Rządowy projekt ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego

o wstąpieniu w związek małżeński zostały złożone w obecności duchownego, zaś
konsul niezwłocznie przekaże kierownikowi urzędu stanu cywilnego protokół złożenia
oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, na podstawie którego sporządzony
zostaje akt małżeństwa w wskazanym terminie (art. 85 projektu ustawy).
W przypadku gdy kierownik urzędu stanu cywilnego odmówi dokonania czynności
takich, jak przyjęcie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński, wydania
zaświadczeń o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa,
stwierdzającego, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć małżeństwo, wydania
zezwolenia na zawarcie małżeństwa przed upływem miesiąca od daty złożenia
zapewnienia, czy sporządzenia aktu małżeńskiego w formie tzw. „wyznaniowej”,
zawiadomi o tym pisemnie osobę lub osoby, których odmowa dotyczy. Osoby takie, jak
obecnie, będą uprawnione do wystąpienia do właściwego sądu z wnioskiem
o rozstrzygnięcie, czy przyczyny odmowy wskazane w zawiadomieniu dokonanym
przez kierownika urzędu stanu cywilnego są uzasadnione.
Z kolei w przypadku odmowy przyjęcia przez konsula oświadczeń o wstąpieniu
w związek małżeński i wydania zaświadczenia stwierdzającego możność zawarcia
małżeństwa zgodnie z prawem polskim, osoba, której rozstrzygnięcie konsula dotyczy,
jest uprawniona do wystąpienia z wnioskiem, do sądu właściwego dla urzędu stanu
cywilnego dla miasta stołecznego Warszawy (art. 88 ust. 4 projektu ustawy).
Projekt ustawy przewiduje obowiązek sporządzenia protokołu z oświadczenia
rozwiedzionego małżonka o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem
małżeństwa, określając jednocześnie zakres danych wymaganych w tym protokole
(art. 89 projektu ustawy).
Akt zgonu
Podobnie jak w przepisach dotychczasowych, zachowano wymóg sporządzenia aktu
zgonu w dniu zgłoszenia zgonu, dopuszczając jednak sporządzenie aktu w następnym
dniu roboczym po dokonaniu zgłoszenia zgonu, jeżeli zgłoszenie zgonu nastąpiło
w sposób określony w art. 17 projektu ustawy.
Proponowane przepisy porządkują kwestie podmiotów zobowiązanych do zgłoszenia
zgonu przez usunięcie przepisu obligującego do zgłoszenia zgonu, poza osobami
z rodziny, osoby zamieszkałe w lokalu, w którym zgon nastąpił, obecne przy zgonie lub

42







które naocznie się o nim przekonały, administratora domu, w którym nastąpił zgon oraz
szpital lub zakład, w którym nastąpił zgon. Obowiązek zgłoszenia zgonu będzie
spoczywał na podmiotach uprawnionych lub zobowiązanych do pochówku na mocy
odrębnych przepisów, z wyjątkiem przypadku gdy zwłoki mają być przekazane do
celów naukowych – wówczas zgłoszenia zgonu może dokonać odpowiednio
upoważniony pracownik publicznej uczelni medycznej albo uczelni publicznej
prowadzącej działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych.
W przypadku gdy wskazane podmioty nie dopełnią tego obowiązku, zgon zgłasza
przedstawiciel podmiotu zobowiązanego do pochówku. Termin zgłoszenia zgonu
będzie liczony od dnia sporządzenia karty zgonu, a w przypadku gdy zgon nastąpił
wskutek choroby zakaźnej, uwzględniając rygory związane z pochowaniem zwłok, od
zaistnienia zgonu. Powyższe, a także zmiana zakresu danych wpisywanych do karty
zgonu, będzie skutkowało wyeliminowaniem z obrotu prawnego trybu sporządzenia
aktu zgonu w oparciu o pisemne zgłoszenie organu państwowego. Organy państwowe
w praktyce dokonywały pisemnego zgłoszenia zgonu wyłącznie osób o nieustalonej
tożsamości, zaś w pozostałych przypadkach gdy okoliczności zgonu stanowiły
przedmiot postępowania, a personalia zmarłego były znane, zgłoszenie następowało na
zasadach ogólnych. Obecne unormowanie w tej materii nie uwzględnia faktu, że
niezależnie od okoliczności zdarzenia, karta zgonu jest wypełniana dla każdej osoby
zmarłej bez wyjątku. Natomiast osoba stwierdzająca zgon powstrzyma się od
wystawienia i wydania karty osobie uprawnionej do pochówku dopóty, dopóki nie
będzie na to przyzwolenia organu weryfikującego okoliczności zgonu. Dlatego nie ma
potrzeby mnożenia innych dokumentów stanowiących dokument źródłowy dla
czynności rejestracyjnej kierownika urzędu stanu cywilnego. Stosowne zaś działanie
prokuratora może mieć znaczenie wyłącznie z perspektywy dopuszczalności
pogrzebania zwłok, z tej racji, że przepis art. 11 ust. 9 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r.
o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2011 r. Nr 118, poz. 687, z późn. zm.)
wprost warunkuje możliwość sprawienia pogrzebu – w przypadkach, w których
zachodzi uzasadnione podejrzenie, że przyczyną zgonu był czyn przestępczy – od
przedstawienia administracji cmentarza nie tylko karty zgonu, ale też zezwolenia
prokuratora na pochowanie zwłok.

43







Szczegółowo uregulowano sposób postępowania w przypadku znalezienia zwłok
w stanie lub okolicznościach uniemożliwiających identyfikację osoby – wprost
nałożono na prokuratura lub Policję obowiązek poinformowania o tym gminę właściwą
ze względu na miejsce znalezienia zwłok (art. 92 ust. 5 projektu ustawy). Nowością jest
uregulowanie postępowania w przypadku zgonu osoby przebywającej w podmiocie
leczniczym lub jednostce organizacyjnej pomocy społecznej, której tożsamość nie była
ustalona (art. 92 ust. 6 projektu ustawy). Jeżeli zgon nastąpił w miejscu przebywania tej
osoby przed sporządzeniem dla niej aktu urodzenia na podstawie orzeczenia sądu na
zasadach analogicznych jak dla dziecka nieznanych rodziców, kierownik wskazanego
podmiotu lub jednostki jest obowiązany do zawiadomienia gminy właściwej ze względu
na miejsce zgonu.
Dla czynności zgłoszenia zgonu co do zasady zastrzeżona została forma protokołu, przy
czym określono zakres danych podlegających wpisaniu do jego treści.
Proponowany przepis art. 94 modyfikuje treść aktu zgonu. Treść aktu zgonu nie będzie
obejmowała miejsca zamieszkania zmarłego, tak jak to było dotychczas, ponieważ
informacja o miejscu zamieszkania zmarłego nie ma charakteru danej wpływającej na
stan cywilny osoby zmarłej. Uwzględniając fakt, że akt zgonu rejestruje śmierć
człowieka, a zatem utrwala stan istniejący w chwili zgonu, doprecyzowano, że w akcie
zgonu znajdą się informacje dotyczące małżonka, o ile osoba zmarła w chwili śmierci
pozostawała w związku małżeńskim. Ponadto, wychodząc naprzeciw potrzebie
usunięcia ułomnych dotychczasowych przepisów ustawy – Prawo o aktach stanu
cywilnego, sugerujących w swym literalnym brzmieniu alternatywność wpisywania do
aktu zgonu daty, godziny i miejsca zgonu bądź daty, godziny i miejsca znalezienia
zwłok, wprowadzono regułę, że treść aktu zgonu obejmuje datę, godzinę oraz miejsce
zdarzenia, zaś ulokowanie w akcie zgonu informacji identyfikujących czas i miejsce
ujawnienia zwłok miało rangę wyjątku i dopuszczalne było tylko i wyłącznie wtedy,
gdy nie są znane dane, umiejscawiające zgon w czasoprzestrzeni. Powyższa formuła
oznacza, że względny obowiązek zamieszczenia w akcie zgonu danych, dotyczących
znalezienia zwłok, będzie aktywizował się jedynie wówczas, gdy niemożliwe będzie
ustalenie daty, godziny i miejsca śmierci osoby zmarłej. Za potrzebą takiej modyfikacji
przemawia zresztą tak cel rejestrowania przez organy administracji publicznej zdarzeń

44







wpływających na stan cywilny osób, jak i doniosłość informacji odnośnie do daty,
godziny, miejsca zgonu, przypisywanej jej w sferze prawa spadkowego, karnego itd.
W treści aktu stanu cywilnego zrezygnowano z zamieszczania danych o charakterze
informacyjnym, tj. danych dotyczących nazwy podmiotu, który wystawił kartę zgonu,
mając na względzie, ze karta zgonu znajduje się w aktach zbiorowych do aktu zgonu.
Z racji przejścia na elektroniczną rejestrację stanu cywilnego, dodatkowo
zrezygnowano z instytucji skreślenia aktu zgonu przewidzianej w sytuacji zastąpienia
dotychczasowego aktu zgonu osoby o nieustalonej tożsamości aktem sporządzonym po
ustaleniu tożsamości zmarłego oraz w sytuacji uchylenia orzeczenia sądu
o stwierdzeniu zgonu bądź uznaniu za zmarłego, stanowiącego podstawę sporządzenia
aktu zgonu, określając szczegółowy sposób postępowania z tymi aktami wraz z kwestią
ich udostępniania (art. 94 projektu ustawy).
Rozdział 7. Szczególny tryb rejestracji stanu cywilnego
Poza podstawową rejestracją zdarzeń z zakresu rejestracji stanu cywilnego projekt
ustawy określa również formy rejestracji szczególnej, do której zalicza się:
– rejestrowanie urodzeń i zgonów mających miejsce na polskim statku morskim lub
powietrznym, na okręcie wojennym, wojskowym statku powietrznym,
– rejestrację zgonu żołnierza w czynnej służbie wojskowej oraz innych osób
przydzielonych do jednostki wojskowej, których zgon nastąpił w związku z
działaniami wojennymi,
– rejestrowanie w polskim systemie rejestracji stanu cywilnego zdarzeń, które
nastąpiły za granicą i nie zostały tam zarejestrowane,
– sporządzanie polskiego aktu stanu cywilnego na podstawie zagranicznego
dokumentu stanu cywilnego,
– wpisanie wzmianki dodatkowej lub zamieszczenie przypisku na podstawie
orzeczenia organu obcego państwa,
– odtworzenie zagranicznego dokumentu stanu cywilnego.
Nie wprowadzając większych zmian odnośnie do zasad rejestracji urodzenia lub zgonu
na polskim statku morskim lub powietrznym, na okręcie wojennym, wojskowym statku
powietrznym, ujednolicono dotychczasowe procedury, zarówno co do formy, jak
i zakresu danych przekazywanych kierownikowi urzędu stanu cywilnego. W projekcie

45







ustawy przyjęto, że wszystkie zdarzenia, które nastąpiły na polskich statkach lub
okrętach, będą dokumentowane w formie protokołów z ustawowo określonym
zakresem danych w nich zamieszczanych, a nie jak dotychczas w oparciu o różne
dokumenty, które często uniemożliwiają sporządzenie kompletnego aktu urodzenia lub
zgonu (art. 95 ust. 2 i 3 projektu ustawy). Wśród nowych danych gromadzonych
w protokołach znajdą się dodatkowo numer PESEL rodziców dziecka oraz osoby
zmarłej. Ponadto w protokole urodzenia będzie zawarta informacja o złożonym
oświadczeniu o wyborze imienia lub imion dla dziecka. Aby usunąć dzisiejsze
wątpliwości interpretacyjne przyjęto, że data i godzina zdarzenia będą ustalane według
miejsca zdarzenia, oraz wprowadzono odrębne definicje miejsca zdarzenia dla
urodzenia i zgonu, które nastąpiły na polskim statku lub okręcie (art. 95 ust. 5 i 6
projektu ustawy). I tak miejscem zdarzenia, które nastąpiło poza granicami
Rzeczypospolitej Polskiej, będzie miejscowość, w której znajduje się siedziba urzędu
konsularnego lub przedstawicielstwa dyplomatycznego, w którym wykonuje swoje
funkcje konsul właściwy dla portu, do którego zawinął statek morski lub okręt wojenny,
lub portu, w którym wylądował statek powietrzny. Dla zdarzenia w Rzeczypospolitej
Polskiej będzie to miejscowość, w której jest położony najbliższy port. W projekcie
ustawy odstąpiono od pozyskiwania dotychczasowych informacji o miejscu
zamieszkania rodziców dziecka czy miejscu zamieszkania osoby zmarłej, ponieważ
informacja ta jest pozyskiwana na podstawie oświadczenia osób i często, zwłaszcza
w przypadku osoby zmarłej, wskazane miejsce zamieszkania może nie pokrywać się
z miejscem zameldowania czy faktycznego zamieszkania osoby przed śmiercią.
Ponadto od dnia 1 stycznia 2015 r. w dowodach osobistych nie będzie adresu
zameldowania, a od dnia 1 stycznia 2016 r. informacji tej nie będzie również w rejestrze
PESEL, zatem kierownik urzędu stanu cywilnego nie będzie mógł zweryfikować tych
informacji.
Wprawdzie projektowane przepisy określają zakres danych zamieszczanych
w protokołach, to jednak nie przewidują ich wzoru, ponieważ zdarzenia te następują
w nadzwyczajnych okolicznościach i trudno wymagać, aby kapitan statku lub okrętu
posiadał wzory protokołów. Podobnie jak dotychczas, na kapitanie statku będzie
spoczywał obowiązek przekazania dokumentu do kierownika urzędu stanu cywilnego –

46