4. niniejszego uzasadnienia).


10
5. Skutki projektowanej ustawy

Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa
do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (zarówno w zakresie realizacji zasady równości,
w tym równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych, jak i w zakresie wypełnienia
innych standardów konstytucyjnych, przykładowo, zasad ujętych w art. 92 ust. 1 Konstytucji).
Podstawowym jej skutkiem prawnym będzie więc zastąpienie szeregu wadliwych regulacji
rozwiązaniami zgodnymi z Konstytucją. Wejście w życie nowelizacji k.p.k. oraz innych
ustaw wymienionych w końcowym fragmencie pkt 3 niniejszego uzasadnienia wypełni poza
tym lukę prawną, jaka powstanie wraz z utratą mocy obowiązującej zakwestionowanego art. 4
ust. 1 dekretu.
Oczekuje się również, że nowe przepisy zagwarantują odpowiednie poszanowanie
praw majątkowych świadków oraz innych osób uprawnionych do żądania zwrotu poniesionych
wydatków, a przez to – do umocnienia zaufania tych podmiotów do organów wymiaru
sprawiedliwości oraz innych organów państwowych i większej sprawności prowadzonych
przez nie postępowań. Prognoza ta znajduje zresztą wsparcie w części motywacyjnej wyroku
z dnia 22 marca 2011 r. (por. pkt 2.3. niniejszego uzasadnienia).
Projektowana ustawa może przyczynić się do wzrostu wydatków z budżetu państwa,
zwłaszcza w części „Sądy powszechne”. Niemniej ostatecznie na wielkość tych wydatków
wpłynie liczba świadków, którzy na gruncie nowych regulacji będą uprawnieni do zwrotu
kosztów podróży według korzystniejszych reguł. Warto jednak w tym miejscu nadmienić, iż
proponowane zmiany w ustawie z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych mogą przyczynić się do zracjonalizowania wydatków ponoszonych z tytułu zwrotu
kosztów dojazdu do sądu tak świadkom, jak i biegłym (tłumaczom). Z jednej bowiem strony
osoby ubiegające się o taki zwrot będą musiały wykazać wielkość poniesionych wydatków,
z drugiej zaś – przyznawana im suma będzie odzwierciedlać faktycznie poniesione koszty
dojazdu, które w wielu przypadkach mogą okazać się niższe niż koszty wyliczone zgodnie
z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie
wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu
w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej
na obszarze kraju oraz rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 r.
w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów
służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością
pracodawcy (Dz. U. Nr 27, poz. 271, ze zm.).