Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o kuratorach sądowych

– 3 –
– z zastrzeżeniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej – powierzyć obronę swoich
interesów mianowanemu kontrolerowi albo adwokatowi.

3. Wykazanie różnic pomiędzy dotychczasowym a przewidywanym stanem prawnym
Proponuje się, aby art. 60 ust. 1 ustawy o kuratorach sądowych uzyskał nowe brzmienie
i by tym samym kuratorom sądowym przyznane zostało prawo ustanawiania obrońców,
wedle ich wyboru, spośród kuratorów zawodowych, adwokatów lub radców prawnych.
Ponadto zmianie zostanie poddana dyspozycja art. 60 ust. 2 wymienionej wyżej ustawy.
Przepis ten przewiduje, że przewodniczący sądu dyscyplinarnego wyznacza obrońcę z urzędu
spośród kuratorów zawodowych, jeżeli obwiniony nie ma obrońcy z wyboru, a rzecznik
dyscyplinarny wnosi o orzeczenie kary wydalenia ze służby kuratorskiej.
Zdaniem projektodawcy, pozostawienie tej regulacji w dotychczasowym kształcie nie
tylko nie współgrałoby z dokonywaną nowelizacją ust. 1, ale też stanowiłoby wyjątek na tle
rozwiązań zawartych w innych ustawach – por. chociażby art. 58 ust. 3–5 ustawy o izbach
lekarskich czy art. 41 ust. 3 i 5 ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o samorządzie pielęgniarek
i położnych (Dz. U. Nr 174, poz. 1038, z późn. zm.). Trzeba przy tym podnieść, że kara
wydalenia ze służby dyscyplinarnej jest najsurowszą z sankcji, jakie mogą zostać wymierzone
kuratorowi w postępowaniu dyscyplinarnym. Trudno byłoby w konsekwencji wskazać
argumenty, które przemawiałyby za wyznaczeniem obrońcy z urzędu wyłącznie spośród
kuratorów zawodowych, w sytuacji gdy zarzuty stawiane obwinionemu są na tyle poważne,
że w grę może wejść nawet wykluczenie go z zawodu. W omawianym wypadku powinna być
raczej zagwarantowana możliwość wyznaczenia profesjonalnego obrońcy, a jeśli obwiniony
wyrazi takie życzenie – kuratora zawodowego. Niezależnie od tego należy pamiętać, że
ustawa o kuratorach sądowych odsyła w art. 66 do odpowiedniego stosowania przepisów
Kodeksu postępowania karnego. W przekonaniu projektodawcy nie ma więc potrzeby dalej
idącego doprecyzowywania kwestii związanych z ustanowieniem obrońcy z urzędu aniżeli
określenie kręgu podmiotów, które są legitymowane do występowania w takiej roli. Dlatego
w projekcie zamieszczono jedynie propozycję dookreślenia tego ostatniego zagadnienia,
natomiast o istnieniu przesłanek stanowiących podstawę wyznaczenia obrońcy z urzędu (czy
to na wniosek zainteresowanej osoby, czy też – w przypadku obrony obligatoryjnej – ex
officio) decydować będą właściwe przepisy procedury karnej, rzecz jasna stosowane z
uwzględnieniem specyfiki postępowania dyscyplinarnego.
– 4 –
Na marginesie warto nadmienić, że wymienienie w treści projektowanych przepisów
art. 60 ust. 1 i 2 również osób, które posługują się tytułem zawodowym radcy prawnego, jest
ze wszech miar wskazane. Mianowicie: w myśl uchwalonej w dniu 27 września 2013 r.
ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. poz. 1247), z dniem 1 lipca 2015 r. uprawnienie do występowania w charakterze
obrońcy w postępowaniu karnym (a więc w postępowaniu, które może wiązać się ze znacznie
bardziej surowym reżimem odpowiedzialności niż postępowania dyscyplinarne) przyznane
zostanie także radcom prawnym. Co więcej: radcowie prawni już teraz posiadają legitymację
do wykonywania obowiązków obrońcy stosownie do art. 24 § 1 ustawy z dnia 24 sierpnia
2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. z 2013 r. poz. 395, z późn.
zm.). Należy też tutaj dodać, że motywując swoje rozstrzygnięcie w sprawie K 33/07 Trybunał
Konstytucyjny nie uczynił żadnego rozróżnienia między kompetencjami zawodowymi
adwokatów oraz radców prawnych. Konsekwentnie raczej do obu tych grup zawodowych
Trybunał odnosił określenie „fachowy pełnomocnik” i podkreślał, że zaangażowanie takiego
pełnomocnika może sprzyjać skutecznemu korzystaniu z prawa do obrony.

4. Skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne projektowanej ustawy
Podstawowym skutkiem prawnym projektowanej ustawy będzie dostosowanie norm
ustawowych determinujących sposób korzystania przez kuratorów sądowych z formalnego
prawa do obrony w postępowaniu dyscyplinarnym do wymogów płynących z art. 42 ust. 2
w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jednocześnie, jak już zastrzeżono wcześniej, na gruncie
ustawy o kuratorach sądowych uwzględniona zostanie okoliczność, że zarówno osoby
wykonujące zawód adwokata, jak i te, które wykonują zawód radcy prawnego, zajmują się
udzielaniem pomocy prawnej, a w tym zwłaszcza mogą reprezentować obwinionych
w postępowaniach wykroczeniowych tudzież dyscyplinarnych toczących się w trybie
niektórych pragmatyk zawodowych lub służbowych, zaś od dnia 1 lipca 2015 r. będą mogły,
według tych samych reguł, reprezentować oskarżonych (podejrzanych) w postępowaniu
karnym.
Przyznanie kuratorom sądowym prawa ustanowienia profesjonalnego obrońcy
w postępowaniu dyscyplinarnym będzie też wypełnieniem postulatów zgłaszanych przez to
środowisko, które dotychczasowe gwarancje ocenia jako dalece niewystarczające, a nade
wszystko wskazuje, że w sytuacji, gdy zawiadomienia o popełnieniu czynu uzasadniającego
– 5 –
odpowiedzialność dyscyplinarną pochodzą częstokroć od osób reprezentowanych przez
adwokatów, obowiązująca regulacja art. 60 ust. 1 nie czyni zadość zasadzie „równości broni”.
W tej zatem płaszczyźnie wprowadzenie proponowanych rozwiązań będzie odpowiadało
oczekiwaniom samych kuratorów sądowych, którzy w razie zgłoszenia zarzutu naruszenia
obowiązków mogą ostatecznie zostać skazani na jedną z kar dyscyplinarnych, o których
mowa w art. 52 ust. 3, nie wyłączając kary wydalenia ze służby kuratorskiej.
Wobec postanowienia art. 69 ustawy o kuratorach sądowych, zgodnie z którym koszty
postępowania dyscyplinarnego ponosi Skarb Państwa, nie da się wykluczyć, że wejście
w życie projektowanej ustawy pociągnie za sobą skutki finansowe dla budżetu państwa.
Niemniej ustalenie skali ewentualnych wydatków związanych z koniecznością pokrycia
wynagrodzenia należnego obrońcy będącego adwokatem albo radcą prawnym nie jest
możliwe, gdyż przesądzająca w tym względzie będzie liczba postępowań, w których dojdzie
do ustanowienia takiego obrońcy, a zarazem spełnione zostaną przesłanki warunkujące zwrot
kosztów poniesionych przez obwinionego (zob. art. 616 § 1 pkt 2 oraz art. 632 pkt 2 Kodeksu
postępowania karnego w zw. z art. 66 ustawy o kuratorach sądowych) bądź zajdzie potrzeba
pokrycia wydatków związanych z pomocą prawną udzieloną stronie z urzędu (art. 618 § 1
pkt 11 kodeksu postępowania karnego).
W ocenie Krajowej Rady Kuratorów (pismo z dnia 20 czerwca 2014 r.), średni roczny
koszt stosowania instytucji obrony z urzędu w postępowaniu dyscyplinarnym to 11.088 zł
(plus 20% podwyższenia stawki minimalnej należnej w pojedynczym przypadku za każdy
następny dzień posiedzenia sądu dyscyplinarnego – patrz § 16 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz. U. z 2013 r. poz. 461). Przy wyliczeniu przedmiotowej kwoty Rada posłużyła się
danymi statystycznymi, z których wynika, że w sądach I instancji rozpoznaje się ok. 20 spraw
w ciągu roku, z czego do sądu II instancji trafia średnio 6,4 spraw.
Ustawa nie niesie natomiast żadnych konsekwencji dla pozostałych podmiotów sektora
finansów publicznych, w szczególności nie wpłynie na wzrost wydatków jednostek
samorządu terytorialnego.
Proponowana regulacja może, co oczywiste, przyczynić się do zwiększenia popytu na
usługi świadczone przez adwokatów lub radców prawnych. Aczkolwiek szacuje się, że nie
– 6 –
będzie to znaczny wzrost. Poza tym przewiduje się, że nowelizacja ustawy o kuratorach
sądowych nie wywoła skutków w sferze gospodarki.

5. Konsultacje
Projekt został przesłany do zaopiniowania następującym podmiotom: Ministrowi
Sprawiedliwości, Sądowi Najwyższemu, Krajowej Radzie Sądownictwa, Rzecznikowi Praw
Obywatelskich, Prokuratorowi Generalnemu, Krajowej Radzie Kuratorów, Naczelnej Radzie
Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych, Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa,
Stowarzyszeniu Sędziów Polskich Iustitia, Stowarzyszeniu Sędziów Themis, Stowarzyszeniu
Kuratorów Sądowych, Ogólnopolskiemu Stowarzyszeniu Referendarzy Sądowych,
Ogólnopolskiemu Stowarzyszeniu Asystentów Sędziów oraz Helsińskiej Fundacji Praw
Człowieka.
Minister Sprawiedliwości pozytywnie ustosunkował się do przedłożenia zawartego
w druku nr 641, choć zarazem nadmienił, że w Ministerstwie prowadzone są prace nad
kompleksową nowelizacją ustawy o kuratorach sądowych, w ramach której zmianie ma być
poddany również art. 60 ust. 1. Jak wskazał, opracowany został projekt założeń do projektu
ustawy o zmianie ustawy o kuratorach sądowych, który to został skierowany do uzgodnień
międzyresortowych oraz konsultacji społecznych. Dodatkowo Minister Sprawiedliwości
stwierdził, że projektowana regulacja odnosząca się do reprezentacji kuratorów sądowych
w postępowaniach dyscyplinarnych może spowodować wzrost wydatków z budżetu państwa
w części 15 – Sądy powszechne, jednak oszacowanie ewentualnych wydatków związanych
z koniecznością pokrycia wynagrodzenia dla adwokata lub radcy prawnego nie jest możliwe
z uwagi na brak danych.
Aprobująco o propozycji zmiany art. 60 ust. 1 ustawy o kuratorach sądowych
wypowiedzieli się także Sąd Najwyższy, Krajowa Rada Sądownictwa oraz Krajowa Rada
Kuratorów. Ta ostatnia zaapelowała równocześnie o rozważenie poddania nowelizacji
również art. 60 ust. 2 ustawy o kuratorach sądowych. Postulatowi temu uczyniono zadość
przez wprowadzenie w trakcie I czytania stosowanej poprawki.
Z kolei Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Radców Prawnych i Prokuratoria
Generalna Skarbu Państwa poinformowali, że nie zgłaszają uwag do projektowanej ustawy.
Ponadto Prokurator Generalny zaznaczył, że w jego ocenie art. 60 ust. 1 otrzyma brzmienie
spełniające standardy przewidziane w art. 42 ust. 2 ustawy zasadniczej.
– 7 –
Pozostałe podmioty zaproszone do konsultacji nie zajęły stanowiska w sprawie.

6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Przedmiot projektu nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.