Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz niektórych innych ustaw

Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. ustalała w art. 1 ust. 4, że „Dochody z przejętych
nieruchomości przeznaczone są wyłącznie na cele kościelne i charytatywne zgodnie z
postanowieniami niniejszej ustawy”.

W Polsce natomiast nie wydzielono organizacyjnie i finansowo upaństwowionych
dóbr martwej ręki, zaś Fundusz Kościelny oparty został wyłącznie na dotacjach budżetowych.
Cele Funduszu ustalone zostały w art. 9 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. w pięciu punktach:
utrzymanie i odbudowa kościołów; udzielanie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej
oraz organizowanie dla nich domów wypoczynkowych; objęcie duchownych ubezpieczeniem
chorobowym w przypadkach uzasadnionych; specjalne zaopatrzenie emerytalne społecznie
zasłużonych duchownych; wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej.

Zmiana nastąpiła poprzez uchwalenie w dniu 17 maja 1989 r. przez Sejm PRL ustawy o
ubezpieczeniu społecznym duchownych (Dz. U. Nr 29, poz. 156), która przewidziała
pokrywanie składek na to ubezpieczenie w wysokim stopniu z Funduszu Kościelnego. Zasada
ta została podtrzymana w toku reformy ubezpieczeń społecznych przez wymienione w art. 2
powyższego projektu ustawy przepisy, które zastąpiły ustawę z 1989 r. Po zmianach
ustrojowych rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie
rozszerzenia zakresu celów Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 61, poz. 354) rozszerzyło
przeznaczenie celów Funduszu na wspomaganie kościelnej działalności oświatowo
wychowawczej i opiekuńczo-wychowawczej oraz inicjatyw związanych ze zwalczaniem
patologii społecznych. Okazało się jednak, że przytłaczającą większość wydatków Funduszu
pochłania wydatki na pokrycie składek ubezpieczenia zdrowotnego i społecznego
duchownych.

W budżecie Państwa na rok 2011 dotacja na Fundusz Kościelny wynosiła 89 mln zł.
W pierwotnym brzmieniu ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła
Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 29, poz. 154, art. 61 ust. 1 pkt
2) możliwości przywrócenia osobom prawnym Kościoła Katolickiego własności dóbr
martwej ręki zostały ograniczone do przypadków, gdy w toku realizacji ustawy z dnia 20
marca 1950 r. nie przestrzegano przewidzianych w tej ustawie i w aneksie do protokołu z dnia
14 kwietnia 1950 r. wyłączeń od przejęcia gospodarstw rolnych proboszczów, biskupów,
seminariów duchownych i domów zakonnych. Natomiast nowelizacja dokonana ustawą z
dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego
w Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 107, poz. 459) – poprzez dodanie art. 70a znacznie
rozszerzyła możliwość rewindykacji dóbr martwej ręki. Inne kościoły i związki wyznaniowe
skorzystały również z możliwości rewindykacji dóbr martwej ręki, natomiast podobnie jak
Kościół Katolicki skorzystały ze wspomnianej wyżej możliwości otrzymania gruntów rolnych
dla swych jednostek na Ziemiach Zachodnich i Północnych.

Zatem przejęcia przez państwo dóbr martwej ręki zostało w ogromnej części zniwelowane.
Tym samym upadł sens utrzymywania Funduszu Kościelnego. W sytuacji, kiedy stan
majątkowy Kościołów i związków wyznaniowych sprzed wejścia w życie ustawy z 1950 roku
uległ restytucji nie ma uzasadnienia dla dokonywania corocznie wielomilionowych
transferów pieniężnych na pokrycie kosztów ubezpieczenia zdrowotnego i społecznego
duchownych. Tego rodzaju uprzywilejowanie duchowieństwa poprzez dotowanie działalności
Kościołów i związków w stosunku do całej reszty ubezpieczonych nie tylko narusza zasadę
świeckości państwa, ale również narusza zasadę równości wszystkich obywateli wobec
prawa. Bez uzasadnionej przyczyny stawia bowiem duchownych i zakonników w
uprzywilejowanej sytuacji wobec pozostałych ubezpieczonych.
Wobec tego proponuje się zniesienie Funduszu Kościelnego i obciążenie duchownych lub
instytucji kościelnych i zakonnych całością składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe
i zdrowotne duchownych.

Prawo nie może działać wstecz, dlatego art. 3 umożliwia poniesienie przez budżet państwa
składek za 2011 r. na te ubezpieczenia także po zniesieniu Funduszu Kościelnego.
Konkordat z dnia 28 lipca 1993 r. nie zawiera przepisów dotyczących bezpośrednio
kościelnych majątków rolnych i Funduszu Kościelnego, natomiast w art. 22 przewiduje
celowość uregulowania na nowo spraw finansów kościelnych. Zmiana sposobu udzielania
wsparcia finansowego przez państwo w odniesieniu do wszystkich kościołów i związków
wyznaniowych, wymaga zgodnie z Konstytucją dialogu z nimi. W związku z tym konieczne
będą rozmowy w ramach m.in. Komisji Wspólnej Rządu i Polskiej Rady Ekumenicznej, jak
również Komisji Wspólnej Rządu i Aliansu Ewangelicznego.

Projekt ustawy przyniesie wymierne oszczędności budżetowe co ma niebagatelne znaczenie
w sytuacji konieczności radykalnego ograniczenia wysokości deficytu budżetowego
Projekt ustawy nie dotyczy problematyki uregulowanej prawem Unii Europejskiej,
które nie zajmuje się sprawami majątkowymi i finansowymi kościołów i innych związków
wyznaniowych, pozostawiając je w wyłącznej gestii ustawodawstw poszczególnych państw
członkowskich.

Wejście w życie przedmiotowej regulacji nie niesie za sobą obciążeń dla budżetu państwa, ani
nie spowoduje dodatkowych skutków finansowych dla jednostek samorządu terytorialnego.
Przedłożony projekt ustawy nie był poddany konsultacjom społecznym w rozumieniu
art. 34 ust 3 Regulaminu Sejmu RP



Warszawa, 6 lutego 2012 r.
BAS-WAPEiM-211/12


Pani
Ewa Kopacz
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej


Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej poselskiego projektu
ustawy o zmianie ustawy o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki,
poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu
Funduszu Kościelnego oraz niektórych innych ustaw1 (przedstawiciel
wnioskodawców: poseł Roman Kotliński)


Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz.
47, ze zmianami) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt ustawy przewiduje zmianę tytułu, preambuły, artykułów 1 i 7
oraz uchylenie artykułów 8 – 11 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu
przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania
gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 9, poz. 87,
ze zmianami), zmianę artykułów 4, 7 oraz 16 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585, ze zmianami), zmianę artykułu 86 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.
U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, ze zmianami). Projekt zakłada uchylenie
podstaw prawnych utworzenia i organizacji Funduszu Kościelnego oraz zmianę
zasad odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne i chorobowe osób
duchownych.
Proponowana ustawa ma wejść w życie z dniem 1 stycznia 2012 r.

2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Prawo Unii Europejskiej nie reguluje kwestii, o których mowa w
projekcie ustawy.

1 W projekcie podano nieprawidłowe brzmienie tytułu zmienianej ustawy: „o przejęciu przez Państwo dóbr
martwej ręki, poręczeniu proboszczom gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz niektórych
innych ustaw”. Powinno być: „o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania
gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz niektórych innych ustaw”.

3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Przepisy projektu nie należą do materii regulacji prawa Unii
Europejskiej.

4. Konkluzja
Przedmiot projektu ustawy o zmianie ustawy o przejęciu przez Państwo
dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i
utworzeniu Funduszu Kościelnego oraz niektórych innych ustaw nie jest objęty
prawem Unii Europejskiej.


Szef Kancelarii Sejmu

Lech
Czapla


























2